Келесі мен соңғы

Қазақ тілінің өз сөзі болғаны­мен, калькаланып, мүлде басқа ма­­ғынада қолданылып кеткен екі сөз бар: «келесі» және «соңғы». Орыс тіліндегі мәтінде «следующий» деп келгеннің бәрін «келесі» деп аударып алу үрдісі «мына, мынадай» деген сөз­дер­дің қолданыстан түсіп қалуына соқ­тыр­ды. Мысалы, «Ол келесілерді қамтиды» деп, соңынан ұғымдар не заттардың ті­зімі берілген жерде, орыс тілінде «охваты­вает следующие» болғанымен, қазақ ті­лін­де «мыналарды» не «мына атал­ған­дар­ды», «мынадай...» деп келуі керек. Сондай-ақ «на следующий» деген тұс­та, оны міндетті түрде «келесі күні» деп ау­дару үрдісі бар. Орыс тілінде олай қол­данылуына олар «на завтра» не «назавтрашний день» дегенді місе тұтпауы себеп болса, қазақ тілінде «ертеңінде» деуге еш кедергі жоқ. Сонымен қатар «келесі жылы»  (в сле­дующем году) деген де грам­матика­лық тұрғыдан қате. Егер әңгіме дәл осы жылдан кейін келетін жыл (ай, апта) туралы болса, онда «келер» деп қолдану керек. Ал бұрын өтіп кеткен оқиға туралы айтыл­ғанда, «келесі» деп қолдануға болады. Мы­салы, «Биыл көрсеткіш осындай бол­са, келер жылы басқаша болады деген жос­пар бар» немесе «2005 жылы көр­сет­кіш ... болды, ал келесі жылы (яғни, 2006 жылды айтып отырмыз) .... болды». Сондай-ақ уақытты, мерзімді айт­қанда, «келесі» сөзіне балама «ендігі» деген сөз бар. Мысалы, «Ендігі жылы, ендігі айда, ендігі аптада». Орыс тілінің бір сө­зіне байланудың кесірінен, осы сөзіміз қолданыстан түсіп қалып отыр. Мысалы, «Келесі кездескенде айтып беремін» дегенді «Ендігі кездескенде» десе, орысша кальканың иісі шығып тұрмайтын сөй­лем болар еді. «Соңғы» сөзі де орыс тілінен калькаланып, жаппай қолданылып, соның сал­дарынан «соңғы уақытта» деген калька тіркес пайда болды. Бұл – «в пос­леднее вре­мя» дегеннің калькасы, ал қазақ ті­лін­де дұрысы «кейінгі кезде» екенін ұмыт­тық. Бұл сондай-ақ «кез» деген сөзді де ұмыт­тырып, бар жерде «уақыт» деп қол­дану­ға да себеп болып отырған қате. Ал қазақ тілінде нақты соңғы емес, бірақ осыған дейін болған уақытты, оқи­ғаны айтқанда «кейінгі» сөзі қол­даныла­ды. Өйткені, «соңғы»  –  ақырғы деген сөз. Мы­салы, «за последние пять лет» деген – соңғы бес жылда емес, кейін­гі бес жылда. «За последний год» – кейінгі жылы. «В последний раз» – соңғы жолы емес, кейінгі жолы. «В последнем интервью» – (мар­құм­ның соңғы сұхбаты болмаса), соңғы сұх­бат емес, кейінгі сұхбат.

Назгүл ҚОЖАБЕК

Серіктес жаңалықтары