Мазмұны
Әлеуметтік желілер тек қарым-қатынас пен өзін-өзі таныту құралы ғана емес, сонымен қатар психикалық ауытқуларға бейім адамдар үшін қауіпті ортаға айналуы мүмкін. BMC Psychiatry журналында жарияланған жаңа зерттеу әлеуметтік желілердің сандырақ ойларды (delusion amplification) күшейтіп, бұрмаланған сенімді нығайтуы мүмкін екенін көрсетті.
Канададағы Саймон Фрейзер университетінің зерттеушілері «Әлеуметтік желілердің сандырақ ойларды күшейтуі» (Delusion Amplification by Social Media) атты жаңа теориялық үлгі ұсынды. Бұл модель бойынша, интернеттегі бейсаналы қарым-қатынас адамның өзін-өзі тұрақсыз сезінуіне және шынайылықтан алшақтауына ықпал етеді.
Зерттеушілер 2004-2022 жылдар аралығында жарияланған 2 623 ғылыми мақаланы талдап, олардың 155-ін сараптауға алды. Нәтижесінде, әлеуметтік желілердің шизофрения, биполярлық бұзылыс, дене дисморфиясы, тамақтану бұзылыстары, нарциссизм, шекаралық тұлғалық бұзылыс және эротомания сияқты психикалық ауытқулары бар адамдарға ерекше әсер ететіні анықталды.
Мысалы, нарциссизм, дене дисморфиясы және тамақтану бұзылысы бар адамдар көбіне әлеуметтік желілерді өз бейнесін қалыптастыру және қолдау үшін пайдаланады. Олар өздеріне деген көзқарасты «лайктар» мен «жазылушылар» арқылы бағалайды, өзін-өзі бақылау және өзгелермен салыстыру сияқты әрекеттерге әуес келеді.
Психоздық спектрдегі бұзылыстар – шизофрения мен биполярлық бұзылыс – әлеуметтік желілердің кері әсерін қатты сезінеді. Кейбір жағдайларда пациенттер өз ойлары интернетте жарияланып жатыр деп сеніп, әлеуметтік желі арқылы өздерін біреу бақылап жүргендей сезінеді.
Эротомания (атақты адамдардың өзін жақсы көретініне негізсіз сену) да әлеуметтік желілер арқылы ушығуы мүмкін. Көпшілікке танымал тұлғаларға тікелей жазу немесе оларды бақылау мүмкіндігі сандырақ ойларды күшейтіп, шынайы қарым-қатынаспен шатастыруға әкелуі мүмкін.
Зерттеуге сәйкес, аутизм спектрі бұзылысы бар адамдар әлеуметтік желілерді аз қолданады. Олар көбіне тікелей әлеуметтік өзара әрекеттесуді талап етпейтін платформаларға (мысалы, YouTube) басымдық береді.
Зерттеуді жүргізген ғалымдардың бірі, профессор Бернард Креспи:
«Әлеуметтік желілер сандырақ ойлардың қалыптасуы мен тұрақтануына ықпал ететін жағдайлар жасайды. Бұл психикалық аурулардың пайда болу себептері мен белгілерін түсінуге жаңа мүмкіндік береді», – деп мәлімдеді.
Зерттеушілер әлеуметтік желілер мен психикалық бұзылыстардың өзара байланысы барын анықтағанымен, бұл тікелей себеп-салдарлық байланыс екенін дәлелдеу қиын. Болашақ зерттеулер белгілі бір платформалардың (мысалы, Instagram мен Twitter) әртүрлі психикалық ауытқуларға қалай әсер ететінін талдауы керек.
Ғалымдар ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізіп, әлеуметтік желілерден бас тарту психикалық денсаулыққа қалай әсер ететінін анықтауды ұсынуда.
