Мазмұны
Ғалымдар ауаның ластануы ми жасушаларының қызметін бұзатынын және Альцгеймер, аутизм сияқты аурулардың дамуына ықпал етуі мүмкін екенін анықтады. Жаңа зерттеу ластанған ауамен тыныс алу мида зиянды химиялық реакцияларды тудырып, жасушалардың байланысу қабілетіне кері әсер ететінін көрсетті. Бұл жаңалық Proceedings of the National Academy of Sciences журналында жарияланды.
Бұған дейінгі зерттеулер ауа ластануы мен астма, жүрек аурулары арасындағы байланысты дәлелдеген еді. Сонымен қатар, эпидемиологиялық зерттеулер ауадағы токсиндер нейродегенеративті аурулардың қаупін арттыруы мүмкін екенін көрсеткен еді. Алайда, бұл процестің нақты биологиялық механизмдері белгісіз болатын.
Зерттеу тобы ауадағы зиянды заттардың ми жасушаларына қалай әсер ететінін анықтау үшін S-нитрозилдеу (S-nitrosylation) деп аталатын химиялық процесті зерттеді. Бұл процесс кезінде азот тотығына байланысты молекула ақуыздардың құрамындағы күкірт атомдарымен әрекеттесіп, олардың қызметін өзгертеді. Бұл реакция қабыну, қартаю және токсиндерге ұшырау кезінде басталуы мүмкін.
Аталған процесті 20 жылдан астам уақыт бұрын нейробиолог Стюарт Липтон ашқан. Ол S-нитрозилдеудің Альцгеймер сияқты неврологиялық ауруларға ықпал ететінін бұрыннан зерттеп келеді. Липтонның айтуынша, ластанған ауа миға кері әсер ететін осындай химиялық реакцияларды күшейтеді.
"Өрт түтіні, автокөлік газдары мен темекі түтініндегі PM2.5/NOx бөлшектері Альцгеймер мен аутизм сияқты ми ауруларының дамуына ықпал етуі мүмкін", – дейді Липтон.
Зерттеушілер CRTC1 ақуызына ерекше назар аударды. Бұл ақуыз есте сақтау және үйрену процестерін реттейтін гендердің жұмысына жауап береді. Ғалымдар CRTC1-дің S-нитрозилдеу процесіне ұшырағанын анықтап, оның ми жасушаларының байланысуына кедергі келтіретінін байқады.
Тәжірибелер барысында ғалымдар S-нитрозилдеуді бұғаттаған кезде Альцгеймер ауруына шалдыққан тышқандардың есте сақтау қабілеті жақсарғанын анықтады. Адамның дің жасушаларынан алынған нейрондарда да бұл әдіс оң нәтиже берді.
Бұл жаңалық ми ауруларын емдеуге арналған жаңа дәрілерді жасауға мүмкіндік береді. Ғалымдар S-нитрозилдеу процесін тоқтататын немесе оның әсерін қайтаруға көмектесетін препараттарды әзірлеуді жоспарлап отыр.
"Біз осы процесті басатын дәрі жасауды қолға алып жатырмыз", – деді зерттеу жетекшісі Стюарт Липтон.
Аталған зерттеуге Скриппс зерттеу институтының ғалымдары қатысты, оның ішінде Сюй Чжан, Роман Влколинский, Чонъян У, Нима Долатабади, Генри Скотт, Ольга Приходко және басқалар бар.
Ауа ластануының миға әсерін зерттеу қоршаған ортаның адам денсаулығына ықпалын түсінуге көмектесіп, болашақта неврологиялық аурулардың алдын алу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді.
