Тунис тарихын жаңартқан рекордсмен қазақ

Күні кеше Парижде аяқталған Олимпиада ойындарында Есбол Сұлтанов жаттықтыратын Тунис таеквондошылары 1 алтын, 1 қола жүл­дені еншіледі. Африка құрлығының спорт жур­налистері қос жүлдегердің ел тарихында бұ­рын-соңды болмаған бұл жетістігі туралы жа­рыса жазып жатыр. Сондай-ақ Тунис құра­масын былтырдан бері баптаған қазақ бапкері Ес­бол Сұлтановтың біліктілігі де ел аузында жүр. Бір жыл ішінде тек Олимпиадада емес, құр­лықтық бәсекелерде де рекорд орнатқан Ес­болға қазірдің өзінде бірнеше елден ұсы­ныс ке­ліп жатса керек. Осы ретте Парижден Тунис­ке жол жүріп бара жатқан маманға хабар­ласып, аз-кем сұхбаттасқан едік.

– Парижде тіркелген тарихи же­тіс­ті­гіңіз құт­ты болсын! Олимпиаданың аяқ­талғанына 1 апта болса да, отан­дық және шетелдік БАҚ сіз туралы жазуын тоқтатар емес. Бір видеода ту­нис­тік жанкүйерлердің сізді қор­шап, көңілдері босап, алғысты қарша бора­тып жатқанын бай­қап қалдым. Бү­гінде Олимпиада жүлдегерлері, шә­­кірттеріңіз Фирас Катусси мен Мұ­ха­мед Ха­лил Жендуби секілді сіз де Ту­нисте қаһар­манға айналдыңыз десек, қателеспеспіз?

– Рахмет! Төрт жылдықтың басты бә­се­кесінде 2 бір­дей медаль, соның ішінде ал­тын жүлде иелену – Тунис тарихында бұ­рын-соңды болмаған жайт. Сол се­бептен ту­нистіктер алақайлап қуанып жатыр. Ел­­де – үлкен мереке. Әлбетте, сәйкесінше ма­ған да үл­кен құрмет көрсетіп, ризашы­лықтарын білдіріп жа­тыр. 

– Бір сұхбатыңызда Тунис құра­ма­сы­ның бас бапкері қызметіне түйін­де­ме арқылы таңдалғаныңыз туралы айт­қан едіңіз. Осы ретте ол елге ша­қы­рылу тарихыңыз туралы қысқаша айта отырсаңыз?

– Елде шәкірттерімді халықаралық дең­гейге шығарып, әлемдік ареналарда төбе көрсетіп жүрген жаттықтырушы бол­ғандықтан олар менің түйіндемемді сұ­ра­ды. Менен бөлек Оңтүстік Корея, Иран, Еги­пет, Франция елдерінен білікті бап­кер­лер де бұл орынға таласса керек. Ақыр соңын­да Тунис таэквондо федерациясы көп түйіндемені саралап,  бірнеше үміт­кердің іші­нен мені таңдап алып, келісім­шарт ұсын­ды. Сөйтіп, былтыр қыркүйек айында сонда көшіп барып, жұмысты бастап кет­тім.

– Тунисте көбіне футбол, баскет­бол, гандбол секілді спорт түрлері та­­­­нымал екенін білеміз. Теннистен Онс Жабёр деген мықты атлет ел атын әй­гілеп жүр. Ал бұл елде таэквондо қан­шалық дамыған?

– Елдегі көпшілік білмеуі мүмкін, алай­да таэквондо Тунисте футболдан соң нө­­мірі екінші спорт саналады. Бұл спорт­пен ай­налысатындардың қатары көп. Алайда олардың шеберлігін шыңдайтын халық­ара­лық дәрежедегі бапкер саны аз. Оған қо­са, кедей ел қатарына кіретіндіктен Ту­нис спортшыларының халықаралық жа­­рыс­тарға жиі шығуға мүмкіндігі жоқ. Тиісінше, бапкерлердің практикасы аз бол­ғандықтан, бұл спортқа жауапты фе­дерация халықаралық деңгейдегі тәжі­ри­бесі бар бапкер қажет екенін сезініп, сырт­­тан іздеуді қолға алғаны да сол себеп­тен. Ал былайынша бізде бокс қалай та­ны­­мал болса, таэквондо да бұл елде сол ша­малас деңгейде.

– Instagram-дағы жеке парақ­шаңыз­дың төбесіне Африка деп жа­зып, оның тұсына көп медальдің эмо­д­жиін қойып қойыпсыз. Сонда сіз бір жыл ішінде баптаған Тунис таэк­вондошылар бірнеше жарыста топ жарды ма?

– Мен бұл лауазымға тағайындалғалы бері құрама екі беделді жарыс – Африка чем­пионаты мен Африка ойындарына қа­тыс­ты. Алдымен Африка чемпионатын­да 2 алтын медаль мен бірнеше күміс, қола жүлде еншіледік. Сосын биыл наурызда Африка ойындарында 8 спортшыны тас-түйін қылып, баптап апарып, 6 алтын, 1 кү­міс жүлдені арқалап қайттық. Бір ғана таэ­квондошымыз жеңіліп қалды. Сол Африка ойныдарында Тунис құрамасы жалпыкомандалық есепте 1-орын алды. Бұл – тарихи жетістік. Бұған дейін ел спорт­­­шылары ондай жетістікке қол жет­кіз­беген. Оның алдында желтоқсанда Гран-при жарысында бақ сынадық. Онда да 2 алтын медаль алып, әлем­нің кіл мық­­ты­лары қатысқан ол жарыста жал­­пы­ко­мандалық есепте 2-орын­­ға табан тіре­дік. Бұл да тарихи нәти­же. Сосын ақпанда Аф­рика елдері ара­сында жолдама сарап­қа са­лынатын тур­нирде жал­пы саны 4 жол­да­маның 4-еуін де қал­тамызға бастық. Бұл да – Тунис тари­хын­да болмаған жайт. Со­ны­мен Олимпиада­ны қос­қан­да бір жыл­дың ішінде 4 тарихи же­тістікке қол жет­­кіздік. Қа­тысқан жарыс­тың түге­лінде сен­сация жасап, ел ой­ламаған нәтиже көр­сеттік.

– Тунис осы Олимпиадада 3 жүлде алса, соның екеуін қоржынға сіздің шә­кірттеріңіз салды. Олим­пиа­да ал­дын­да сізге қандай меже қойды? Фе­де­рация қанша медаль алуды жүк­теп еді?

– Келісімшарт бойынша маған Олим­пиа­дада 1 медаль алу тапсырмасы жүк­тел­ген. Сол үшін ұзақ уақыт тыңғылықты дайын­далдық. Бас жоспар әзірлеп, ойын үлгі­сін қарастырдық. «Жолы түйіседі-ау» де­ген қарсыласқа амал-айла қарастырумен болдық. Жолдама алған 4 спортшымызды са­қадай-сай етіп баптадық. Негізі, мен Парижге іштей «3 медаль алсақ, оның екеуі ал­тын болса ғой» деген үмітпен барған едім. Дейтұрғанмен, бұл межеге жету қиын­­ның қиыны екенін сездім. Сонда да шә­кірттерімнің әлеуетін бағамдап, дә­мелендім. Дегенмен бұйырғаны бір алтын, бір қола болды. Қола алған шәкіртім жар­тылай финалда Оңтүстік Кореяның мық­ты атлетінен ұтылып қалды. Қарымы мық­ты бір қызымыз жартылай финалда соң­ғы секундта ирандықты жеңіп тұрып, ұтылып қалды. Одан да медаль күткен едім. Дегенмен Тунис Олимпиада комитеті мен Спорт министрлігі жүктеген бір ме­даль алу тапсырмасын абыроймен орын­дадық. Соған да шүкір.

– Қазір жетістіктеріңізді жіпке ті­зіп, айтып отырғанымызбен, аз уа­қыт ішінде өзіңізді мойындату оңайға түспегенін де айтып өту керек шығар. 

– Тунис – менталитеті, дәстүрі жағы­нан бізден алыс ел. Тілі, тағамдары, бәрі, бә­рі әртүрлі. Әлбетте, әдепкіде үйренісу, ор­нығу қиынға түсті. Адамдармен қарым-қа­тынас түзу оңай болмады. Оның үстіне, от­басымды елде қалдырып, жалғыз бар­дым. Біраз қиын кезеңдерді бастан кешір­дім. Сөздің ашығы керек, Қазақстан таэк­вон­до державасы емес. Сондықтан Тунис­тегі жанкүйерлер бас бапкер етіп жұмысқа кіріскен кезімде сенімсіздікпен қарады. Олар­дың олай қарауы да дұрыс. Әлемге аты шыққан әйгілі бапкер емеспін. Жұмы­сым­ды мамандар байқағанымен, ел ішінде танымал емеспін. Екіншіден, өзге құрама­ның атлеттерін өзіңе баурап алу, айтқа­ның­ды істету оңай шаруа емес. Бөтеннің аты бөтен. Өз елінде шәкірттеріңді кіш­кен­тайынан тәрбиелеген соң, оларды оңай басқара аласың. Ал мында «әрбір асу­дың бір тосуы бар» деп өз-өзімді қам­шы­лап, олардың көңілін табу, бабын кел­тіру­дің жолын іздестірдім. Алдымен жаныма көмекшілерді таңдадым. Олардың жұмысын сараптап, көңілім толма­ған­дарын ауыстырып отырдым. Ақыр ая­ғын­да мықты команда жасақтап шығардым. Олим­пиададағы жетістігіміз – жүлдегер­лерге, маған тиесілі көрсеткіш қана емес, бұл – командаға ортақ жеңіс. Үшіншіден, ме­ні алаңдатып, әрдайым ойымнан кет­пе­ген нәрсе – ол салмағы зілдей жауап­кер­шілік. Әңгіме басында айтып өткенімдей, таэквондо ел ішінде танымал болғандық­тан, бізге «Анық медаль әкеледі» деп сенім ар­тыл­ды. «Ха­лық­тың, спорт­шылар­дың, фе­дера­ция­ның се­німін ақтай ала­мын ба?» деп қатты уайым­дадым. Босаңсуға мүм­­кін­дік бол­мады. Бері­ліп жұмыс істедім. Жат­тығудан бөлек уақытта, аяқ алысы­мыз­ға тал­дау жасап, тек жұмысты ойлау­мен болдым. Бір жылдың ішінде қат­ты қа­жыдым. Аллаға сансыз шү­кіршілік ай­тамын. Бұл еңбек ақталды. 

– Біздің ұлттық құрамада көмекші бап­кер болып еңбек еткен сізден мұ­ны сұрамай кетпесе болмас. Екі елдің ұлт­тық құрама сапында жұмыс істеу­дегі басты айырма­шылық қандай?

– Мұнда маған спортқа жауапты құ­зыр­лы спорт органдары, нақтырақ айтсам, министрлік, таэквондо федерациясы және ұлттық құраманың өзара байланысы, ын­тымақтастық орнатуы қатты ұнады. Бір-бірімен тығыз жұмыс істейді екен. Бір мүд­дені көздегендіктен, қоян-қолтық жұ­мыс істеу – басты назарда. Бізге олардан ала­тын бірнеше жұмыс үлгісі бар екені көрі­ніп-ақ тұр.

– Парижде ел атынан сынға түст­кен біздің атлеттерге де көз қырын сала жүрген боларсыз. Отандық таэк­вон­дошылардың бұл байрақты бәсе­ке­дегі өнері туралы не айта аласыз?

– Бұл Олимпиадада Қазақстан на­мы­сын қорғаған екі таэквондошының екеуі де жас. Олардың дайындық барысы жө­нін­­де ештеңе айта алмаймын. Себебі басы-қа­сында болған жоқпын. Алайда жарысқа шы­ғуын, боз кілемдегі өнерін бақылап оты­рып, маған екеуі жас болғасын оларға ха­лықаралық тәжірибе жетіспеген секілді кө­рінді. Парижге Олимпиада, әлем чем­пиондары секілді кіл мықтылар жиналған. Олардың тәжірибесі қарсыластарының деңгейіне жетіңкіремеді деп ойлаймын. Дегенмен налитын ештеңе жоқ. Екеуі де жас спортшы. Алдағы уақытта қателік­тер­мен жұмыс істеп, анализ жасаса, талай бай­рақты бәсекеде үлкен нәтиже көрсетіп үлгереді-ақ. 
Жалпы, бұл Олимпиадада бабы мен ба­ғы қатар шауып, алтын, күміс және қола жүл­де салған спортшыларымыз үшін қат­ты қуандым. Бапкерлер расымен өз спор­тының кіл мықтыларын алып келген. Ал жолы болмай, жеңілгендерді жерден алып, жерге сала берудің қажеті жоқ. Тағы да қайталап айтамын, Олимпиадаға сайдың тасындай іріктелгендер келеді. Көп атлет алғашқы айналымда-ақ мықтылармен кездеседі. Сондықтан оларды сынап, мінеу орынсыз. Аянып қалған ешкім жоқ. Бала кү­нінен армандап жүрген жарысына еш­кім жеңілемін деп бармайды. Отбасынан алыс жүру, күніне бәленбай сағат жаттығу, болаттай тәртіп және қатаң режиммен өмір сүруге екінің бірі шыдас бермейді. Сол себептен әр спортшының жеңілгенін ға­на емес, жүріп өткен жолын да ескеруге тиіспіз. Олимпиадада тіркелген нәтижеге анализ жасап, дұрыс бағдарлама жасақтап, алға қарай ілгерілеу керек.

– Алғашында Мұхамед Халил Жен­ду­би қола жүлде алған соң отандық БАҚ сіз туралы жаза бастады. Ал Фи­рас­тың алтынынан кейін ақпарат кеңіс­тігін тіпті жаулап алдыңыз. Өзіңіз мұндай реакцияны күтпеген бо­ларсыз?

– Қазақстанда менің Туниске қызметке кет­кенімді көп адам біле бермейді. Кетерде мұны жариялаудың себебі деп жоқ деп ой­ладым. Дегенмен Олимпиада ойын­да­рын­да Мұхамед қола жүлдені иеленген соң, мені аренада көріп жүрген журна­лис­тер бұл туралы жазып, жаңалықтарға шы­ғара бастады. Ал Фирас алтын алған кезде көп журналист хабарласты. Әрине,  мұндай реакцияны күтпедім. Өзімді көр­сетейін, мені басқалармен салыс­тыр­сын, бір мақтанайын деген ойдан мүлде ау­лақ­пын. Біле білсеңіз, мен камераға түс­­­­кенді, елдің назарына іліккенді онша жақтыр­май­мын. Мұның бәрі алаңдатпай қой­майды. Алайда елдегі журналистердің өзге елде қол жеткізген жетістігім туралы жа­рыса жазғанына қуанбасам, еш рен­жі­мей­мін. Екіншіден, біз қазақ пейілі дархан, бауыр­мал халықпыз ғой. Біреуі жетістікке жетсе, бүкілі төбесі көкке жетпей қуанады. Спорт комментаторлары тілге тиек етіп, жа­­рия қылып жатыр. Мұның бәрі жүректі ел­­жіретеді. Әлеуметтік желілердегі то­лас­таған пікірлерді оқығанымда бәрінің тілеу­шім, қолдаушым екенін байқап, бір қуанып алдым. Әлі де «Баянды болсын» деп жазып жатыр. Осы ретте елдегі спортсүйер қауым­ға айрықша алғысымды айтқым келеді. 

– Сізді «елге қайтарып, өзіміздің спорт­шылардан Олимпиада жүлде­гер­лерін баптап шығарсын» дегендер­ге не айтасыз?  

– Иә, мұндай пікірлерді көзім шалды. Әл­бетте, Көк байрағымызды желбіретіп, ел атын шығарып, елге қалтқысыз қызмет е­тсек, одан үлкен бақыт жоқ қой! Алайда мен алға қойған жоспарымды әлі анықта­ма­дым. Себебі жоғарыда айтып өткендей, бір жылдағы атқарған жұмысым оңайға соқ­қан жоқ. Қазір 1 айдай еңбек демалы­сын алдым. Дегенмен қазірдің өзінде бір­неше елден ұсыныс келіп түсті. Тунис фе­дера­циясы да келісімшартты ұзартайық деп жатыр. Төлемақыны көбейтіп, жұмыс істеу шартын бұрынғыдан бетер жақсырақ қылу туралы ұсыныс айтылды. Демалыс уа­қытында қайсысы оң жамбасыма келе­тінін асықпай қарастыратын боламын.

– Қазақстан таэквондо федерация­сы хабарласып, Тунистен де жақсырақ жағдай жасайтынын айтып, жұмысқа ша­қырса келісер ме едіңіз? Әлде шет­ел­де біраз жұмыс істеп көруді көз­дей­сіз бе?

– Әрине, Қазақстан федерациясы ұсы­нысын алға тартып, хабарласып жатса, бет­пе-бет кездесіп, әңгімелесуге қарсы емес­пін. Мән-жайды кәсіби тұрғыда тал­қы­лап, толық жоспары мен жобасын көр­сетіп, барлығы менің жұмыс үлгіме сай ке­ліп жатса, неге кіріспеске? Жоғарыда ай­тып өткенімдей, елге қызмет еткеннен артық абырой жоқ! Тунисте жеткен жетіс­тігіме ағайын-туыс, жора-жолдас, жур­на­листер қуанып жатыр. Ал елдің Туын Олимп шыңына көтеруге ат салыссам,  бү­­кіл ел қуанады ғой. Осылайша, елдің ал­ғы­сына бөленеміз. Ал елдің алғысын алу – ер-жігіт үшін биік мәртебе, зор мақта­ныш.

– Әңгімеңізге рахмет! Іске сәт!

Сұхбаттасқан 
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ