Зейноллла Алшымбаев: «ҚАЗАҚСТАНҒА ТАЛАЙ ИНВЕСТОРДЫ АЛЫП КЕЛГЕМ»

Зейнолла Алшымбаевтың биографиясы қызық. Оны он жылдан астам АҚШ-та тұрып келген Парламенттегi, жалпы, билiк бұтақтарындағы жалғыз қазақ десек қателеспеймiз. Ол кiсiнiң Америкада жинаған тәжiрбиесiнiң молдығына, тiлдiк бiлiмiне қарап, қарапайымдылығына тәнтi болдық. Өзге түк көрмегендеу бiреу болса, баяғыда iсiп-кеуiп жарылып кетер ме едi, кiм бiлсiн?!.

Айтпақшы, Алшымбаев 1987-1990 жылдары Кремльде отырып орыстың ормандай облыстары Омбы мен Читаның бақылаушы қызметтерiн де атқарған. Яғни, КПСС Орталық комитетi аппаратының Қиыр Шығыс, Сiбiр секторының жауапты инструкторы болыпты…

…Парламент Мәжiлiсiне Маңғыстау облысынан сайланған депутаттың ұлтжандылығы бiр төбе. Бiрақ, қызбалығы жоқ. Ойлары шектен шығып кетпейдi. Салмақты. Байсалды. Бұл сол тәжiрибесiнiң молдығына байланысты дүние шығар.

Бiз депутатпен ортақ қазынаға мол қаржы құйғанымен өз аумағында қарапайым мектеп салдыра алмай отырған мұнайлы Маңғыстаудың мұң-мұқтажы жайлы, өз жерiмiзде жүрсек те өзге ұлттан теперiш көретiн өзiмiз жөнiнде, мұхит асып келгендегi мол тәжiрибесi хақында және қоғамдағы өзге де өзектi мәселелер туралы әңгiмелескен едiк.

– Сiз Парламент депутаттығына мұнайлы өлкеден сайланғандықтан, сауалымызды күнi кеше ғана түрiктер мен қазақтардың Теңiз кенiшiндегi текетiресiнен бастасақ. Кенiштегi қазақ жұмысшыларының ахуалы белгiлi. Жалақысы шетелдiктердiкiмен салыстырғанда өте аз. Көретiн құқайы да аз емес. Бұл осымен төртiншi рет болып отырған жағдай. Ал ондағы жергiлiктi атқарушы билiк жағы кiнәнi қазақтардан iздейдi. Қашанда кiнәнi қазақтардан iздеуге тоқтау қойыла ма?

– Өзiмiздiң бауырлас түрiк халқы өкiлдерiмен арада болған қақтығыс әрине, өкiнiштi. Бұған ең алдымен сол кәсiпорынды басқарып отырған басшылар кiнәлi. Келiсiм- шарт жасалынған кезде, жергiлiктi елдiң, халықтың талаптары ескерiле бермейдi. Мәселен, жалақы төлеу, халыққа жасалынуы тиiс жағдайлар көбiнесе сырт қалып жатады. Әсiресе, жалақының айырмасы бес алты есеге дейiн жетедi. Бұл жергiлiктi халықтың шымбайына бататын жайт. Игерiлiп жатқан мұнай, байлықта ешкiмнiң үлесi жоқ. Алла Тағаланың берген байлығы ол. Бiрақ, сол иен байлықтан халық өзiнiң ырзығын айырып отыруы керек. Әрине, бұл түскен байлықты бөлiп бер деген сөз емес. Бұл — белгiлi әлеуметтiк мәселелер шешiлуi тиiс. Сол әлеуметтiк мәселелердiң уақытында шешiлмеуiнен шығып жатқан мәселе.

– Осы облыс пен Атырау облысын мекендейтiн халық әлеуметтiк ахуалы ең төмен тұрғындар санатында. Кез келген елдiң мұнайлы аймақтарында тұратын халық сол қара алтынның ырзығын көредi. Ал бiзде «Қазақстан унитарлы мемлекет. Сондықтан, оған жол беруге болмайды» деген пiкiр мығым қалыптасқан. Сiздiңше қалай?

– Жалпы, айтып отырғаныңыз дұрыс. Елде осындай пiкiрлердiң бары да рас. Мәселен, Маңғыстауда қырық жылдан берi мұнай өндiрiлуде. Атыраудың Ембi кенiшiндегi мұнай жүз жылдан берi игерiлiп келедi. Мұнайдың өзiнiң шегi бар нәрсе, мәңгiлiк емес. Мұнай-орнына келмейтiн, қайта жаңартылмайтын ресурстар қатарында. Сондықтан, оның белгiлi бiр бөлiгi сол елдiң қажетiне, әлеуметтiк мәселелерiн шешуге бағытталуы тиiс. Бiрақ, бiздiң бүгiнгi тәртiп бойынша, Атырау да, Маңғыстау да Алматы қаласымен бiрге республиканың донорлары. Бұл арадағы Үкiмет ескеруi тиiс мәселе: республикалық бюджет комиссиясы бюджеттi бекiтер кезде донор, орталық қазанға көп қаржы құйып отырған облыстардың әлеуметтiк мәселелерiн шешуге ынталы болуы тиiс. Мiне, осы жағы бiзде жетiспейдi. Бiр ғана мысал: 2006 жылдың бюджетiне Маңғыстау облысынан бiрде бiр мектеп салу iсi қарастырылмаған. Тағы бiр жайт, Ақтау қаласындағы Есенов атындағы университетте он бiр мың студент оқиды. Олар тек Маңғыстаудың ғана емес, елдiң өзге де көптеген аймақтарынан барып оқитын студенттер. Сол университеттiң ғимараттары шашыраңқы, қаланың әр шетiнде орналасқан. Ендi, осыншама байлық өндiретiн, орталыққа 27 млрд. теңге бөлетiн облыстың бас университетiнiң ғимаратын дұрыстап жасақтап беруге қажеттi ақшаның көлемi бас– аяғы 2,7 млрд. теңге екен. Маңғыстау облысының жылдық кiрiсi 42 млрд.теңге болса, 17 млрд. теңгесi өзiнде қалады, ал 24 млрд. 436 млн. теңге орталық қазанға құйылады. Соның iшiнде 2,7 млрд. теңгенi университет үшiн, жастар тәрбиесiнiң қажеттiлiгi үшiн қарастыра алмай отырмыз. Әрине, әлi бюджет қабылдана қойған жоқ. Бәлкiм, ақша бөлiнiп те қалар. Мiне, дәл осындай көңiл бөлiнбеушiлiктiң кесiрiнен Атырау облысында жаңағыдай жағдай қалыптасып отыр. Оған, нашақорлардың ұйымдастырған iсi деп жеңiл-желпi қарамау керек. Түбiрiне, тамырына үңiлуiмiз тиiс.

– Сiз АҚШ-та он жылдан астам уақыт бойы тұрып келдiңiз. «Қазақстанға бiраз инвесторларды алып келдiм» деп айтқаныңызды да естiдiк. Қазiргi күнi елдегi қай компанияны өзiңiздiң арқаңызда Қазақстанға инвестиция тарту үшiн келдi деп айта аласыз?

— АҚШ-та Қазақстан имиджiн жақсарту үшiн қызмет жасадым. 90-жылдардың басынан елге оралғанға дейiн АҚШ-тың мұнайлы штаты Техаста, Хьюстонда жұмыс iстедiм. Хьюстон, бейресми түрде әлемнiң мұнай орталығы. Кез келген мұнай компаниясы осы қалаға келiп презентация жасамаса, оны ешкiм мойындамайды. Хьюстонда «Мұнайшылар клубы» деген бар. Сол клубтың мүшесi болдық. Клубта Қазақстан жайлы түсiнiктемелер, мәлiмет, ақпараттар бердiм. Әрине, кез келген компанияны Қазақстанға тiкелей алып келiп, инвестиция тартқызу менiң мiндетiмде жоқ дүние. Бiрақ, араласқан, өзiм ықпал еткен компаниялар бар. Олардың көпшiлiгi осында қызмет iстеп жатыр.

— Санамалап айтып бере алмайсыз ба? Iрi компаниялардың арасынан сiз ықпал еткеннен осында келгендерi бар ма?

— 15-20 компания бар ғой деймiн. Кенiштердi игеруге инвестиция тарту жөнiнде Тайвань, Израиль, Ресей, Румыния, Англия, Алжир, Грецияның Ұлтттық компанияларын, сондай-ақ, «ОПИК», «Халлибертон», «Түрiкпетром», «Шелл», «БейкерХьюз», ЮКОС, ДЕПЕКИ, «Филиппс Петролеум» (Коноко Филипс) тағы да басқа компанияларды алып келдiк.

— Сiз «Аймақ» депутаттық тобында жүрiп, кезiнде «Петро— Қазақстанға» бiраз шүйлiктiңiз. Ол компанияға ендi Қазақстан акционер болып кiрдi. Сондықтан, қазiргi күнi бiраз түзелiп қалған да болар. Ал дәл қазiр, қай компанияны өз мiндетiн дұрыс орындамай отыр деп айтар едiңiз?

— «Петро— Қазақстан» бiздiң рыноктен шыққаннан кейiн, үлесiн «ҚазМұнайГаз» бен кытайлар сатып алды ғой. «ҚазМұнайГаздың» сатып алғанына өте қуандық.

Ал бiздi қазiргi ойлантатыны Қазақстанның мұнай рыногiне Қытайдың көбiрек ене бастауы. Маңғыстаудағы Солтүстiк Бұзашы кенiшiн қытайлар иелендi. Қаражамбас кенiшiн игерiп жатқан «Нейшнз Энерджи» деген компания бар. Бұл канадалық компания болып есептелiнгенмен, арғы жағындағылар индонезиялықтар. Бiрақ, осы компанияны ендi Қытай сатып алғалы жатыр екен. Кеңқияқ қазiр қытайлардың қолында. Кеңқияқта қытайлар халықтың жағдайын жасай алмады. Өз жұмысшыларын көбiрек тартуға тырысады. Қазақтарға жалақыны да жарытып бермейдi. Ал егер инвестор америкалықтар, не болмаса, еуропалықтар болса, мәселе өзгеше қырынан көрiнiп, әлеуметтiк мәселелер жақсырақ болар едi. Тiптi, осы компанияда Қытайдың әнұранын жұмыс басталмас бұрын жергiлiктi жұмысшыларға түрегелдiрiп тұрып тыңдататынын жаздыңыздар да ғой. Мен шетелде қаншама жыл қызмет жасасам да, мұндайды көрмегем. АҚШ- тың өз объектiлерiнде Американың әнұранын тыңдататынын естiген де, көрген де емеспiн. Бiз сондай нәрселерге тоқтау салуымыз керек.

– Бiрақ, Қытай мен Қазақстан арасында мұнай тасымалдау секiлдi жайттар жолға қойылды ғой. Оған тоқтау салу қиын шығар…

– Менiң кеше әрiптесiм Валерий Котович «Маңғыстаумұнайгаз» компаниясын Қытайдың сатып алуға дайындалып жатқаны жайлы ақпараттар айтты. «Маңғыстаумұнайгаз» – үлкен кәсiпорын. Сонымен қытайлар келiссөздер жүр екен. Егер оны қытайлар сатып алатын болса, ҚХР Қазақстан мұнайының қырық пайызын иеленедi. Бұл ұлттық қауiпсiздiгiмiзге қалай әсер етпек? Соны ойлану керек. Оның үстiне бұл компания Қаламқас, Жетiбай секiлдi отыз шақты кенiштi игеретiн компания.

— Сiз Қазақстан демократиялық партиясының Парламенттегi жалғыз өкiлiсiз. Бiр күнi «Отанның» шинелiнен шығамын деп ойламайсыз ба?

– Бұл заңгерлер шоғырланған партия ғой. Бiз ендi, құқықтық зайырлы мемлекет құрамыз деп талаптанып жүрмiз. Партия «Отанға» қосыламыз деп, шешiм шығарып жатса, мен қарсы болмас едiм.

– «Отанға» жұрт жақсы көргеннен немесе көзқарасы сәйкес келгендiктен мүше болмайтын секiлдi… Негiзгi мақсаттары партияны билiкке жету баспалдағы ретiнде пайдалану. Азаматтық партия жетекшiсi Перуашев те солай деп отыр…

– Мен Парламентке мансап қуып, күнкөрiс iздеп келген жан емеспiн. Халыққа, елiме қызмет жасау үшiн жүрген адаммын. Сiздiң айтқаныңыздың орны бар. Бiрақ, партиялардың бiрiгiп, ажырасуы секiлдi кезеңдерден Қазақстан өтуi керек. Өмiрге әлi талай жаңа партиялар келедi. Тұяқбай социал-демократиялық партия құруда. Оңшыл бағыттағы партиялар құрылуы мүмкiн. Мәселен, капитал көбейген сайын, рыноктiң, бизнестiң дамуына байланысты, кәсiпкерлер, бай адамдар өздерiн қорғайтын партияны ұйымдастыра бастайды. Бiз әртүрлi этаптардан өтуiмiз керек, барлығына бiрдей қорқынышпен қарамауымыз қажет. Қазiр халыққа партиялардың ықпалы аса көп емес. «Отан» партиясының бiздiң Қазақстан саясатында аса бiр үлкен ерекше үлесi бар деп айта алмаймын.

— «Президент партияға иек тiреп отырған жоқ, партия президентке арқа сүйеуде» деген теорияны жақтайсыз ғой…

— Партия талапқа сай қызмет жасап отырған жоқ. Мен парламенттегi жұмыстарын көрiп жүрмiн ғой.

Саяси партиялар мәселесiн өмiрдiң өзi жолға қойып бередi. Бiздiң арамыздан ертеңгi күнi керемет жас жiгiттер шығады. Қазiр шетелде оқып жүргенi қаншама. Солардың бiрқатарымен араластым. Шетелде оқыған жастардың патриотизмi мықтырақ болады. Елiн аңсайды. Сол елдегi жақсы нәрселердi көрiп, шiркiн бiздiң елде неге солай жасамасқа деген ойға берiледi.

— Жаңа кәсiпкерлер партиясы демекшi, «Атамекен» кәсiпкерлер Одағынан партия бөлiнiп шыққалы жатыр. Сiз сол Одақтың мүшесi екенсiз. Партияны құрушылар «қазақ тiлiмен қатар, орыс және ағылшын тiлдерi де мемлекеттiк тiл болуы керек» деп отыр. Келiсесiз бе?

— Ол дұрыс емес. Бiздегi жалғыз мемлекеттiк тiл қазақ тiлi болуы керек.

– Парламент iргесiнде жүрiп, «қап әттеген-ай, iске асырар едiм, қолымнан келмегенi-ай» дейтiн ойлар бола ма?

– Жұмысыма толық көңiлiм толады десем, шындық емес шығар. Бiраз мәселелердi шешiп те жатамыз. Негiзгi құралымыз– депутаттық сауалдар жолдау. Елу шақты депутаттық сауал жiбердiм. Көпшiлiгi әлеуметтiк мәселелер: мектептер, ауруханалар салу, темiржол басқармасын құру деген секiлдi. Маңғыстау мен Астана қаласы аралығында қатынайтын пойыз құрамын жүргiзгiмiз келедi. Ақтау мен Астана арасында ұшақ ұшыру үшiн де бiраз жұмыстар атқардық. Ақтау қаласындағы халықаралық әуежай жекешеленiп кете жаздап, соған араша түскенiм бар. Көп мәселелердi шешуге қол жеткiзiп отырған депутаттың бiрiмiн деп есептеймiн өзiмдi. Әттеген– ай деген нәрселер де бар. Бюджеттi бекiтер кезде туындайды ондай жайттар. Бюджеттiк комиссияның жұмысы жаздыгүнi, бiз жоқ кезде басталады. Ал бiз келген кезде бiраз ақпаратты алдымызға үйiп тастайды. Мысалы: шiлде айына дейiнгi бiз көтерген мәселелер бюджеттен тыс қалып жатады. Сөйтiп, екi ортада Үкiмет пен Парламент арасында үлкен дау басталады. Осы мәселенi нормативтермен шешу керек. Әр ауданның, облыстың халқының санына байланысты соған тиiстi мектеп саны, дәрiгерлiк ауруханалардың саны қанша болуы қажеттiгiн өлшеп отыру қажет. Бiзде, халықтың нақты мұң— мұқтажы ескерiле бермейдi. Екiншi, жағынан заң жасау тәртiбiмiз өзгеше. Бүкiл заңды Үкiмет жасап әкеледi. Ал АҚШ-тың Конгресiнде конгресмендер заңды өздерi дайындайды. Соның арқасында, халықтың пiкiрi көбiрек ескерiледi. Оларда «Менiң сенаторым, менiң конгресменiм» дейтiн ұғымның қалыптасқаны сондықтан. Бiр нәрсе бола қалса, өз сенаторыма, не болмаса, соның өкiлдiгiне хабарласайын деп материалдарын жiбередi. Тiптi, басына идея келсе де, соны конгресмен, сенаторымен бөлiседi. Бiзде жобаның денi Үкiметтен келетiндiктен, ол заңның бәрiн де өзiне ыңғайлайды.

– Парламенттiң өзiнiң заң дайындау мәселесi қашан жолға қойылады?

– Бұл iлгерiдегi саты. Соған жетудiң жолы ретiнде Парламент жанынан институт ашу керек пе деп ойлаймын. Сол институтта заң жобалары сарапталар едi. Кейбiр заң жобаларының өлшемдерiн берсек, оны әрi қарай сол институт дайындар едi. Өйткенi, депутат жалғыз көмекшiсiмен заң жобасын жасап шығаруға мұршасы келмейдi.

– Парламент депутаттарын суперқалталы дейдi, көбiнесе, бизнес құрылымдарға қалқан болады деп айтып жатады. Сiз бiреуге қалқан болып көрдiңiз бе?

– Депутат болып сайланғаныма екi жыл өттi. Осы екi жыл iшiнде бiраз хаттар, өтiнiштер келiп жатады. Көп мәселелер көтерiледi. Ол мәселелердi шешiп беруге тырысасың. Ал жаңағыдай бизнес құрылымдарға қалқан болу iсiмен шұғылданбаймын. Бұл бiздiң заңымызға қайшы. Тек жекелеген кәсiпкерлердiң құқықтық тұрғыдан iшкi iстер органдарымен мәселелерi туындап жатса, оны қадағалап отыра аламыз.

– Билiктiң қазiргi формасына көңiлiңiз тола ма?

– Бүгiнгi таңда бiз үшiн президенттiк басқару әдiсi өте ыңғайлы, әрi дұрыс. Себебi, ТМД елдерiнде болған қаншама қантөгiстерге қараңызшы. Қазақстан содан аман қалды. Кей уақытта жұрт осы бейбiт өмiр өздiгiнен болып жатыр деп ойлайды. Менiңше, бұл бiздiң таңдаған жолымыздың дұрыстығына байланысты. Қоғамда саяси реформалар жөнiнде айтылып жүр. Әрине, үлкен-үлкен өзгерiстер болуы керек. Парламенттiң билiгiн көтеру қажет. Егер бiз бюджеттi бекiтетiн болсақ, соны бақылап, қадағалай алуымыз керек. Бiз қазiр бюджеттi қадағалай алмаймыз. Ол үшiн Конституцияға өзгерiс жасау керек.

– Бiздiң Конституцияға қажеттi кезде өзгерiстер енгiзiлiп жатады. Мәселен, Президенттiң өкiлеттiгi жайлы өзгерiстер бiр мезетте енгiзiлiп кеттi?

– Ол өте дұрыс болған. Мен сол кезде шетелде едiм. Оның жарлықтары заңмен теңестiрiлдi. Бiзге инвестиция келуге сол заңдар көп мүмкiндiк жасады. Мен сол кезде шетелде болғандықтан ол жайтты жақсы бiлемiн. Уақыт өткен соң сынау жеңiл. Бiрақ, мен өз тәжiрибемнен айтып отырмын.

– Сiз АҚШ-та он жыл бойы тұрдыңыз. Сол елдiң сайлау жүйесiне менiң өте риза болғаным бар. Бiзге сондай жүйе жетiспейтiн секiлдi. Бiзде кеше аудан, қала әкiмдерiн сайланды. Бiрақ, көңiлде бiраз дүдәмал қалды. Құдды бiр көзбояушылық секiлдi…

– АҚШ- тың сайлау жүйесi маған да ұнайды. Мен сол елде жүргенде достарым сайлау кампанияларына алып барған. 1994 жылы, қазiргi президент Буш Техас штатының губернаторлығына түскен жылы соның ең алғашқы сайлау кампаниясына қатысқам. Оларда шоу түрiнде өтедi ғой. Сонда түйгенiм: ол жиылысқа тек сол кандидатты қолдайтындар ғана жиналады екен. Ал бiзде мекемелерге тапсырма берiп, адам жинайды емес пе? Жиылғандар арасында Сiздi қостайтындар да, қостамайтындар да отырады. Ал АҚШ- та өзгеше. «Бұлар нелiктен шулап жатыр?» деп сұрасам, барлығы да сол Буштың қолдаушылары екен. Алайда, бұл ел өз демократиясын екi жүз жылдан берi алып келе жатыр. Сайлауға қатысқан кезде бiздегi партиялардағыдай мiндеткерлiк жоқ. Әр адамның қай партияға жақтасатыны жайлы пiкiрi сайлаудың алдында ғана белгiлi болады. Ол тiптi партияның тұрақты мүшесi де емес. Бүгiн Республикалық партияның ұстанған бағыты ұнаса, екi жылдан кейiн Демократиялық партияға жаны ауыруы мүмкiн. Бiзде дәл осындай жағдай орын алса, «Сен сатқынсың деп» шығар едi. Бiздегi жағдай бiздiң даму сатымыздың деңгейiн көрсетедi.

– Бiзде осындай пiкiр, «15 жыл iшiнде демократиялық елге айналу мүмкiн емес. АҚШ-қа қараңызшы, 250 жылдан кейiн ғана демократиялық сүрлеуге түстi» деген ой миымызда мығым орын алған. Алайда, неге мына бiр жайтқа көз салмаймыз: егер де 250 жыл бұрын АҚШ- тың үлгi алар елi болса, ол осы сүрлеудi iздеп соншама жыл жүрмес едi. Ал бiз онсыз да көшiрiп алуға бейiмбiз ғой. Бiздiң алдымызда мысал алатын ел бар. Ол үшiн екi жүз жыл күту мiндеттi емес. Оның үстiне қазiр жаһандану процесi жүрiп жатыр. Күнi кеше ғана бiр жүйенiң iшiнде болған Шығыс Еуропа елдерiне қараңызшы, адам құқығы, сөз бостандығы бойынша қалай iлгерiлеп кеткен. Оның үстiне, бiзге КСРО сауатты ұрпақ қалдырды. Сондықтан, «тәуелсiздiк алғанымызға 15 жыл ғана болды, әлi дайын емеспiз» деген пiкiрiңiзбен Қазақстан электораты келiсе қояр ма екен?

– Мен тұрмысы нашар талай елде болдым. Анау Африка елдерiнде халықтың ахуалын көрсеңiз ғой. Ахуалдары сондай қиын. Бiздiң қазiр пiкiрталастырып отырғанымыздың өзi халқымыздың бiлiм деңгейiнiң жоғарылығын көрсетедi. Бiрақ, қалай болғанда да қоғамның дамуының өз заңдары бар.Оны аттап өте алмайсыз. Секiрiп өтемiз десек, бiз елдiң даму заңдылығын бұзып алуымыз мүмкiн. «Неге сол елдегiдей емес?» деп айтуыңыз жөн. АҚШ— та мүлде басқаша. Кең. Еркiн. Ол жақтың тiптi ауасы бөлек. Бостандықтың ауасы да өзгеше болады екен ғой. Ол жақта билiк тарапынан бiрдеңе болады екен-ау деген қорқыныш, үрей тiптi ойыңызға кiрмейдi. Ал бiздiң халық отаршылдықтың сызатын сезiнген. Тiптi, халқымызға көшеге шығып, ойын айтуына рұқсат бере бермеймiз.

– Балиеваның «сайлау алдында көшеге шығуға болмайды» деп Парламентке алып келген заң жобасы есiңiзде ме,?

– Иә, есiмде. Алайда, бұдан бiз бөтен астар iздемеуiмiз керек. Қырғыздардай қырық пышақ болып, бiр-бiрiмiзге тас лақтырудың бiзге керегi бар ма? Саясаткердiң жауапкершiлiгi деген болады. Мәселен, Елбасының жауапкершiлiгi өте жоғары. Экспериментке салып, АҚШ-та сондай, басқа жерде мұндай екен деп, өз халқын экспериментке салуға болмайды. Кешегi әкiмдердiң отыз пайызы сайланған сайлау менiң де көңiлiмнен шықпаған. Мен осы жайлы сұхбатымда да айтқам. Ендi он екi-он үш депутат дауыс берген процестi сайлау деп айтуға бола ма? Бiрақ бұл бiр саты iлгерi жылжу. Бәлкiм, бiр қадам емес, жарты қадам шығар. Ол депутаттардың саны он үш болса да, халықтың арасынан шыққан адамдар ғой.

Дамыған елдердегiдей, Парламенттiң билiгi жоғары болатын кез бiзге де келедi бiр күнi. Қазiр неге соны жасамасқа деп асыққан да дұрыс. Қоғамды демократизациялау жайлы комиссия құрылып, соның жұмысының жандана бастауы да сөйтiп асыққанның арқасы ғой.

– Сұхбатыңызға рахмет!