Егемендік. Елбасы. Елорда

– Бүгінгі таңда бренд сөзінің мағынасы ауқымды; ол белгілі бір қатынастар мен мәнге байланысты болып келеді. Брендті белгілер мен рәміздер жүйесі ретінде анықтай отырып, біз оның бүкіл сәулет пен өнеркәсіптік ландшафтты өзгертетін құралдардың бірі екенін түсінеміз. Әдетте, біз қалалық брендинг туралы сөз қозғағанда, қала тұрғындары қаланың ерекше сипатымен сәйкестенуін айтамыз. Көптеген ұлы қалаларда бренд бар. Қаланың брендингі – бұл логотип қана емес, сонымен қатар күрделі бөлшектер – мысалы, таза көшелерден бастап қала тұрғындары өздері бренд елшілері екенін мақтан тұтатындай терең мағынада. Бренд – бұл танымал болу. Әлемдегі ең жас астана – Қазақстанның астанасы, ең алдымен, бұл өздігінен дамып келе жатқан тірі жоба. Оның мазмұны – адам капиталы. Қала құрылысы, құрылыс және халықаралық деңгейдегі маңызды іс-шаралар мен ұйымдар. Бұл жобаның идеялық шабыттандырушысы, авторы және бас сәулетшісі – Қазақстан Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев. Оның есімі әу бастан Қазақстан астанасының негізгі брендіне айналды. Сондықтан, 2019 жылғы 20 наурызда Қазақстан Президенті қызметіне кіріскен Қасым-Жомарт Тоқаев «Ұлы замандасымыздың есімін мәңгі есте қалдыру қажет деп санаймын. Біздің астанамыз Президенттің есімімен аталуы керек» деп атап өтті және өзінің 2019 жылғы 23 наурыздағы тарихи Жарлығымен Қазақстан Президенті Қ.Тоқаев астанаға оның нақты брендін, оның лайықты мақтан тұтатын Нұр-Сұлтан атын заңды түрде бекітті. Біздің елордамыз 1998 жылғы маусым айында Қазақстанның жаңа елордасы Астана қаласының әйгілі халықаралық тұсаукесерінен кейін болған бірқатар маңызды оқиғалар бойынша танымал. Астана, бұл Нұрсұлтан Әбішұлының өзі сүйіспеншілікпен берген сөзсіз керемет атауы. Біздің көз алдымызда Астана жарқын брендке айналып, солай болып қала беруде. Әр брендтің өзіндік архетиптік құрамы бар. Яғни, бұқаралық санада онымен байланысқан ассоциациялар. Астана келе жатқан жаңа буындар үшін мүмкіндіктер ашты. Республикалық мемлекеттік органдар Астанаға көшіп келді, бұл көптеген жастардың елордаға келіп, жұмысқа орналасуына мүмкіндік берді. Әлеуметтік лифтілер кез келген қоғамға оның дамуының бір шарты ретінде қажет, бұл жастарға өзін-өзі дамыту және жүзеге асыру мүмкіндіктерін, мансап пен кәсіби өсудің перспективаларын ұсынады. Ал бүгінде біз сол кезде астананы ауыстыру кезінде келген жастардың саясатта да, бизнесте де лайықты орындарды қалай иемденіп жатқанын көріп отырмыз. Біздің астанамызды әсерлі архитектуралық формалар арқылы ғана тануға болады деген ойдан тыс, еліміздің бас қаласында бірқатар өзіндік брендтер топтамасы да бар. Мысалы, Назарбаев университеті – ғылыммен, инновациялармен байланысты заманауи жоғары білім берудің өзіндік моделін қалыптастыратын бірегей жоба. Университеттің жоғары технологиялық бірегей операциялар мен қызметтер жүргізетін өз клиникалары бар. Назарбаев Зияткерлік мектептері (НЗМ) – бұл елордадан өңірлерге таралған астана бренді. Қазақстанда бүгінде дарынды балаларды анықтау және оқыту жүйесін құрайтын 20 НЗМ жұмыс істейді. Ұлттық медициналық холдинг – бұл туризмнің жаңа түрі – медициналық холдинг. Бүгінде Нұр-Сұлтанға әлемдік деңгейдегі медициналық қызметтерді алу үшін басқа елдерден келуде. Бұл қатарға өткен жылы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесі өткен ЭКСПО орталығы қосылды. Бұл жоба сапалы жаңа институттар мен бастамаларды, соның ішінде АХҚО, жасыл технологиялар мен стартаптар орталығын қалыптастыруға серпін берді. Әрине, Қазақстанның елордасындағы Astana innovation, Astana Ballet, Ұлттық қорғаныс университеті және басқа да көптеген жарқын брендтердің қатарына кіреді. Мұның бәрі жаңа экономикалық және саяси имидж немесе жас астананың бейнесі. «Астана форматы» сөзі танымал ұғымға айналды. Бұл дипломатия мен бітімгершілік саласына қатысты. Шын мәнінде, ол әртүрлі тараптар үшін, соның ішінде қақтығысушылар үшін қолайлы форматты білдіреді. Қазақстанның елордасы Еуразияның географиялық орталығы бола отырып, Еуропа, Азия, Қиыр және Таяу Шығыс арасындағы түйіскен жерінде орналасқан жер ретінде әрекет етеді. Астана алаңында Иран мәселесі бойынша келіссөздер жүргізіліп, соның нәтижесінде Ираннан санкциялар алынып тасталды. Астанада Сирия келіссөз процесі жүргізілген болатын. Астана 2010 жылғы желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның тарихи Саммитінен бастап қомақты дипломатиялық капиталды қалыптастырды. Онда қабылданған Астана декларациясы ЕҚЫҰ-ны құру үшін құқықтық негіз болған атақты Хельсинки декларациясымен қатар тарих жылнамаларына кірді. Маңызды аспектілердің бірі – Астана Орталық Азияның сараптамалық-талдау торабы болуы тиіс. Дәл осы жерде сараптамалық кездесулерге арналған әртүрлі алаңдар бар. Әрине, бұл Астанада 2003 жылдан бері өткізіліп келе жатқан әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының Съездері. Олар мемлекет, азаматтық қоғам мен дінбасылар арасындағы тоғысуда конфессияаралық үнқатысуды өрістетудің факторына айналды. 2006 жылдан бастап Съездер өтетін Бейбітшілік және келісім сарайы да елорда бейнесін қалыптастыратын символикалық қатардың бір бөлігі екенін атап өткен жөн. Нұр-Сұлтан Еуразия құрлығының орталығында орналасқан, бірақ географиялық аспект себептердің бірі ғана. Құрметтеу, тану аспектісі және Елбасының әлемдік қоғамдастықтағы сөзсіз рөлі маңызды. Қазақстанның елордасы жетістіктің символы және әлемде оң қабылданатын қалыптасқан урбанизациялық жобаны бейнелейді. Көптеген жағынан бұрын-соңды болмаған бірегей жоба жүзеге асырылуда. Әрине, бірқатар қаржы орталықтары бұрын құрылған, алайда олардың барлығы Лондоннан Нью-Йоркке, соның ішінде Сингапур мен Дубайға дейін қаржы орталықтарының осындай үздіксіз тізбегін қалыптастыруға байланысты. Біздің бас қаламыз географиялық орналасуының ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа қаржы орталығы бола алады. Кезінде Қазақстан Шығыс шекарасы жабылған тұйық жер еді. Енді біздің еліміз – «Бір белдеу – бір жол» жаһандық жобасының бір бөлігі. Қазақстан аумағы арқылы «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автомагистралі өтеді, тиісінше біз шығыстан батысқа қарай көлік ағындары мен сауда үшін ашық болдық. Бұрын біз тек теориялық тұрғыдан қабылдаған нәрселердің практикалық көрінісі орындалуда. 2016 жылы Астана экономикалық форумында Джек Ма Жібек жолы бойында «электрондық жол» құру идеясын ұсынды. Бұл ретте Қазақстан өңірлік деректер-орталығына айналуы мүмкін еді. Кешенде Нұр-Сұлтан Еуропа мен Азия арасындағы көпір болып, халықаралық туризм үшін тиімді бола алады. Екінші мәселе – «Нұрлы жол» бағдарламасын іске асыру маңызды көлік-логистикалық торапқа айналуға ықпал етеді. Нұр-Сұлтанда Сингапур мен басқа да шет елдердің көлік жүйесінің тәсілдері енгізілуде. Бұған тарифтік саясат ықпал етуі тиіс. Бөлінген жолақтар ғана емес, икемді баға саясаты. Мысалы, біз жұмысқа неғұрлым тезірек баратын болсақ, жол жүру құны соғұрлым арзан болады. Нұр-Сұлтан қаласында Түркі академиясы орналасқан. Қазақстанда түріктер үшін өте маңызды Түркістан орналасқан, ол түркі әлемінің рухани астанасы болып саналады. Осыған орай, астана идеясының өзі – кең далаға дендеп ену, барлық аумақты игеруді қалпына келтіру. Ежелгі заманнан бері қазақтар үшін дала – кең аумақ, көшпенділік үшін пайдаланылған басты артықшылықтардың бірі болды. Осыған байланысты «Рухани жаңғыру» бағдарламасы ішкі аумақтарды дамытуға бағытталған. Мысалы, «Қасиетті география» жобасы. Онда біз рухани мұрамызды аумаққа қатысты жүйелейміз немесе 2018 жылғы 12 сәуірде Елбасының қатысуымен өткен «Жаңа гуманитарлық білім. 100 жаңа оқулық» жобасы. Ол қазіргі таңдағы заманауи оқулықтар мен оқу құралдары арқылы білімді насихаттауға жағдай жасайды. Мұнда әр оқулық қазіргі заманғы дискурстарға, әсіресе гуманитарлық бағытқа – тарих, психология, әлеуметтану, саясаттану, философияға сілтеме жасайды. Осылайша, біз халықаралық трендтерге араласамыз. Біз үшін түркітілдес бағыт өте маңызды, өйткені латын әліпбиінің бейімделуі осы жерде сыннан өтті. Мысалы, Түркияда, Өзбекстанда, Әзербайжанда. Біз бұл тәжірибені қазақ алфавитін латын әліпбиіне көшіру технологиясы тұрғысынан да, сондай-ақ қазіргі жағдайдағы түркі тілдерінің тобын латын әліпбиі негізінде жаңғырту қажет деген пікір бөлігінде де қолданамыз. Бұл жаңғыртудың осындай түркілік моделі. Азия елдері сәл өзгеше жолға түсті. Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея өздерінің иероглифтік алфавитін сақтап қалды, бірақ олар ағылшын тілін жоғары деңгейде меңгеруде. Мүмкін бұған олардың отарлық және постколониалдық кезеңмен байланысты тарихы ықпал еткен шығар. Бұл жерде, әрине біз бүкіл Қытай туралы емес, Гонконг, Макао, Шанхай және тағы да басқалар тұрғысынан айтып отырғанымызды атап өту керек. Қытайдың өзі өте ауқымды шетелдік диаспораға ие, сонымен қатар ағылшын тілінде сөйлейтін және заманауи ортада өздерін еркін сезіне білетін студенттер жастары бар. Баршамыз білетіндей, бүгінде Еуропалық Одақ – Қазақстанның ірі шетелдік инвесторы және сауда серіктесі. Мұндай жемісті ынтымақтастыққа біз қалай қол жеткіздік? Мұның басты факторы, әрине, Елбасының жоғары халықаралық беделі. Біздің Тұңғыш Президентіміз ұтқыр шешімдерімен ерекшеленеді және ешқандай қысым мен ықпалға берілмейді. Оның Еуропа мемлекеттерімен де, басқа мемлекеттермен де, халықаралық ұйымдармен де қарым-қатынасы айқын және берік өзегі бар. Қазақстан халықаралық процестің жауапты қатысушысы болуға тырысады. Бұған екіжақты қатынастардың форматы ықпал етеді. Біздің елшіліктердің барлығы практикалық кірістерге, инвесторларды белсенді тартуға, Қазақстанның имиджін көтеруге бағытталған. Сонымен қатар Қазақстанның түрлі процестер мен ұйымдарға қосылуы да маңызды. Нұр-Сұлтан қаласы бірнеше жаңа келбеті бар жаңа Жібек жолы жобасында маңызды рөл атқарады. Бастысы – Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин ұсынған «Бір белдеу – бір жол» жобасы. Тарихи тұрғыдан осындай ірі халықаралық жоба астанада Си мырзаның Назарбаев университетінде сөйлеген сөзі аясында жарияланғанын атап өткен жөн. «Бір белдеу – бір жол» жобасын жүзеге асырудағы Қазақстанның стратегиялық рөлі маңызды. Біріншіден, Қытайдан Еуропаға транзиттік жолдың төрттен бір бөлігі Қазақстанға тиесілі. Екіншіден, Қазақстан арқылы өтетін транзиттік маршруттың болашағы зор, яғни материктік жол дәстүрлі теңіз жолына қарағанда әлдеқайда жылдам. Үшіншіден, елдің транзиттік әлеуетін тек көлікте ғана емес, сонымен қатар оның тамақ және шикізат мүмкіндіктерін ескере отырып, ақпараттық технологиялар хабы ретінде жүзеге асыру.  

Зарема ШӘУКЕНОВА,

Қазақстан Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры, әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор, ҰҒА академигі

Серіктес жаңалықтары