Ертең үшін еңбек еткен...

Тәуелсіздіктің үлкен сыйының бірі – Қазақстанға шетелдегі қазақтардың оралуы десек болады. Шекараның сыр­тында түрлі себеппен қалып кеткен қан­дастар егемендіктің елең-алаң шағында елге орала бастады. Қазір жалпы саны миллионнан асатын қазақ шетелден отанымызға оралып, ортамызды толтырып отыр. Шеттен келген ағайын Қазақстанның демографиясын, қазақ­тың санын ғана арттырып қойған жоқ, ру­хани, мәдени, бизнес саласында зор үлес қо­сып, ел тәуелсіздігін уығын бірге қадасты. 

Шетелдегі ағайынның елге оралу процесі қанша сын­дар­лы жайттан өтсе де, осыған дейін тоқ­тамағаны қуантады. Қазақтың ге­нефондын, бірегейлігін қалып­тас­тыру үшін тілі, ділі, діні, болмысы, сон­дай-ақ географиялық тұтастануы аса қажет. Тәуелсіздік бізге осы біре­гейлену үдерісін сыйлады. 
Шетелден әртүрлі әлеуметтік топ өкіл­дері оралды. Қазір еліміздің кез кел­ген облысына барсаңыз, ағайын­дар­дың әр салада жемісті еңбек етіп жүр­генін көресіз. Шетелде мықты уни­верситеттен білім алып, жақсы қыз­мет атқарып жүрген, бірақ Тәуел­сіз­дік алған соң қызметін тастап, бір­ден елге оралған зиялы қауым өкіл­дері де баршылық. 1994 жылы Ата­мекенге оралған белгілі кәсіпкер, қо­ғамдық жұмыстармен белсене ара­ла­сып жүрген қайраткер тұлға Ома­р­әлі Әділбекұлы – сол топтың өкілі.
Ол 1965 жылы Қытайдың Іле ай­­­мағы Тоғызтарау ауданында дү­ние­ге келген. 1986 жылы Бейжің ұлт­тар университетінің тіл-әдебиет ма­мандығы бойынша тәмамдап, ең­бек жолын сол университетте бас­таған. 1992 жылы Үрімжіге оралып, Шыңжаң қоғамдық ғылым ака­де­миясының ғылыми журналының ре­дакторы қызметіне орналасады. 1994 жылы қызметін тастап, Ата­мекен – Қазақстанға біржола қоныс аударды.
Осы жерде ашып айтатын бір д­ү­ние бар. Бейжің университетіне алыс­тағы қазақ ауылынан оқуға түсу ол кезеңде өте қиын еді. Мыңнан бір сту­дентке әрең бұйыратын бұл мүм­кін­дікке ілігу қажырлы еңбектің ар­­қасында келеді. Омарәлі Әділ­бек­ұлы сол білімге құштар топпен бірге Қытай астанасы Бейжіңге аттанады. Қы­тайдың әр шалғайынан келген өрім­дей жастар әдебиет, тарих, фи­ло­софия сияқты сабақтарға дендей еніп, әлем әдебиеті мен мәдениетін зерт­тейді. 
Өзінің айтуынша, Бейжің аудар­ма орталығына, кейін университет кі­­­тапханасына «Қазақ әдебиеті» га­зеті, «Жұлдыз» журналы ай сайын же­тетін. Бейжің университетінде оқи­тын қазақ жастары сол басылым­дар­ды таласа-тармаса оқып, өзге шет­елдік әдебиеттермен салыс­ты­рып, басылымдардағы тарихи және мәдени мақалаларды талдап, өзара пі­кіралмасу дағдыға айналған. «Ол кез­де «Қазақ әдебиетін» Шерхан Мұр­тазаның басқарып тұрған шағы. Ұлт­тық құндылықтар, тарихымыз­дың ақтаңдақ кезеңдері, ел болудың өзекті проблемалары әр сала туралы ма­қалаларда ақырын-ақырын қоз­ға­лып, бірте-бірте саяси мақалалар да жа­рық көре бастады. Ұлтты тану, ұлт­ты түсіну, ұлтқа қайту, ұлттық рух­­­­ты сезіну... сол кезеңдегі баспасөз әр қырынан көтерген тақырыптар еді», – дейді өзі. Ілияс Есенберлин, Мұх­тар Мағауин, Әбіш Кекілбаев, Қаб­деш Жұмаділов, Оралхан Бөкей шы­ғармаларын, «Зар заман ақын­дарының» топтамаларын, Алаш орда арыстарының қилы тарихын оқып, олардың шығармалышығын өзара тал­дап, Қазақстанды мәдениет пен әде­биет арқылы тануға мүмкіндік ала­ды.  
Ол кездегі Бейжің Қытай бойын­ша саяси реформалардың орталығы болудан бөлек, әсіресе, жастардың де­мократиялық құндылықтармен сусын­дайтын түрлі бірлестіктерінің орталығы болатын. 
980 жылдардың белортасынан бас­тап Қытайда рухани түлеу бас­тал­ды. Қытайдың зиялылары Батыстың философиясын, әдебиетін, өнертану саласындағы озық ойларын аударып, кеңірек талқыға салып, өздерінікімен салыстырып, «Олар неден озды? Біз неден кеш қалдық?» деген сыңайдағы әң­гімелерді ашық талқылайтын күн­ге жетті. Жаңадан газет-журналдар ашы­лып, баспалар шетел ақын-жазу­шыларының шығармаларын бір-бірімен бәсекелесіп аударып жатты. Демократиялық құндылық, кісілік құ­қық, сөз бостандығы деген ұғым­дарды да Қытай астанасы мен да­мы­ған қалаларында еркін сөз етісетін. Уни­верситетте жаңа көзқарастағы ұстаз­дардың беделі артып, арнайы лекциялар оқып, жастар арасында пікірталас ұйымдастырып, қызу тал­қы жүргізетін. Ондай кезде залға адам сыймай қалатын. Оның біра­зына Омарәлі Әділбекұлы да қатыс­қан. 
Өзі бұл кезең жайында: «Ай­та­лық, сол кездегі АҚШ пре­зи­ден­ті Ричард Никсонның кітабы қы­тай тіліне аударылып, еркін сау­да­ланды әрі кітап жайында алуан пі­кір баспасөздерде жарық көрді. Ол кі­­табында «2000 жылдары социа­лис­тік жүйені соғыспай жеңеміз» деген тұжырым жасап, бұл тұжырымның эко­номикалық-әлеуметтік және сая­си мәнін кеңінен талқылайды. «Со­циа­листік елдерде саясат алға жыл­жы­са, экономикасы артқа кетеді. Ал эко­номикасы дамыса, саясаты артқа кетеді» дейді ол тағы да. Біз осы бір ой­лы сөзді жаттап алып, өзара әңгі­ме­лескенде бір-бірімізге айтатынбыз. Көп өтпей Кеңес одағы ыдырады», – дейді.
Бейжіңдегі қазақ студенттерін бі­рік­тіретін ортақ әңгіме – Қазақ­стан­дағы кез келген жаңалық еді. Сту­денттер Желтоқсан оқиғасы тура­лы ақпаратты күйзеле қабылдап, ес­танды күй кешкендерін ұмытпай­ды. «Алматыда мұздай қаруланған жа­сақ қазақ жастарын қырып салып­ты» деген жаңалықты Қытай мен ше­тел ақпаратынан оқыған олар бір­аз уақыт көңілсіз жүрген. 
Кейін Желтоқсан туралы әртүрлі ха­барды естіп, өздерінше қорытынды ж­асап, қазақ жастарының ерлік­тері­не тәнті болғанын жасырмайды.
Бейжіңде жүріп естіген ең қуа­ныш­­­ты жаңалығы – Қазақ­стан­­ның Тәуелсіздік алуы еді. Кеш­құрым «Азаттық» радиосын тыңдап жат­қан ол: «Қазақстан Тәуелсіздігін жа­риялады» деген хабарды естиді. Бей­жіңдегі жастар бір-бірінен сүйін­ші сұрап, «Тәуелсіздікті атап өту» үшін мейрамханаға жиналады. Бұл кез­де Омарәлі Әлібекұлы Бейжің уни­верситетінің кітапханасында жұ­мыс істейтін. Өзінің айтуынша, сол кезден бастап Қазақстанға көшу­ді іштей жоспарлай бастаған. Жақын араласатын қытай достары да «Сен­дер­дің отандарың бар екен ғой» деп, таңырқасты дейді.
«Көп өтпей Қырғызстан әлем қыр­ғыздарының құрылтайын өт­кіз­ді. Одан кейін Қазақстанда дүниежүзі қа­зақтарының І құрылтайы өтіп, Пре­зидент Нұрсұлтан Назарбаев бар­ша әлем қазақтарына арнап үндеу жа­риялап, алыстағы қандастарды Отан­ға оралуға шақырды. Сол мезет­те жазушы Смағұл Елубайдың «Алыс­та­ғы ағайынға ашық хат» деген ке­ре­мет мақаласы жарық көрді. Сол ма­қ­а­ланы Бейжіңде көшірмеден өткізіп, бүкіл студенттер мен қазақ зиялыларына та­раттық. Осының бәрі біздің елге ора­луымызға ықпал етті».
1994 жылы арманы болған Ата­мекеніне оралып, Алматыдағы М.Әуе­зов атындағы Әдебиет және өнер институтының аспирантура­сын­да оқыды. Бұл кезде Бейжіңде оқы­ған баяғы жастар іркес-тіркес отан­ға оралды. Олардың бірі өз сала­сы бойынша жұмыс істесе, енді бірі бизнеспен айналысты. Нарықтық эко­номика екі өкпеден қысқан шақ­та кейіпкеріміздің де кәсіппен айна­лысуына тура келді. Бірақ қоғамдық жұмыстармен айналысудан шет қал­ған кезі жоқ. Шеттен келген қа­зақ­тар ашқан «Ағайын» деген жур­нал­дың (1999-2000) редакторы болды. 
2017 жылы «Жебеу» респуб­ли­ка­лық қоғамдық бірлестігінің төрағасы болды. Бұл Қытайдағы қазақтардың басына бұлт үйіріліп, шекарада тек­серу қатайып, бір отбасы екіге бө­лініп қалған шақ болатын. Қытай­да­ғы қазақтар қатаң тексеріліп, қол­да­рындағы паспорттары жиналып, ал­ды саяси лагерьлерге қамалып жат­ты. Ұйым Қазақстандағы Қытай елшілігі мен консульдықтарына, елі­міздің тиісті органдарына хат жа­зып, отбасы екіге бөлініп қалған жандарға көмек қолын созып, Қытайдағы зей­нетақысын ала алмаған қарттар мен құжаттарын жоғалтқан, яки уақытын өткізіп алған азаматтарға тікелей көмек қолын созды. Екі ел арасында­ғы жағдайды даумен емес, дипло­ма­тиялық жолмен шешу керек дегенді не­гізгі бағдар етті әрі сол ұстаным­да­ры­нан тайқыған жоқ. Мұндай шақта дақпырт көбейіп, түрлі өсек-аяң тарағаны да шын. Біреу білмей, біреу бі­ліп, қаралауға көшті. Бірақ ұйым мүшелері әрқашан ақпаратқа ашық болды. Өздерінің істеп жатқан іс­те­рінің дұрыс екенін жүректерімен сез­ді. Тыңдар құлақ болса, оларға да байыппен түсіндіруге тырысты. Үй­сіз-күйсіз қалғандар мен жоқ-жі­тіктерге үнемі рухани тұрғыдан да, қар­жылай да көмек көрсетуді ұмыт­қан жоқ.
Осы шақта Омарәлі Әділбекұлы­ның сабырлы әрі «бүгіншіл емес, ер­тең­шіл» екені анық байқалды. Қан­ша­ма байбалам мен өсекке қарамас­тан, өздерінің қолынан келер істі тыңғылықты атқарды. 
2022 жылы бірінші наурыздан бастап Дүниежүзі қазақтары қауым­дастығының Алматы филиалының төрағасы болып қызмет етіп келеді. Ал­маты маңы шетелден келген қа­зақ­тардың ең көп шоғырланған жері. Сондықтан да филиал кеңсесіне әр­түрлі жағдайын айтып келетіндердің қатары мол. Олардың бәріне жол көр­сетіп, тиісті мекемелерге хат жа­зып, көмектесуден еш жалыққан емес. 
Әу баста айтқанымыздай, Омар­әлі Әділбекұлы – әдебиетші. Ол жас­тайы­нан өлең жазды. Сту­дент кезінде жаз­ған әңгімелері Қы­тайдағы қазақ­тар шығарған мер­зімді басылымдарда жарық көрді. Ғы­лыми мақалалары да көптің көңі­лінен шықты. Елге орал­ған соң да бұл саладан алыс кеткен жоқ. Қазір «За­мана тынысы», «Ғасыр кө­ші» атты екі публицистикалық-сарап­тамалық,  зерт­теу кітабы мен «Көк­бұлақтың суы» атты әңгімелер жи­нағы бас­па­дан шығуға дайын тұр. Ма­қала­лары­ның дені 2014 жылдан бері қарай жа­зылыпты. Соның көбі көші-қон сая­сатына байланысты екен.
Еліміздегі іргелі басылымдарды қалт жібермей оқып, әлемдік ақ­па­рат­пен салыстыра отырып талдайды. Қа­шан көрсеңіз де, әлемдік саясаттың беталысын бағамдап, болашаққа бол­жам жасап отырады. Қазақстанның дамуы – тұрақтылық пен тәртіп еке­нін, біздің географиялық орнала­суы­мыз тиімді пайдалана алсақ, өте қо­­лай­лы жағдайда тұрғанын айтады. «Жа­лаң патриот болу оңай, шын мем­­­лекетшіл болу қиын» дегенді де жиі сөз етеді әрі оған нақты мысалдар кел­тіреді.
Бір кездері елдің мақтанышына айналған, жалпы халықтың қолдауына ие болған саясаткерлердің шы­найы өміріне үңілсеңіз, көптеген түйткілді мәселе барын айтып, кері­сін­ше, өз кезінде белгілі бір топтар­дың кесірінен жеккөрінішті болған­дар­­дың ақиқатында шын мем­ле­кет­шіл екенін тарихи деректермен, өзі оқыған тұлғалардың өмірімен са­бақ­тап түсіндіреді. Кейде кішкентай ел­­­­­дердің үлкен комплексі болаты­нын, біздің халқымызда да сол ауру­дың басым екенін ашына айтатыны бар. Ол айналасынан дұшпан іздеу, бос сөзге бейім болу, өзі ештеңе істе­мес­тен, істегендердің ісіне қашанда кү­дікпен қарау, өзгелерден өз елін тө­мен санау, әлемдік саясатты ауыл­дық саясатпен шатастыру секілді дерт-дербездердің көптігі біздің өзі­мізді «кішкене халық» сезінеті­міз­де, шын мәнінде қазіргі қазақ саны жа­ғынан да, сапа жағынан да ол белес­тен өткен халық. Бірақ «комплексінен арылмаған» адамдардың көптігі өзі­міздің «үлкен халық» екенімізді сезі­не алмауымызға кедергі жасап келеді де­ген сыңайдағы байламдарын ай­тады.
Көп оқыған, көп ізденген, білімге құш­тар Омарәлі Әділбекұлы – елдің шын патриоты десек, қателеспейміз.

Тоқтарәлі ТАҢЖАРЫҚ