Алаяқтарға алданғандар азаймай тұр

Елімізде алаяқтарға алданғандар саны күн санап артып келеді. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мәліметінше, алаяқтықтың ең көп тараған түрлерінің бірі – телефон арқылы (34,2 пайыз) жасалатын және интернет-алаяқтық (32,7 пайыз). Қаржы сауаты жайлы сауалнама­ның нәтижесіне сүйенсек, респон­дент­тердің жартысынан көбі қаржы­лық алаяқтықпен таныс – 55,8 пайыз. Кө­біне бұл телефон арқылы жасала­тын алаяқтық – «вишинг» (34,2 пайыз) жә­не интернет-алаяқтық – «фишинг» (32,7 пайыз). Сауалнамаға қатыс­қан­дар­дың 21,6 пайызы қаржы пира­ми­да­сы ұйымдастырған алаяқтыққа куә бол­ған, ал 11,5 пайызы төлем карта­ла­ры бойынша алаяқтыққа тап болған. 

Деректерге сүйенсек, алаяқтардың айла-амалдарына көбіне аға буын өкіл­дері түсіп қалады екен. Өйткені сауал­намаға қатысқандардың 50,7 пайыз (63+) алаяқтық пиғылды ажы­ра­та алмаған. Сондай-ақ алаяқтарға ер­лерге (42,6 пайыз) қарағанда әйел­дер (45,3 пайыз) көбірек сеніп қалады екен. Қазақстандықтар өткен жылы қаржы пирамидаларына 20 млрд тең­ге ақша құйған. Оның тек 13 млрд тең­гесі қайтарылған. Қаржы мони­то­ринг агенттігі қаржы пирамидалары бойын­ша 68 қылмыстық істі тергеуді аяқ­та­ды. Осы деректер негізінде бюд­жет­ке 20 млрд теңгеден аса шығын кел­ген.
ҚМА жыл басынан бері қаржы пи­рамидасының белгісі бар 10,5 мың­нан аса сайт сілтемесін бұғаттаған. Қар­жылық мониторинг агенттігі аза­маттарды сақ болуға және өз ақша­ла­рын күмәнді қаржы ұйымдарына сал­мауға шақырады. 
Жалпы, биыл жыл басынан бері ға­ламтор желісінде 47 қаржы пира­ми­дасы анықталды. Оларға қатысты әлеу­меттік желілерде 300-ге жуық чат жа­былған. Шамамен 2 миллионға жуық қатысушы – әлеуетті салымшы­лар болған, делінген агенттік таратқан хабарламада.
Қаржы пирамидаларынан аулақ болу туралы қанша ескертілсе де ха­лық аз уақытта көп ақша табу туралы ойдан арыла алмай отыр. Осы аптада 12,4 млрд теңге пайда тапқан Asar Bas­pana қаржы пирамидасының жұ­мысы жаңалықтарда қызу талқы­лан­ды. Қаржылық мониторинг агент­ті­гі­нің мәліметінше, қаржы пирамидасы тұтынушылық кооператив ретінде жасырынып жұмыс істеген.
Тергеу барысында Н.Туғанбаев бас­таған пирамида ұйымдастырушылары 86 мыңнан астам азаматтан 12,4 млрд теңге ақша алған, есесіне ай сайын 30 пайыз­ға дейін табыс уәде еткен. Ал шын мәнінде, нақты бизнес болмаған, тө­лемдер жаңа қатысушылардың са­лым­дары есебінен жүзеге асырылған. Нәтижесінде, Туғанбаев пен оның серіктестері 3,8 млрд теңге қаражатты заңсыз иеленген.
– Күдіктілер салымшыларды адас­тырып, Алматы қаласында құрылыс материалдарын өндіру, тігін цехы мен тұр­мыстық және медициналық тех­ника зауыты жұмыс істеп жатқанын мәлім­деген. Шындығында, өнімдер үшінші тарап жеткізушілерінен сатып алынып, Asar Baspana логотипімен таң­баланған.
2024 жылы желтоқсан айынан бас­тап пирамидаға сенім азая баста­ған кезде, ұйымдастырушылар автоса­лон ашып, ресми дилерлермен әріп­тес­тік орнаттық деген жалған ақпарат та­ратқан. Шын мәнінде, автокөліктер са­лымшылардың ақшасына сатып алы­нып, Туғанбаевтың туыстарына рәсім­делген.
Қаржы пирамидасын әшкере қы­латын жағдайлар туындаған тұста, 8 ақпан күні Н.Туғанбаев Asar Baspana сай­тын техникалық режимге ауыс­тыр­ған. Бұл қылмыстық әрекетті жа­сыру мақсатында жасалған. Алайда тер­геу барысында серверлік деректер қал­пына келтірілді.
– Тергеу барысында серверлік де­рек­тер қалпына келтірілді. Сайт де­рек­теріне сәйкес, Gold деңгейіне жет­кен 15,5 мың салымшының тек бі­реуі­не ғана пәтер берілген. Platina бағ­дарламасы бойынша 15 мың үміт­кердің арасынан тек бір салымшыға ғана көлік берілген, деп мәлімдеді Қар­жылық мониторинг агенттігінің рес­ми өкілі Ернар Тайжан.
Еске салайық, 2025 жылғы 9 ақ­панда 49 кеңседе және күдіктінің тұр­ғылықты жерінде 81  тінту жүр­гізіл­ді. Оның нәтижесінде 1,1 млрд тең­ге, Toyota Land Cruiser 300 және Lexus 570 сияқты 10 премиум-класста­ғы авто­көліктер тәркіленді, олар Туғанбаев пен оның жақындарына рәсімделген.
Сонымен қатар Ақтау қаласында Н.Туғанбаевтың бауырының үйінен кооперативтің есепшоттарында болу­ға тиіс 945 млн теңге қолма-қол ақша та­былды. 1,2 млрд теңгеден астам со­маға шоттар бұғатталып, тыйым са­лынған. 
Бүгінде Н.Туғанбаев пен Н.Байта­сов­қа қатысты 2 айға қамауға алу тү­рін­дегі бұлтартпау шарасы қабыл­данды. Сотқа дейінгі тергеу жалғасып жатыр.
Биыл жыл басында Мемлекет бас­шысы Қаржылық мониторинг агент­тігінің төрағасы Жанат Элимановты қа­былдаған болатын. Кездесу бары­сын­да төраға өткен жылы 42 қаржы пира­мидасы жойылып, алаяқтық схе­маларды жарнамалайтын 15 мың­ға жуық сайт пен аккаунт бұғат­тал­ға­нын, мессенджерлердегі 327 чат жа­был­ғанын мәлімдеген. Осылайша, 2 мил­лионнан астам азаматтың қаржы­лай шығынға ұшырауына жол беріл­меген. 
Психологтардың айтуынша, алаяқ­тарға көп жағдайда «ішкі мені әл­сіз адам ұрынады» екен. Оңай жол­мен ақша тапқысы келген адамды қар­жы пирамидасының құжатынан бұ­рын уәде еткен ақшасы қызықты­ра­ры анық. Сондай-ақ баланы жас­тайы­нан еңбек етуге, ізденуге, оқу-білім­ге тәрбиелемеудің соңы да «құр­бан» болуға әкеледі. Сонымен қатар адам­дардың жақсы өмір сүруге ынта­сы да алаяқтарға алдануға себеп бо­лып отыр. Мамандар адам отбасын­да­ғы барлық проблеманы ақшамен ше­шіп, қоғамда орны бар адамға ай­налғысы келетіндіктен де осындай қа­дамға барады дейді. 

    
 А.БИМЕНДІ