Жанрын тапқан жазушы

Әдебиет әлемінде «Алтайдың ай тағалы жыр­шысы» атанған ақтаңгер жазушы, Мем­­лекеттік сыйлықтың лауреаты, қажырлы қай­­раткер, қарымды қаламгер Әлібек Асқаров­­­­тың тұтас шығармашылығы жоғары­да келтірілген талаптарға толығымен жауап береді.

Оның әңгімелері мен повестері, хи­каяттары мен көркем публицистикалық ең­бектері төл әдебиетіміздің пайым-парасат дең­гейін тереңдеткен, көркемдік-эсте­ти­ка­лық дәрежесін биіктеткен, шын мәнінде та­ғы­лымды туындылар. «Ерте түскен бозқырау», «Өр Алтай, мен қайтейін биігіңді», «Мұнар тау­ды, мұзарт шыңды аңсаймын», «Мона Ли­за­ның портреті», «Алданған ұрпақ», «Алтайда ал­тын күз еді», «Қиғаш хикаясы» т.с.с. бас-ая­ғы алпыстан астам ірілі-ұсақты кітаптардың қай-қайсысы да – өзіндік ерекше стилімен со­­­ныдан соқпақ тартып, соның жүлгесімен қо­ғам, адам өміріндегі сан қилы талас-тар­тыс­тарды, қақтығыс-күрестерді айнадай мөл­діретіп беру арқылы адам баласының жан дү­ниесіндегі толқыныстар мен сілкіністерге ай­та қаларлықтай ықпал ете алған аса мерей­лі шығармалар. Әлібек Асқаров – табиғаты таңға­жайып, тарихы тылсым өр Алтайдың, ас­қақ Алтайдың перзенті. Тегінде қазақ жері­нің қай қиыры да киелі ғой. Ұлы даланың, ұлар биік таулардың, барша байтағыңыздың қай­таланбас қасиеттерін, қазақ топырағының кие­сін айтып тауысу мүмкін емес. Дегенмен Ал­тайдың, оның ішінде Әлекеңнің кіндік қа­ны тамған Қатонқарағай өңірінің жөні бө­лек, жосығы ерек. Бұл өлке туралы жерұйық іздеген әлем жиһангерлерінің қалам тарт­пағаны кемде-кем екен. Оның сыртында, Алтайдың барша көркем көрінісі мен киесін, тым асқақ тәкаппарлығын талмай жазу, жыр­лау, суреттеу үшін бұл өлке халқымызға қара сөз­дің хас шебері Қалихан Ысқақты, «Мұз­тау­дың мұзбалағы» Оралхан Бөкейді сый­ла­ған. Міне, осындай сұрапыл сөз зергерлерінен соң да Алтай тарапында өзіндік көркем әлем ашып, көсіле жазу мүмкін бе?! Мүмкін екен! Оған Ә.Асқаровтың сан қырлы шығарма­шы­лық әлемі айқын дәлел. Бұл жөнінде Шерағаң – Шерхан Мұртаза былайша толғанған екен: «Әлібектің сөз кестесі зерлі жіппен өрнек­тел­ген. Осы прозасынан алтайлық қаламдас бауыр­лары Қалихан мен Оралханның өрнегі се­зіледі. Бірақ оларды қайталау жоқ. Мүлде бас­қа суреттер... Астанадағы үйлердің тере­зе­леріне қазір түнгі қырық градустық аязда қыраудан суреттер салынады. Терезе шы­ны­лары бірдей болса да, ою-өрнектері әртүрлі. Сол өзі ғана салған ою-өрнек арқылы Әлібек се­ні күлдіреді де жылатады. Тұнып тұрған әде­мі юмор. Сөйте тұра азынаған азап пен қа­­­сіреттен жүрегің сыздайды. Әдемі әзіл, жеңіл юмор арқылы ауыр трагедиямызды ашып көрсетіп отыр. Шын жазушы оқыр­ма­нын осылай баурап алса керек-ті». Осылайша, Әлекең тынымсыз еңбегінің, игілікті із­де­ністерінің арқасында, айбоз ағалары салған сара жолды сонарламай, тыңнан түрен тарт­ты. Әдебиетке өзіндік өрнегін сала келді, өзін­дік әлемін қалыптастырды. Әлібек Асқаров шығармашылығының негізгі стихиясы – қысқа, деректі әң­гі­­ме­лер. Көп жазушы «әулие жанр» деп мойын­­дап, ден қойып жүрген әңгіме – та­би­ғатынан ық­шам, ыңғайлы әрі кінәмшіл жанр. Жазу­шы­ның қай әңгімесінде болсын, белгілі бір сю­жетті басынан аяғына дейін бір уыста ұстап, ширықтырып, ширатып, айтқысы кел­генін оқырманға астарлап жеткізе білуі сөз ие­сінің жанр табиғатын мейлінше шебер мең­гергенін көрсетеді. Осы орайда Ә.Асқаров шығармашылығының шыңы іспетті, қа­зақ әдебиеттану ғылымының абызы, ака­демик Серік Қирабаев «ғажайып лирикалық хикая» деп бағалаған «Өр Алтай, мен қайтейін биі­гің­ді» романы да жекелеген әңгіме-эссе­лер­ден түзілген, соның бәрі бас біріктіре ке­ліп, бір арнаға тоғысқан тамаша көркем по­­­лотно құрғанын айта кеткен орынды. Әлібек Асқаров әңгімелерін шартты түр­де, жазушы әңгімелерінің таңда­ма­лысы іспетті «Қиғаш хикаясы» кітабында жүйеленгендей, «Әйел парасаты», «Социализм әңгімелері», «Аңшы хикаялары», «Сафари жаз­балары» деп топтастырып қарастыруға бо­лады. Жазушының ой мен сезім қатар өріл­ген шығармалары оқырманын бірде тұңғиық тереңге тартса, бірде асқар биікке шақырады. Олардан бірде романтикалық асқақтықты, бірде публицистік нақтылықты, бірде реа­лис­тік шынайылықты, енді бірде сағыныш-мұң­ға бөлейтін лирикалық әуенді айқын аң­ғаруға болады. Күнделікті өмірде көріп жүр­ген қарапайым кейіпкерлерді көркемдік ой­дың өзегі етіп ала отырып, солардың бойы­нан басқа көзге байқала бермейтін ерек­ше­лік­тер тауып алуға құштарлық – Ә.Асқаров шы­ғармашылығының басты қырларының бірі. Әлбетте, жоғарыда аталған топтама­лар­­дың әрқайсысы – жеке-жеке қарас­­тыруды, талдауды қажет ететін аса ар­налы еңбектер. Біз бүгін соның ішінен әйел, ана, ма­хаббат тақырыбына жазылған бірне­ше әң­гімесі туралы ғана сөз еткенді жөн кө­ріп отырмыз. «Задаш пен Балғаным» кейіпкерлері – бірі ке­шегі майдангер, енді бірі тылда еңбек ет­кен, бүгінде ақ сақалды ата, ақ жаулықты ана. «Табысыңа емес, танысыңа сенетін заманда» (кейінгі тырнақша ішінде берілген тіркестер – автор сөзі) қым-қуыт тірліктің кілтін тап­қан балаларының арқасында дәулеттері асып, мерейлері тасып тұрған, «былайғы көп­ке қарағанда іштері жарау, жондары қы­рау» абыройлы қарағандылық қариялар. Мі­не, осы бақуат өмірге көңілі тасыған ақса­қал күндерде бір күн мінез шығарып, бала­лары­нан тіленіп, әр нәрсені сылтау етіп, со­нау Мәскеу қаласына барғыштап кетеді. Сөйтсе, ақсақалдың жанын сұрапыл соғыс ке­зінде өлімші болып жараланып, ес-түссіз жат­қанында, «таста, бәрібір өледі» дегендерге құлақ аспай, шырылдап жүріп, «ағайлар, тірі ғой бұл кісі...» деп аман алып қалған санитар қыз Ленаға қатысты көлеңкелі оқиға қинап жүр екен де... Соғыстан соң іздеп барып, Ле­на­ға үйленген, Ескендір есімді бір балалары бол­ған... Кейінде туған елін сағынып, бір кө­ріп қайтайын деп келген майдангер, кері қайт­пай осында қалып қояды. Содан зей­нет­ке шығып, қолы босаған соң, сол баяғы жары, ба­ласынан бір дерек бола ма деп Задаш Мәс­кеуге, оның түбіндегі Серпухов қаласына үш барып, ақыры еш нәтиже шығара алмай бос қайтады. Болмаған соң бірде «жадын қозғап, жанын жеп жүрген бұл әңгімені» құрдасы Сәду­ге сыр қылып айтады. Оспадар Сәду оны ке­зекті бір «қызу» күйінде, қызы Нағияның кө­зінше Балғаным бәйбішеге білдіріп қояды. Міне, осы жерде «Ақылды әйел күйеуі­нің ойнап айтқанын ойлап талдай­ды» дегендей, Балғанымның аналық пейілі, адам­шылық парасаты алдыңғы қатарға шы­ғады. «Әр сөзін санап айтатын, қадап ай­татын» бәйбіше қолы ұзын балаларына әке­лерінің іздеп жүрген жандарын, өздерінің туыс­қандарын тауып беруді міндеттейді. Сөй­тіп, Лена ана қайтыс болып кеткен екен, Ескендір (Александр) бала әкесімен, қаны бір бауырларымен табысады. Ағайынның бұдан кейінгі ортақ тыныс-тіршілігі де бәйбішенің байыпты байламымен орын-орнына келеді. «Бе­тіне әжім түсіп, еті баршын тарта баста­ға­нымен, жүзінде жылы мейірім, иман мен нұр шалқыған» ана ақылы бар әңгіменің түйі­­­­ні, шешімі болып шығады. «Ғаббас пен Шура» әңгімесінің арқауы да – сұрапыл соғыстың зардабы. Ғаббас соғыс бас­талған жылы майданға аттанады. Екі-үш жыл қанды қырғынның ортасында аман-сау жүріп, артынан хабар-ошарсыз кетеді. Кейін, қызық болғанда, бір емес, екі рет «ерлікпен қа­за тапты» деген қара қағаз келеді. Яғни, екі рет ерлік жасап, екі рет қаза тапқан... Аны­ғын­да, Ғаббас қырық екінің жазында қатты жараланып, жау тылында қалып қояды. Ну ор­ман ішінде жарты жанымен жүріп, парти­зан­дар арасынан Шура деген байланысшы қыз­бен табысады. Бұл кезде орталықпен бай­ланыс мүлде үзілген, алғашқы «қара қа­ғаз» осы тұста келеді. Жарақатынан жазылған соң алғыр, алым­ды жігіт взвод командирі бо­лып тағайындалады. Қайда да өзін өлімнен ара­шалап қалған Шура сұлумен жұбы жа­зыл­май, бірге болады. Сөйтіп жүргенде оқыстан жарылған минаның кесірінен екінші рет өлімші болып жараланады. Бұл жолы бір жа­рым жылдай емделеді. Соғыс біткен соң да гос­питальде қала береді. Бір қиыны, минаның жа­рықшағы қос жанарын бірдей ағызып жі­берген. Содан Ғаббас су қараңғы болып қалса да, сүйікті Шурасы мұны тастап кетпейді. Әуелі­де үйіне алып шығып, содан соң туған елі Қазақстанға жетелеп алып келеді. Бір ауыз қазақша білмейтін, қазақы салт-санадан мүлде хабарсыз Шура мұны мін көрмей, жаңа ортасына – төркін жұртына жылдам бейімделіп, кейін қайтып кетпей, осы жерге мәңгі тұрақтап қалады. Ерлі-зайыпты екеуі «қиындықтың қысасын, тіршіліктің тауқыметін» бастарынан өткере жүріп, «барға мәзір, жоққа әзір жұрт қатарлы тату-тәтті өмір сүреді, берекелі ғұмыр ке­шеді». Ғаббас зағиптығына қарамастан, өз қо­лымен, өз күшімен, ағайынның кө­ме­гімен үй салып алады. Екеуі дүниеге он бір ба­ла әкеліп, олардың тоғызын азамат етіп тәрбиелеп, өсіріп жеткізеді. Оқ пен отты көрген, өмірдің қиындық атаулысының бәрін басынан кешкен отағасы әбден ағарып, 86 жа­сында қайтыс болады. «Кереметтей көр­кем, теңдессіз сұлу әйел», өмір мен өлім ара­сында жүріп табысып, мүгедек болып қалған жарын тастап кетпей, ғұмыр бойы ардақтап өткен Шура жеңгейдің – Александра Русти­кова­ның асыл тектілігіне таңдай қағасың. Оның аналық мейіріне, темірдей төзіміне, жүрегінің күштілігіне, жанының тазалығына қайран қала отырып, ақ шашты, ақ жаулықты, алтын басының алдында мың мәрте тағзым етесің! «Қалжан мен Ләзиза» әңгімесі басты кейіп­кер Қалжанның баяндауымен өріледі. Қал­жекең 30-жылдарғы қалың ел шекара асып ауа көшкен, жұртшылық қынадай қыры­лып жатқан дүрбелең заманды, одан соңғы ашаршылық апатын, қуғын-сүргінді, соғысты көрген, тұтқында, айдауда жүрген, тіпті «француз» да боп кете жаздаған, қыс­қа­сы «қазақы ұғымға сыймайтын бөтен өмірді» бас­тан кешкен ерекше тағдырлы адам. Ала­са­пыран жылдары ұлты ноғай, омарташы Сүйіннің қызы Лизаға үйленеді. Зарығып жүріп бала сүйіп, қызметке ілігіп, колхоз бас­қарып, енді ел санатына қосылып келе жат­қанда 1937 жылдың нәубетіне ұрынады. Содан «халық жауы» атанып, айдалып кете барады. 1942 жылы «зектерден» ерікті түрде жасақталған «штрафбатқа» ілігіп, соғысқа аттанады. Майданға алғаш араласқанда-ақ фашистердің қолына тұтқынға түсіп, Герма­нияның шалғай шетіндегі бір концлагерьден бір-ақ шығады. 45-тің көктемінде лагерьді американ әскерлері азат етіп, босаған тұт­қын­дарды Атлант мұхиты жағалауындағы бір портты қалаға апарып тастайды. Сол жер­де жүріп Қалжан енді Жан-Дюпен деген фран­цуз жігіті болып кетеді. Бір жесір фран­цуз келіншегімен шаңырақ та көтереді. Бірер жылдан соң алдауға түсіп, елге қайтқан кезде Брест қаласында қайыра тұтқындалады. С­о­дан «сатқын» ретінде айыпталып, тағы да кі­­­­­сенделіп айдалып кете барады. Хабаровс­кі­ден бастап, Магаданның, атышулы Колыма­ның дәмін татады. «Қасіретпен қан құсып жү­ріп тағы тоғыз жылды айдауда өткереді». Сөй­тіп, бас-аяғы жиырма бір жыл қуғын-сүр­гін­де болып, туған елімен, сүйікті жары Лиза-Ләзизасымен қайта қауышады. Ғажап! Алғаш тұтқындалып, ұсталып кетіп бара жатқан жолда ұшырасып, «қиналған шақта жаныңа үңіл, жүрегіңді сақта, балам!» деп шығарып сал­ған кейуана – Бәдиша кемпір әлі тірі екен! Елін, жерін сағынып, өліп-өшіп оралғанында тағы да қарсы жолығып, «Әйелің ұлыңды ұяға, қызыңды қияға қондырды. Отыңды өшір­мей, шаңырағыңды шайқалтпай бағып отыр ол жазған...» деп, Қалжанның қиялын­дағы, жүрек жарардай жаңалықты тағы да сол, Бәдиша кемпір жеткізеді. Иә, «Табаны күйген, таңдайы тиген ға­на ел қадірін біледі. Жиырма жыл азап қана емес, тозақтан бетер қиындық көр­ген, «өмір мен өлімнің аражігінен өткен» Қал­­­­жанды ақ торғындай аппақ ноғай келін­шек Лиза-Ләзиза, арадағы жылдары көз суар­ған, сөз салған бір де бір еркек атаулыға мойын бұрмай, артынан сөз ертпей, атына кір келтірмей, отбасын аман, адал сақтаған, бұл жоқта туған ұлымен, тұрмыс құрып үл­гер­ген қызымен қайта табыстырады. «Тұрғабыл мен Мағиза» әңгімесіне де Сыр бойын­да сонау бір соғыс жылдарының зарда­бы­нан болған ерекше бір оқиға өзек болған. Жалынды жастық дәурені сұрапыл соғыс жыл­дарына тап келген Мағизаның «көрмегені де, көнбегені де жоқ, өмірінің жарымы қара та­бан батпан тірлік, бел қайыстырған ауыр жұ­мыспен» өтеді. Құдайға шүкір, кездескен қиын­дықтардың бәрін жеңе жүріп, үш ұлын аман-есен жеткізеді, жақсы тәрбие береді. Ең­бегі жанып, балаларының бәрі атпал аза­мат­тар санатына қосылады. Үлкені шаруашы­лық басшысы дәрежесіне дейін көтеріледі. Алпыстың бесеуіне шыққан шағында айық­пас дертке ұшыраған абыралы ана, зауал ша­ғы жақындағанда өмір бойы ішінде байла­нып келген бір құпиясын сыртқа шығарып, ба­лаларына айтып кетуге бел байлайды. Қы­зық болғанда, көрші ауылдағы мұрап болып істеген Тұрғабыл деген домалақ шал бар ба­ла­ларының әкесі екен де! Көңіл сүйген аза­маты майданға аттанып, сол жақтан қайтпай қалған. Содан тағдырдың толқымалы бір сә­тінде Тұрғабылға жолыққан. Сөйтіп, көңіл­дері жарасқан жұп үш баланы өмірге әкелген. Ақыр соңында Мағиза ананың қалауымен бұл әңгімеге бүкіл ауыл құлақтанып, Тұрға­был­дың заңды некесінен туған балалары бар, екі отбасы қосылып, ұлан-асыр той жасайды. Той төрінде қос кемпірдің ортасында «салдай шалқып» Тұрғабыл шал отырады. «Қаратай мен Анна-Лиза» әңгімесінің бас­ты кейіпкері – Созақ жерінде жарты ға­сыр­ға жуық табан аудармай еңбек еткен, ел ішін­де аты аңызға айналған қабырғалы қай­рат­кер Қаратай Көшкінов. Ал ақ торғындай үл­біреген, сүйріктей сұлу Анна-Лиза Лиук­кон­нен – тағдырдың жазуымен Қазақстаннан па­на тапқан фин қызы. Мақтаарал ауыл шаруа­шылығы мектебіне мұғалім болып кел­ген жас жігіт Қаратай осында өзінен бұрын істеп жүрген, аққудың көгілдіріндей ерекше әсем, көркем келіншекке бір көргеннен ға­шық болады. «Тепсе темір үзетіндей таразы жі­гіт» пен «жөн-жосықты білетін аңғары мол, са­насы биік, ойы озық» қыздың әңгімелері жыл­дам жарасқанмен, бірден қосылмайды. Се­бебі Анна-Лиза – бұрынғы «халық жауы­ның» жары. Бірақ Қаратай бұл кедергіге қай­сар­лық­пен қолды бір-ақ сілтейді. Сөйтіп, екі жас қо­сылады. 1940 жылы Қаратай әскер қатарына алы­нып, артынша соғыс басталып, майданға ат­танады. 1942 жылы ауыр жараланып, гос­пи­тальда жатып, ұзақ емделіп, аяғынан ақсап елге оралады. Келген бойда бейбіт еңбекке араласады. Іскерлік, ұйымдастырушылық қа­білетімен танылып, нағыз істің адамы бо­лып қалыптасады. Бір шаруашылықты табан аудармай 35 жыл басқарады. Ауыл еңбеккер­лері білгір басшылықтың арқасында рекорд­тық көрсеткіштерге қол жеткізеді. Атқарған ісі, ерен еңбегі, азаматтық ерлігі Қаратайды елі-жұртының шексіз алғысына бөлейді. Қаре­кеңнің қасында қашанда сүйген жары Анна-Лиза жүреді. Бар баянды істің бас­тауын­да адал махаббат, ерлі-зайыптылар­дың бір-біріне деген құрметі мен сыйластығы тұрады. Қарекең ауданның Құрметті азаматы атанады, жоғары мақтау-марапат, награда­лар­дың барлығына дерлік ие болады. Қара­ғай­ға қарсы біткен бұтақ Қаратай мен тұр­лау­лы тағдыр иесі Анна-Лизаның бар байлы­ғы балалары, қолдың бес саласындай бес ба­­ласы да, ардақты ата-ананың адал тәр­бие­сі­не сай, зейінді, зерек болып өсіп-жетіледі. Әңгіменің түп-түйіні, айтар ойы, ұсы­нар ғибраты – Қаратайдай арда аза­мат­қа арқа тірек болған Анна-Лиза ханым­ның сындарлы сенімі, адал махаббаты, ана көңі­лі! Қызыл-жасыл өмірдің қандай да өт­ке­­лектерінен қол ұстасып бірге өткен екі жар­дың ішкі күш-қуатының беріктігі, рухы­ның биіктігі! Жалпы «Әйел парасаты» цикліне ене­тін әңгімелердің негізгі арқауы, бас­ты идеясы – «әйел затының кемел ақылын, биік парасатын меңзеу, ер адамның қолынан кел­мес өрлік әрекетіне, ерлік қарекетіне тағ­зым етуге тұспалдау». Бұл әңгімелердің бәріне ор­тақ нәрсе – кейіпкерлері қалыптан тыс, то­сын тағдыр иелері екендігі, міне осы ерек­шелікті сұңғыла суретші тап басып танып, көр­кем тілмен кестелеп, көпшілікке ой са­лар­лық дәрежеде оқырманға ұсына білген. Әлекең әңгімелерінің барлығы шы­найы­лығымен тартады. Тілі кестелі, сөз­дік қоры қормалы жазушы әңгімеге арқау бо­лып тартылған мән-жайларды кейіпкер­лер­дің жеке мінез-құлықтары, кей сәттердегі се­зім күйлерін сол кезеңнің тұрмыс-тіршілігі, салт-санасы, тіпті табиғат құбылыстарымен берік сабақтастыра отырып суреттейді. Біл­теленген балауыз шамдай баяу тұтанып, оқ­шау өрбіген әңгіме желісі бірте-бірте жүрісін жеделдетіп, түрлі оқиғалар төтеден қосылып, отқа май құйып, соның қызуымен оқыр­ман­ды өзіне баурап, жолда қалдырмай, әңгіменің аяғына шыққанша ертіп, еліктіріп отырады. Жалықтырмайды, бір деммен оқылады. Автордың кейіпкерлеріне деген ілтипаты мен құрметі сіздің де сезіміңізді шыңдап, ойыңыз­ды күнделікті күйбең тірліктен тыс, адамдық асыл биіктерге бастайды. Мұның бәрі, сайып келгенде, кәнігі қаламгердің қырық қатпар адам тағдырын көркемсөзбен кейіптеудегі өзіндік ерекшелігі, шығармашылық тәсілі болса керек. Жоғарыда аталған әңгімелердің бар­лығына ортақ бір ерекшелік – бәрі­нің де деректі негізде жазылуы. Әңгіме кейіп­кер­лерінің өмірде нақты болған адамдар еке­нін сезініп отырудың өзі оқырманға қо­сым­ша әсер береді. Айталық, Ғаббастың аға­сынан туатын Қалихан Алтынбаев – белгілі ай­тыскер, Қазақстанның халық ақыны. Қара­тай Көшкінов пен Анна-Лиза туралы мер­зімді басылымдарда, әлеуметтік желілерде көп жазылды. Тіпті, суреттері де басылды. Ал Задаш (Зайрулла) ағайды біз танушы едік. Тіпті, сонау студенттік жылдары Зәкеңмен бірер рет көпшілік моншаға бірге түсіп, әңгі­ме­сін тыңдап, ақсақалдың арқасын ысып бер­­­геніміз де есімізде... Ал Тұрғабыл мен Ма­ғиза (бұл кісілердің аттары өзгертіліп алы­нып­ты) туралы әңгімеге Қызылорданың Қар­мақшы өңірінің жұртшылығы жақсы таныс екен. Жазушы жекелеген әңгімелерінде оқи­ға шешімін толығымен ашып тастауға талпынбайды. Ар жағын ойлы оқыр­ман өзі пайымдап алатындай бос кеңістік қал­дырып кетеді. Бұл да болса көп қолданы­латын көркемдік тәсілдің бірі. Қаламгердің тілі, сөз қолданысы да стильдік тұрғыдан ерек­ше, автор соншама мұңлы шығарма жа­зып отырып та өзіне тән жеңіл юморын ұмыт­пайды, бұл, әсіресе, қарапайым ауыл адам­дарының мінез-құлықтарын кейіп­те­генде анық көрінеді. Қандай да бір таң-тамаша тақырып тауып алып, соны өзіндік бір тәсіл­мен, шебер сомдап, шымыр шығармаға ай­нал­дырып ұсына білетін Ә.Асқаровтың және бір бөлек әңгімесі «Қиғаш хикаясының» кіріс­песінде мынадай жолдар бар: «Әдебиет әле­мінде қанша оқысаң да жалықтырмайтын, оқыған сайын тынысың ашылып, тамырың иіп, тамсандыра түсетін көркем туындылар бар­шылық. Сондай туындылардың қатарына өз басым орыстың ойсаң жазушысы К.Паус­товский әңгімелерін қосар едім. Бұл әңгіме-лер – оқыған жанның сезімін селт еткізетін, жүрекке жылы шуақ жайып, ұмытылмас әсерге бөлейтін талғамы биік, ертегідей мөлдір дүниелер». Осы ойды жазушының деректі көркем әңгімелеріне қатысты да ба­тыл сеніммен айтуға болады. Жанрын тапқан жазушы деген пікір де осы жерден келіп шы­ғады. Әлекең әңгімелерін бір ғана оқып қой­май, жақсы ән-әуенді қайта-қайта тың­даған­дай, қайталап оқи беретініміздің сыр-сыпаты да осында. Сонымен өн бойында терең әлеуметтік-пси­хологиялық тамыр бар, автордың өзіндік өзгеше әлемін танытатын, қаламгерлік қарымын көрсететін, өмірлік проблемаларды көтеруімен ерекшеленетін «Әйел парасаты» циклі қазақ әдебиетінде бұрыннан бар, ұлы М.Әуезов, Ғ.Мүсіреповтер қалыптастырған, Шер­хан, Оралхан ағалары жалғастырған асыл аналар тақырыбына қосылған бір арна деуге толық негіз бар. Қорыта келе, мәскеулік әдебиет сын­шысы, жазушы Әсел Омардың тілімен айтсақ, «Әлібек әлемі» – бейуақтай әрі сырлы, әрі мұңды заманауи гуманизм, адамды ең жоғары құндылық ретінде бойтұмардай қастерлеуге, соны мейлінше асқақ ұстауға үндеу. Заман өзгеріп, қоғам жаңғырып жатса да адам бойындағы ізгілік қасиеттер сақта­лып қалуы міндет. Осы ұстанымды темірқа­зық еткен Ә.Асқаров қалам ұстаған қалың орман көпшіліктің ішіндегі шоқ қарағайдай шағын топтың санатында. Сол топтың да іл­кімдісі, бүгінгі әдебиетіміздің сергек те, си­рек суреткерінің бірі.

Жомарт ОСПАН, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

Серіктес жаңалықтары