Юрий БУНАКОВ: ҚАЗАҚ ТIЛIН БIЛМЕУIМ — МЕНIҢ КIНӘМ ЕМЕС, ҚАСIРЕТIМ
Юрий БУНАКОВ: ҚАЗАҚ ТIЛIН БIЛМЕУIМ — МЕНIҢ КIНӘМ ЕМЕС, ҚАСIРЕТIМ
Жасы жетпiске таяп қалған Юрий Бунаков Қазақстандағы «орыс мәселесiн» көтерiп жүрген орыс-славян ұйымдарының бiрiн басқарады. «Лад», «Орыс-славян, казак ұйымдарының қауымдастығы» сияқты қозғалыстардың басшыларына қарағанда, Юрий Захарович мемлекеттiк тiлдiң қажеттiлiгiн кеш те болса, түсiнген сияқты. Қарттықтың белгiсi ме, әлде ассимиляциядан жергiлiктi орыстардың құтыла алмайтынын түсiнгеннен бе, әйтеуiр, бұрынғыдан сәл басқаша сөйлейтiн бопты. Жас ұлғайған сайын, адам Құдайын iздейдi-ау, сiрә. Ай сайын шiркеуге барып тұратын Юрий Захарович әлi де – орыстың ұлтшылы. Шама-шарқынша ол бұл сұхбатында да «орыс мәселесiн» көтергендей болды. Шама-шарқынша, әрине…
– Юрий Захарович, «Түркiстан» газетiне осыдан екi жыл бұрын берген сұхбатыңызда сiз кезiнде немереңiздi қазақ бала-бақшасына бергенiңiздi, бiрақ онда балаңызға түк те үйрете алмағанын айтқан едiңiз. Ал, қазiр жағдай қалай? Немереңiз тiлдi бiртiндеп меңгерiп жатыр ма?
– Менiң немерем ержеткен соң, ол туралы айту орынсыздау болар. Бiрақ менiң кiшкентай немере қызым өсiп жатыр, ол қазақ тiлiн өте жақсы үйренiп жатыр. Өзi де қазақ тiлiн бiлуге ынталы, содан болар тiлдi жақсы меңгерiп келедi. Бiздiң мемлекетiмiздiң ұлттық Әнұранының мәтiнi мен әнiн де жақсы бiледi, Әнұранды жақсы айтады. Әрине, көбiне орыс балаларының мемлекеттiк тiлдi бiлуге мiндеттi екенiн сезiнумен қатар, олардың бойларына ата-аналары осындай қажеттiлiктi сiңiртiп жатса, бұл менi қуантады.
Бiз екiншi жыл қатарынан орыс жастарын мемлекеттiк тiлдi үйренуге шақыруға дайынбыз дегендi айтып келемiз. Бiрақ мұндай жұмыс үлкен қаржылық демеудi талап етедi, өйткенi бiз халықтың үлкен бөлiгi арасында насихат жүргiзу мәселесiн айтып отырмыз ғой. Яғни, бұған қаржы қажет. Бiз екiншi жыл қатарынан осы мәселенi көтерiп келемiз. Осыдан бiр жарым ай бұрын мен Еуразиялық университетте осы мәселеге байланысты баяндама жасадым, көпшiлiкке бұл ұнады. Бүгiн айтарым, биылғы жылы бiз екi байқаудың өтуiне мұрындық болып отырмыз. Атап айтсақ, «Орыс бiлiмпаз жастарының қазақ тiлiн бiлу дәрежесiне қатысты 2007 жылғы байқау» және «Орыс сөздiгiнiң биылғы байқауы». Бұлар екi кезеңнен тұратын республикалық байқаулар болып табылады. Алдымен, елiмiздiң облыстарынан үмiткерлердi таңдаймыз, кейiн Астанада немесе Алматыда қорытынды байқау болады деп күтiлуде. Сондықтан бiз бұл байқауды өткiзу туралы арнайы құжаттар дайындап, оны Мәдениет министрлiгiне, Қазақстан халықтары ассамблеясының басшылығына жiбердiк. Ал, олар болса, ауыздарына су толтырып алғандай жақ ашпай отыр. Бәрi «ляля-тополя» деп жүргендей болады да, ал шын мәнiндегi iске келгенде, әйтеуiр бiр себептер табылады. Осыдан бiз күйiнемiз. Бiздiң бiлуiмiзше, қазiр мемлекеттiк тiлдi үйретуге қомақты қаржы бөлiнiп отыр. Мен қаржының нақты көлемiн айта алмаймын, бiрақ ол қомақты қаржы. Әрине, осы тектес байқаулар өткiзуге де қаржы қажет. Жастардың көңiлiн аударту үшiн ақпараттық насихат та қажет. Менi, әрине, мемлекеттiк тiлдi бiлетiн бiлiмпаз орыс жастары арасындағы байқау ерекше қызықтырады. Жеңiмпаздарға ақшалай сыйақылар берiлiп жатса деймiз. Әрбiр адам: «О, мен сыйақы аламын ғой» – деп қызығуы үшiн… Сыйақымен марапатталатын үш бас жүлде мен бес ынталандыру жүлдесiн дайындап отырмыз. Ендi не?! Күтiп отырмыз, телефон да шалып келемiз. Ал маған: «Күте тұр, бiз ойланып көремiз» – дейдi. Менiң қорқатыным, жиi көтерiлiп жатқан мәселе жөнiнде бiз бастама көтерiп жатсақ, бiздiң шенеунiктерге мұның керегi де жоқ сияқты. Менiң Мәдениет министрлiгiнiң тiлдердi дамыту басқармасына да, ассамблеяның басшылығына да айтарым осы.
– Сiз соңғы кездерi аз ұлт өкiлдерiн жоғары билiк органдарына тарту үшiн оларға квота бөлу қажеттiгiн жиi көтерiп келесiз. Сонда сiз орыстар билiк эшелонына өз күшiмен, саяси бiлiктiлiгiмен, т.б. саясаткерге тән қасиеттер арқасында жете алмайды деп ойлайсыз ба?
– Мен бұл сауалға былай жауап бере аламын. Бiздiң сайлау жүйесiнiң әлi де толықтай жетiлмегенiн ескерсек, билiк органдары мен қоғамдық ұйымдардың көмегiнсiз қарапайым адамның билiкке жетуi өте қиын. Егерде бұл ассамблеяның атынан жүзеге асса, жағдай өзгерер едi. Мен дауыс санау кезiнде қандай заң бұзушылықтардың орын алатынын айтқым да келмейдi. Бiрақ бұл жағдайды ескере отырып әрi елiмiздiң көпұлтты мемлекет екенiн айта келе, заң орындаушылық органдарында өкiлдiктердiң көп болуы үшiн ассамблеяға арналған квотаның болуын қолдаймын.
– Парламенттен 130 ұлт өкiлiнiң әрбiрiне бiр орыннан берсек, не болмақ?
– Тепе-теңдiк деңгейiнде өкiлдердi қою жайлы айтқысы келмейтiндер де бар. Дегенмен, менiң осы жайлы айтуыма тура келедi. Мұнда теңдей дәрежеде өкiлдiк болуы мүмкiн емес. Сол себептен негiзгi халықтардың iшiнен таңдап алған жөн шығар. Қазақстанда байырғы ұлтқа жатпайтын негiзгi халықтар да бар. Ал, заң шығарушы органдарда қазақтар көпшiлiк. Дегенмен, мұнда орыстар тағы бар, одан кейiн немiстер, украиндар, кәрiстер және кiм бар едi?! Кiмдердi ұмыттым тағы? Яғни, Қазақстанда тұратын басты диаспораларды алып, ары қарайғы жағдайды ойластыру керек. Әрине, мен орыстан өкiлдердiң көп болуын қалар едiм. Өйткенi бiз халықтың жартысына жеткендеймiз. Маған ылғи: «Сендер 30 пайыздайсыңдар» – деп, жиi айтады. Ал, бiз 30 пайыз емеспiз. Бiз одан да көппiз. Бұны ашық айта аламын. Сондықтан орыстар iшiнен бiр адамды емес, екi-үш адамды өкiлдiкке жiберсек деймiз. Ал, қалғандарынан, мәселен, он ұлт өкiлiнен 10 адамды таңдап жiберуге болар, бiрақ 130 ұлт өкiлiнен шықпайды ғой бәрi…
– Ал, сiздiң ойыңызша, билiкке қол жеткiзген орыс мемлекеттiк тiлдi бiлуге мiндеттi ме?
– Мен өзiме келтiрсем, бұл жайлы айту қиынырақ. Әрине, мемлекеттiк тiлдi бiлгенi жөн. Дегенмен, адамның жасын да ескеру керек сияқты. Өйткенi жас ұлғайған сайын адамның лингвистикалық қасиеттерi, тiлдi үйренуге деген бейiмдiлiгi кеми түседi. Ал, 60-тан кейiн тiптен қиын сияқты. Сондықтан егерде менi алсаңыз, мен қазақ тiлiн үйрене алмайтын сияқтымын. Бұл жайлы үлкен өкiнiшпен айтамын. Мен қазақ тiлiн шын мәнiнде қатты үйренгiм келгенде, қазiр қазақша судай сөйлер едiм. Бiрақ мен тiлдi меңгермедiм, өйткенi жеке үйренейiн десем, мұнда қазақтiлдi орта жоқ. Бiз барлық жерде тек қана орысша сөйлеймiз. Сондықтан қазақ тiлiн қорғап жүрген азаматтардың шыр-пыр болып, мұны «қасiрет» деп айтып жүруi де осы шығар. Ең бастысы, қазiрше қазақтiлдi орта қалыптасып бiткен жоқ. Мұның өзi тiл үйренуге кедергi.
– Онда Қазақстандағы ұлтаралық мәселе жайлы сөз қозғасақ. Өзiңiз де бiлетiн шығарсыз, соңғы кездерi елiмiзде жергiлiктi ұлт пен өзге де диаспора өкiлдерi арасында кикiлжiңдер көбейiп кеттi. Сiз орыс қауымдастығының өкiлi ретiнде Қазақстанда қалыптасқан жағдайға қандай баға бере аласыз?
– Мен бiздiң елiмiзде осындай оқиғалардың орын алғанына өкiнемiн. Көптен берi елiмiзде кикiлжiң, жанжал орын алмаған едi. Ал, бүгiн бiз жергiлiктi қазақ ұлты мен ұйғырлардың, қазақ пен чешендердiң қақтығысына куә болдық. Әсiресе елiмiзде орын алған соңғы оқиға өте қайғылы. Онда адамдар қаза тапқан, бұл өте қауiптi, сондықтан билiк мұны күшпен емес, ақылмен шешуi керек. Бұл мәселенi тездеп шешкен жөн. Нелiктен мұның орын алғанын зерттеп-сараптау керек. Өйткенi мен «бұл маскүнемдердiң немесе қылмыскерлердiң төбелесi» дегенге сенбеймiн. Бәлкiм, ар жақтан он адам болсын, бер жақтан он адам болсын, әйтеуiр, олар бiр үлкен қақтығыстың шарықтау шегiне жеткен шығар. Бұл өте өкiнiштi. Сондықтан оның себебiн iздеу керек, егерде «ауруды» жасыра берсек, онда мұндайдың тағы да көрiнiс табуы мүмкiн.
Бұл жайлы тағы айтарым, қазiр кейбiреулер мұндай жағдайлардың қазақ пен түрiк арасында да орын алуын болжап жүргендей. Бұған алып-қосарым жоқ. Бiрақ бұндай қауесет ел iшiнде тарап жүр. Бағымызға орай, негiзгi екi бауырлас, достас халықтар – қазақ пен орыстар бiрдей менталитетке ие болып отырғандықтан болар, ешқашан да мұндай жағдайларға жол бергiзбеген. Және жол бергiзбейдi де. Жеке-дара қазақ пен орыстар арасында маскүнемдiк жағдайында немесе қылмыстық деңгейде төбелес болуы мүмкiн, бiрақ iрi-iрi топтардың қатысуымен үлкен қақтығыс болады дегенге сену қиын. Бұл өз кезегiнде мен қуантады.
– Теңiзде, Шелекте, Маловодное ауылдарында орын алған қақтығыстар ұлтаралық мәселеде: «Мұнда 130 ұлт өкiлiнен астам диаспора тұрады» – дегендей бос жарнамадан гөрi нақты iс-шараның қажеттiгiн көрсетпей ме? Бәлкiм, дәл қазiр осы мәселеге қатысты нақты ұлттық саясат қажет шығар?
– Ұлттық саясат?! Әрине, көптеген посткеңестiк елдер осындай саясаттың жоқтығынан жапа шегiп келедi. Ресейден бастап айтсақ, мұндай саясаттың әлi күнге дейiн жоқтығынан Кавказ оқиғалары, Чешен соғысы, Кондопогадағы оқиғалар орын алды. Бұл орайда мен оларға қатты сын айтар едiм. Ал, өздерiн ұлт патриоттары деп атап жүрген қазақтар – «Молодцы!», олар бұл жолда үлкен күрес жүргiзiп келедi, билiк те оларға құлақ асатын сияқты. Ал, Ресейде орыстарға ешкiм құлақ аспайды. Орыстар ғасырлармен Ресей тарихындағы қиын-қыстау кезеңдерi елдiң қорғаушысы болды, сондықтан елдiң басына күн туған кездерi ғана орыстарды шақырып, «ресейлiк халық» атаулы елдi қорғауға жұмылдырды. Ал, жағдай қалыпқа түскенде, орыстарды ұмыта бастайды. Бүгiнгi күнде Ресейде жүргiзiлiп жатқан саясат түкке де жарамайды. Тiптi, Ресей төлқұжатында адамның ұлтын белгiлемейдi. Мен жас емеспiн, бәлкiм мен тым консервативтi адам шығармын, бiрақ нелiктен менiң төлқұжатымда менiң ұлтым көрсетiлмеуi керек? Осылайша мен құжаттық деңгейде өзiм мақтан тұтатын әрi сүйетiн ұлтымнан айырылып жатқан жоқпын ба? Осындай шешiмдер қабылдады олар… Нелiктен маған Ресейге көшу жағдайында қиындықтар бар? Бiрақ мен мұнда өзiм жайлы айтып отырған жоқпын. Мен Ресейге ешқашан да кетпеймiн. Өйткенi мен ата-баба, үрiм-бұтағыммен қазақстандықпын. Бiрақ Ресейдегi заңдар менi вьетнамдықтар, қытайлықтар, африкандықтармен бiрдей дәрежеге қойған кезде, бұл орыс қаны бар адамның үлкен ренiшiн туындатады ғой. Бiрақ Ресейде бұл бар.
Егерде мен Қазақстандағы оралмандарды қолдайтын бағдарламаны айтсам, бұл дұрыс саясат. Бiрақ осыдан көп жылдар бұрын мен мынандай оқиғаның куәсi болдым. Өз басым Ираннан келген оралмандарды «Луч Востока» деген совхозда кездестiргенiм бар. Екiншi жағынан, ол кезде жергiлiктi қазақтар дұрыс айтты ма деймiн: «Сырттан келгендер – нансоғарлар сияқты. Бiз осы совхозда көп жылдар бойы жұмыс iстедiк, бiрақ үй-күйiмiз жоқ, ал, бұлар мұнда үй алуға келедi» – дегендей… Сондықтан мұндай тұстар да болып тұрады. Десек те, түптеп келгенде, бұл мәселе Қазақстанда толыққанды шешiлген. Ал, Ресейде бұл жайлы қазiр ғана ойлана бастады. Бiрақ жаңағы айтқан ұстанымдар жағынан дайындық жоқ. Ресейде: «Ура! Келiңдер, жолақыларыңды төлеймiз, үй-мүлкiңiздi көшiруге көмектесемiз» – деп, айқайлайды. Ал, бiрақ оның арты не болмақ? Мұндай әдiстердi қолдануға болмайды. Мемлекет, ең алдымен, бұған дайындалуы керек. Егерде сiз жұмысқа қабiлеттi адамдарды тартқыңыз келсе, онда Ресейде мұндай жағдайдың тым қиындап кеткенiн ескеру керек. Олар: «Ресейден жылда 700-800 мың орыс көшiп кетедi» – дегенде, өтiрiк айтады. Шынын айтсақ, Ресейден кетiп жатқандардың саны әлгi санақтан екi есе көп. Және олардың көбi – орыстар. Осыдан бес жыл бұрын, Ресейдегi демографиялық тоқырау жайлы әлi де ақпарат құралдарында мәселенi көтерiп үлгермеген кезде маған демограф, профессор әрi жақсы досым Мақаш Тәтiмов келiп: «Юрий Захарович, кейбiр халықтардың көшу көрсеткiшi – нөлдiк деңгейде. Мәселен, татарларда солай. Ал, орыстар болса, жыл сайын 1,5 милионнан астам адам сыртқа көшiп отырған соң, он жыл бойы көбеюдiң орнына кемiп келедi. Соғыс болмаған кездiң өзiнде жағдайларың осылай, ал жарты ғасырдан кейiн мұнда сендердiң жарты бөлiгiң де қалмайды» – дедi.
– Сiз жалпы, Путиннiң демографиялық саясатын айтып отырсыз ғой. Ал, сiзге Қазақстанда тұратын орыстар келiп, көшi-қон жөнiнде қандай бiр кеңес сұрап тұра ма?
– Иә, адамдар келiп жатыр. Осы мәселенi барынша сұрастырады. Ал, бiз оларға қазiрше Ресейдiң халықты қабылдауға дайын еместiгiн түсiндiремiз.
– Негiзiнде Ресейдiң сырттағы орыстарға ұсынып жатқаны – деревнялар ғой…
– Әрине, солай. Таяуда Тамбов губерниясының үш бiрдей ауданының әкiмшiлiк басшылары келiп, өздерiнiң шарттарын ұсынды. Бiр қуантарлығы, олар бiзге: «Сендердi мiндеттеп елден алып кеткелi жатқан жоқпыз. Тамбов жаққа келiңiздер, бәрiн көздерiңмен көрiңiздер. Ұнаса қалыңдар, ұнамаса кешiрiңiздер» – дедi. Мұндай шарттың қойылуы өте дұрыс. Бiрақ, менiңше, қаржылық демеуден басқа, жұмыспен қамтамасыз ету, үй-күймен, әлеуметтiк пакетпен қамсыздандыруы сияқты мәселелер де шешiлуi керек. Оның үстiне адамдарды деревняларға шақырып жатқан соң, қиындық та туындап жатады. Өйткенi жергiлiктi халық өзге елдерден келiп жатқан адамдарды қабылдамайды. Оларды қазақ деп санайды. «Қазақстанға қайта кетiңдер» – дейдi. Себебi Ресейде ақпараттық түсiндiрме, насихаттық саясат жүргiзiлiп те жатқан жоқ. Жоғарыда айтқанымдай, оралмандарға деген жергiлiктi халықтың қарым-қатынасындай бiздi де Ресейде жергiлiктi халық жарылқамайды.
– Соңғы кездерi Қазақстан халықтары ассамблеясын Интернетте «Көркем өнерпаздардың ән-би ансамблi» деп атап жүр. Тiптен, бұл қоғамдық институттың пайдасының шамалы екенiн де жиi көтеретiн болған. Күнi бүгiнге дейiн ассамблея әр диаспора өкiлдерiнiң ұлттық киiмдерi мен тағамдарын жарналаумен ғана келедi…
– Бiр жағынан, мен мұнымен келiсе де аламын. Бiзде соңғы үш жылда жағдай бiршама өзгерiп жатыр, өйткенi бiз ортақ мәселеге жұмылдыру iсiнде бәрiмiздiң басымызды қосатын басшыға жарымай қойдық. Би билеу, ән айту, ұлттық киiм кию – бұл да керек. Себебi әрбiр халық тiл мен мәдениеттiң арқасында ғана тiрi. Бiрақ бiздiң алдымызға мақсаттар қойдырып жүргендер де азайды. Терещенко мырза ешқашан да бiздi жинаған жоқ, Дьяченко жаңадан тағайындалды, сондықтан оның қалай жұмыс iстейтiнiн бiлмеймiз де. Мәселен, үш жылдан астам уақыт бойы басшылық еткен Сергей Терещенко бұл бағытта түкте бiтiрген жоқ. Жұматай Алиевич бiрдеңе қолға алғысы келгендей болады, бiрақ оның қолға алып жатқаны – бiздiң күткенiмiз емес.
– Ал, халықтар ассамблеясы аясында мемлекеттiк тiлдi үйрету бағытында қандай шаралар атқарылып келедi?
– Орыс қоғамдастығында жексенбiлiк мектеп 3-4 жылдан берi жұмыс iстеп келедi. Онда балаларды қазақ тiлiне үйретедi.
– Құпия болмаса, қанша орыс баласын қазақшаға үйреттiңiздер?
– Мен ендi бар мәлiметтi бiлмеймiн. Бiрақ бiлуiмше, мемлекеттiк тiлдi үйретудегi байқау бойынша бiз алдыңғы қатарлы орындарға қол жеткiздiк. Бұл жексенбiлiк мектебiмiздiң тiлдi үйрету деңгейiнiң жоғары екенiн аңғартады. Ал, жексенбiлiк мектептерге сай өз талаптары болады ғой. Бiрақ, мен жоғарыда айтқанымдай, мемлекет орыстар үшiн қаржыны аямағанда, онда бiз жүйелi түрде тiлдi үйрететiн курстарды көптеп ашар едiк. Бұл орайда методика, оқытушылар деңгейi, әдебиетпен қамтамасыз ету мен тiлдiк курстарға арналған бөлмелердi жалға алу мәселесiн де қамту керек. Бұл әңгiме тек қана Алматы жайлы болып жатқан жоқ қой. Мұндай курстарды барлық облыстық және аудандық орталықтарда ұйымдастыра алуымыз керек. Әсiресе орыс жастары көп шоғырланған жерлерде тiлдi үйрету курстарын ашқанымыз жөн, ал орыстар аз жерде тiлдiк курстардың қажетi шамалы.
Мен бiр өндiрiстiк цехтiң директоры болып қызмет етемiн. Ал, менiң 25 жастағы мастер-жұмысшым Вадим Богомолов қазақша судай сөйлейдi. Бiрде менiң оралмандармен сөйлесуiме тура келдi. Себебi оларға көмек керек екен. Олар Қытайдан келген оралмандар, тек қана қазақ тiлiн бiледi. Сөйтсем, әлгi Вадим олармен қазақша сөйлесе жөнелдi. Өте жақсы сөйлестi. Кейiн одан: «Тiлдi қайдан бiлесiң?» – деп сұрасам, ол: «Мен Сарыөзектенмiн, ауылда туып-өскем. Онда орыстар аз болатын, қазақтармен тек қана қазақша сөйлесетiнбiз» – дедi. Көрдiңiз бе, бәрi неден басталған? Оның үстiне ол екi жыл бойы қазақ мектебiнде оқыпты. Сондықтан ол кез келген қазақтан тiлдi артық бiлмесе, кем бiлмейдi.
– Ал, сiз Қазақстанда «орыс мәселесiн» көтерiп жүрген әрiптестерiңiзге қалай қарайсыз? Мәселен, «Лад» қозғалысы мен орыс-славян, казак ұйымдарының қауымдастығына қатынасыңыз қандай?
– Мен оларды толықтай қолдаймын. Себебi мен бұл мәселенiң өте нәзiк екенiн түсiнемiн, бiрақ бұл жөнiнде өз көзқарастарымыз бар. Бүгiнгi таңда, әрине, күнделiктi демеймiз, бiрақ оқта-текте бiздiң қазақ тiлiн бiлмеуiмiзге қатысты мiн тағушылар табылады. Бұл орайда мен: «Бұл менiң кiнәм емес, қасiретiм» – деймiн. Қазiр мен мұны түсiндiм, насихат та жүргiзiп келем. Бiрақ бұл саясатты асыра сiлтеп жүргiзуге болмайды, әсiресе iс-қағаздарын жүргiзу iсiнде… Себебi Конституция орыс тiлiне барлық мемлекеттiк органдар мен өзiн-өзi басқару орындарында «ресми қатынас тiлi» деген құқық берген. Бұл Конституцияның 7-бабының екiншi тармағы. Ал, қазiр не болып жатыр? Мен Талғар ауданында жұмыс iстеймiн. Ондағы адамдардың бәрi де жақсы. Бiрақ барлық шешiмдердiң құжаттарын тек қана қазақ тiлiнде бередi. Мен құжатқа қарап отырып, әлгi құжаттың жалпы мазмұнын түсiнемiн, бiрақ онда мен түсiнбейтiн бiр сөздер бар шығар… Сонда мен жанымдағы қарапайым қазақтан бәрiн сұрастыруға тырысам. Ал, ол өз кезегiнде бәрiн толыққанды аударып бере алмайды. Бiрақ әсiресе сот iстерiнде екi-үш сөздiң бұрмаланып кетуi неге әкеп соғатынын болжау да қиын емес пе?! Сондықтан тiптi болмағанда алдағы он жылдықта iс қағаздарының екi тiлде жүргiзiлуiн қалар едiк. Мен орыс адамымын. Бәлкiм, менен, ең алдымен, шешiмдi қай тiлде шығарып берейiк деп сұрап алуы керек шығар. Бәлкiм, мен: «Маған қазақша шешiм шығарып берiңiз» – дейтiн шығармын. Бiрақ мұндай құрмет барлық билiк органдарында болуы керек.
– Бiрақ «Лад» қозғалысына қарағанда, сiздiң ұйымыңыздың ұстанымы бөлектеу сияқты, себебi бұл қозғалыс орыс ұлтшылдары мен скинхедтерiнiң басын қосқан «Русский марш» жобасын қолдау үшiн Лужковқа дейiн хат жазған көрiнедi…
– Мен де оларды қолдаймын.
– Бiрақ бұл скинхедтердiң маршы ғой…
– Олай емес. Бұл – сарғыш басылымдарының ойлап тапқаны. Мәселен, теледидардан көргенiм бар, шотландтық протестанттардың маршы жүрiп өтiптi немесе католиктердiң маршы ма, едi… Ұмытып тұрмын… Олар Мәскеудiң орта көшелерiнiң бойынан саз-сырнайларын үрлеп, жүрiп өткен. Ал, неге орыстар маршқа шыға алмайды?
– Ал, скинхедтерге деген қатынасыңыз қандай?
– Скинхедтер – бiздiң қоғамымыз туғызған «өнiм». Басында айтқанымдай, бұл орыс мәселесiн шешуге ынталы болмай, оны тықпалаудың кесiрiнен туындаған дүние. Кондопогада болған оқиғаға билiк кiнәлi. Ал, осы күнге дейiн деревнядан келген орыс шаруасы өзi өсiрген өнiмiн базарға апарып сата алмады ғой. Бұл дұрыс жағдай ма? Орыс шаруасы үйiне қайтады да: «Бәрiне мемлекет кiнәлi» – деп айқайлайды. Ал, мұны кiм естидi? Оларды жастар естидi. Осыдан кейiн ақымақтық туындайды. Мұнда қаранәсiлдi адамдардың қандай қатысы бар? Бұндай жағдайда бейкүнә адамдарды емес, билiктi тас-талқан ету керек. Скинхедтердiң пайда болуында билiктiң 100 пайыздық кiнәсi бар. Өйткенi орыс мәселесiн тықпалап, бұл жайлы әңгiме қозғағысы да келмейдi. Айтпақшы, орыс маршына тыйым салып, олар мұны астыртын өткiзген соң, кейiн Санкт-Петербургте одан да жаман марш өттi. Ол – Орыс маршына қарсыластар маршы едi. Ендi онда масқара болды. Лозунгтар да әр кәлладан шыққан сөздерден тұрды.
– Скинхедтер Қазақстан үшiн де өзектi мәселеге айналды. Өйткенi өткен жылы Санкт-Петербург қаласында қазақ қызы Айгүл Бөлекбаева скинхедтер қолынан қаза тапты…
– Әрине, мен мұны түсiнем. Бiрақ олардың әрекеттерi – ашулы орыс жастарының амалдары. «Казачьи курьер» газетiнде бiр жақсы мақала шықты. Оны Думаның депутаты Виктор Алкснис жазған. Мақала қарапайым орыс адамы жайлы, сондықтан оны оқыған кез келген ұлт өкiлi оған кiнә да таға алмайды. Мақала «Прощай империя!» деп аталады. Мен ол кiсiмен көп жүздескенмiн, ол өте мәдениеттi, сабырлы кiсi.
– Сiз дiншiл адамсыз ба?
– Иә, мойнымда мiне крест… Кiнәхармын, шiркеуге көп бармаймын. Бiрақ айына бiр-екi рет шiркеуге барып-тұрам.
– Ал, мұсылмандарға деген қарым-қатынасыңыз қандай?
– Оларды жақсы сыйлаймын. Бүгiнде айтарым, елiмiзде орын алып жатқан өкiнiштi оқиғалар бар, бiрақ қазақ-мұсылмандар мен орыс-православтар – ынтымақтастығы жоғары, ұйымшыл адамдар тобы. Дәл осы топтардың бiрiгуi негiзiнде бiздiң мемлекеттiң саясаты түзiлуi керек деп ойлаймын.
Әңгімелескен Кәмшат ТАСБОЛАТОВА
