Қорқыныш нарығының психологиясы: Неліктен біз қорыққанды жақсы көреміз?
Америкадағы Halloween аттракциондарына жауапты America Haunts компаниясының мәліметінше, америкалықтар қорқынышты аттракциондарға бару үшін жыл сайын 500 миллион АҚШ долларын жұмсайды. Бұл үрдіс тек қана күз мезгілінде ғана емес, бүкіл жыл бойы жалғасады: көптеген қорқыныш жанкүйерлері қорқынышты фильмдерге барып, қорқынышты әңгімелерді үнемі оқиды. Кейбіреулер үшін бұл қызығушылық түсініксіз болуы мүмкін: шынайы өмірдің қорқыныштары, мысалы, соғыс пен әлеуметтік мәселелер жеткілікті деңгейде мазасыздық тудырады. Мұндай жағдайда жасанды қорқынышқа неге құмар боламыз?
Даму психологиясы саласында жұмыс істейтін профессор әрі психологиялық триллерлердің авторы Сара Стивенс осы құбылысты түсіндіреді. Оның айтуынша, эмоциялар адамзатқа қауіп-қатерлермен күресуге көмектесетін әмбебап тәжірибені қамтамасыз етеді. Басқарылатын қорқыныш сезімі – адамның өз қауіпсіздігіне зиян келтірмей, эмоционалдық және физиологиялық тұрғыдан энергияны сезінетін тәжірибе. Мысалы, қорқынышты фильмдер немесе үйлер адам бойында адреналиннің бөлінуін арттырады, жүрек қағысы мен тыныс алу жиілігін жылдамдатады, ал «қатер» жойылған соң, ағзада тыныштандыратын дофамин бөлінеді.
Зерттеулер көрсеткендей, жоғары қарқындылықтағы қорқыныш тәжірибесін бастан өткерген адамдар кейіннен күнделікті өмірде аз мазасыздық пен беймаза сезімдерге төзімдірек келеді. Әсіресе, үрейлі жағдайды достары немесе жақындарымен бірге бастан өткеру адамдарды жақындатады. Сарапшылардың айтуынша, бірлескен қорқыныш сезімі тобырлар арасында сенімділік пен қолдау атмосферасын қалыптастырады.
Қорқыныш тәжірибесі, сондай-ақ, стрессті өңдеуде «бірге бейімделу» жүйесін іске қосады, бұл жағдайда адам жақындарынан эмоционалдық қолдау алады. Сондықтан, достармен қорқынышты фильм көру немесе қорқынышты лабиринтте жүру – адамдар арасындағы байланыстарды нығайтуға арналған оң тәжірибе.
Сонымен қатар, қорқыныш сізді ең жаманға психологиялық тұрғыдан дайындауға мүмкіндік береді. Мысалы, COVID-19 пандемиясының алғашқы күндерінде «Contagion» және «Outbreak» фильмдері танымалдылыққа ие болған еді. Бұл фильмдерді көріп, адамдар өз қорқыныштарын түсініп, болашақтағы нақты қауіп-қатерлерге дайындық жасады. Даниядағы Aarhus University-дің Зерттеу тобы пандемия кезінде хоррор фильмдерін үнемі тұтынатын адамдардың қорқынышқа шыдамдылығы жоғары екенін дәлелдеді.
Қорқынышты фильмдер мен әңгімелер арқылы адам өзіне қажетті дағдыларды қалыптастырып, шынайы өмірдегі жағымсыз оқиғалармен қалай күресу керектігін меңгереді. Сондықтан, келесі жолы комедия мен қорқынышты фильмнің арасында таңдау керек болса, қорқыныштысын таңдаңыз – бұл сіздің денсаулығыңызға пайдалы болуы мүмкін.
