Кеңес ДҮЙСЕКЕЕВ: ӨНЕРГЕ ТЕНДЕР ЖАСАУFА БОЛМАЙДЫ
Кеңес ДҮЙСЕКЕЕВ: ӨНЕРГЕ ТЕНДЕР ЖАСАУFА БОЛМАЙДЫ
Кеңес Дүйсекеевтiң есiмi үлкен қауымға жақсы таныс. Өнерде жүрген, өнердiң ыстық-суығына тоңып жүрген жанның өнер туралы айтар ойы да көп. Кеңес ағаның көңiл төрiн торлаған, жүрегiне салмақ түсiрген ойларымен бөлiскен едiк. Аға «ә» дегеннен-ақ, «Өнерде, ұлттық өнерде айтатын проблема көп қой» деп бастаған сөзiн.
– Жалпы, өнер адамдарының ұсақталып кеткенi ме, әлде заманға бейiмделу ме, әйтеуiр бүгiнгi қоғам жеңiл-желпi ән, жеңiл-желпi дүниенi көбейтiп жiбердi. Өнердiң, өнер адамының қадiрi кетiп бара жатқан сияқты. Сiзге солай көрiнбей ме?
– Шынына келгенде, «ұсақталып кеттi» деген сөз заманға қатысты емес шығар. Кезiнде, яғни Кеңестiк заманның уақытында өнердiң өзi идеология болатын. Қазiр өнер адамдарының алдына қойған идеологиялық мақсат жоқ. Өнер адамы болған соң, оқып-тоқығаны бар, бiлiмдi болған соң, оның идеялары, мақсаттары болуы керек емес пе? Менiң түсiнiгiм бойынша, өнер адамының мақсаты – елдi мадақтау, халқымыздың жетiстiктерiн мадақтау, «осындай өзге ұлтқа ұқсамайтын ел едiк» деген нәрселердi айту, насихаттау. Өзiнiң шығармасын, өзiнiң творчествосын елдi мадақтауға арнау – бұл ең үлкен мақсат. Кеңес Одағының кезiндегiдей идеология болмағанның өзiнде халықтық идеология, елдiкке шақыру деген түсiнiк болуы керек бiзде. Өнер адамдарының iшiнде жеңiлдiң астымен, ауырдың үстiмен жүрген азаматтар бар шығар. Сондықтан болар, әлгiндей жағдайлардың көзге түсiп жүргендерi. Музыка өнерiндегi бүгiнгi ең үлкен мақсаттың бiрi – қазақ халқының, қазақтың халық музыкасының жетiстiктерiн пайдалана отырып, қазiргi заманға сай музыкалық шығарма жазу. Әрбiр жазылған шығармадан қазақтың исi шығып тұруы керек. Оны тыңдаған адам оның қазақтың музыкасы екенiн дөп басып тануы керек. Ұлттық сипат болуы қажет. Онсыз ешқандай дүние өнбейдi. Бiр ғана мысал келтiрейiн: Жуырда, Астанада, композиторлардың Халықаралық форумы өттi. Сонда бiздiң елге алыс-жақын шет елдерден композиторлар келдi. Олардың арасында Ресейдiкi, Италиянiкi, Чехиянiкi, Австриянiкi бар. Ол композиторлардың барлығы бiздiң елiмiздiң музыкасын, композиторларын қатты мақтады. Елiмiзге қонақ болып келiп отырғандықтан мақтаған жоқ, ұнаған соң мақтап отыр. Жалпы, кез келген елдiң композиторы өз елiне тән шығарма тудыруымен ерекшеленедi. Неге мақтап отыр? Өйткенi, олардың бүгiнгi кемшiлiгi – өздерiнiң ұлттық бояуы аңқыған ұлттық шығармаларынан айрылып қалғандығында. Соған өкiнедi.
– Бiзде, керiсiнше Батысқа елiктеп, тарсыл-гүрсiлдi молайтып жатқан жоқпыз ба?
– Батысқа елiктеудiң қажетi жоқ. Бiрақ, Батыс музыкасының жетiстiктерiн пайдалануға болады. Соның өзiнде, халықтық сипат, ұлттық бояу болуы керек. Неге бүкiл Еуропаның бәрi Шығыс музыкасына бет бұрды. Не себептен? Өйткенi, олар өздерiнiң, шынын айтқанда тоқетерiн жоғалтып алған халықтар ғой. Құдайға шүкiр, бiз әлi өзiмiздi-өзiмiз жоғалтпаған халықпыз. Бiздiң композиторлардың шығармаларына таңданған себебi, қазақтың композиторының тудырған дүниесi екенi сезiнiп тұрғаны. Бұл үлкен жетiстiк. Сiз айтып отырған жеңiлтек музыка көбейiп кеткенi, Батысқа елiктеуден туып отырған жоқ. Қазiргi заманда ыңылдап, бiр-екi ән шығарып, көкiрек керетiн азаматтар көбейiп кеттi. Құдайға шүкiр, техника жетедi, студия жетедi. Қалтаңда ақшаң болса, ыңылдаған дүниеңнен жап-жақсы музыка шығарып беруге болады. Кәсiби бiлiмi бар композиторлар жақсы дүние жазып жүр. Бiрақ, олар көп шыға бермейдi. Шығайын десе, оған қаржы керек. Ыңылдап ән шығарып жүргендердiң көбiнiң қалтасы қалың. Радиоға, телевидениеге ақша төлейдi де, шыға бередi. Олардың бәрiнiң халықтың құлағынан табылып жатқанының сыры осында. Олар халықтың жүрегiнен шығып жатыр деп ойламаймын, құлағында жүр. Халықтың жүрегiнен табылу үшiн, құдай берген құдiрет керек.
– Сiздер өнерге келген кезде әрбiр шығармаларыңызды тексерiп, қабылдап алатын көркемдiк кеңес жұмыс iстедi. Қазiр сол көркемдiк кеңестi дамытып, күшiне енгiзуге неге болмайды?
– Оның бәрiн бiз қайтадан көтерiп жатырмыз. Құдайға шүкiр, Үкiметтiң қаржысы да жетедi. Оның iшiнде, көркемдiк кеңес құруға да. Кеңес Одағының кезiнде Алматыдағы бар кеңестiң мүшесi болатынмын. Сонда автор бiр кеңеске алып келген шығармасын, екiншi кеңеске алып бара алмайтын. Тым жақсы iрiктеу болатын. Кәсiби композиторлардың әуесқойға қарағанда, бiр ғана артықшылығы бар. Ол өзiне өзi жауапкершiлiкпен қарауында. Өнер адамы болғаннан кейiн, өзiне-өзi сот, өзiне-өзi прокурор болуы қажет. Мысалы, менiң жазып жатқан дүниемнiң бәрi, халықтың жүрегiнен орын табады деп ойламаймын. Кейде, өзiме ұнамаған дүниенi, «Дүйсекеевтiң деңгейiне жарамайды» деп, өзiм жыртып тастаймын. Он шақты шығарма жазылғанның өзiнде, оның iшiнде екi-үшеуi ғана жарауы мүмкiн Өнер адамына қойылған мiндеттiң бiрi осы. Сондықтан, соған ұмтылуы керек. Өнер адамы болғаннан кейiн, халқының, елдiң ертеңiнiң не болатынын ойлауы керек?! Өнердiң, ұлттық өнердiң келешегiне көз жұмып қарауға болмайды. Соның бәрiне шынын айтқанда, жанашыр болуы керек. Шын көңiлмен, таза, пәк жүрегiңмен. Тазалық болмаған жерде, таза өнер болмайды.
– Халықтық идеологияны насихаттайтын өнер жасау үшiн, арнайы мектеп қажет деп ойламайсыз ба?
– Шынына келгенде, бiзде бұрыннан мектеп бар ғой. Консерваторияда композиторлар дайындайтын мектеп бар. Музыканттар дайындайды. Егер таланты бар бала болса, онда олар оқуы керек, бiлiмiн тереңдетуi керек. Алып-қашпа нәрсемен жүре берсе, онда ол өнер болмайды.
– Ешқандай мектепте тәрбиеленбей-ақ, жолдан қосылған жасанды музыканттар ше? Оларды қайтемiз?
– Менiңше, жақсы дүние басталды. Мысалы, Қазақ радиосында көркемдiк кеңес құрылды. Онда қазақтың бетке ұстар азаматтары — Бибiгүл Төлегенова, Ермек Серкебаев, Қайрат Байбосынов, Алтынбек Қоразбаев және т.б. өнер адамдары, бiрқатар ақындарымыз да енген. Олар қазақ радиосының эфирiне «мыналар жарайды, мыналар жарамайды» деп iрiктеп алып, сол iрiктеуден өткенiн ғана тыңдарманға ұсынып отыр. Жаңадан түскен шығармалардың бәрi iрiктелiп жатыр. Бұл өте қуанышты жайт. Бұл бұрынғы көркемдiк кеңестi тiрiлту, жандандырудан туған шара. Көркемдiк кеңеске бұрынғыдай Үкiмет тарапынан қаражат бөлiп, шығармаларды сатып алатын болса, ең болмаса, концерттiк бағдарламалардың шығармаларын сатып алатын болса, бiз сонда ғана қайтадан баяғы жүйеге түсемiз. Құдайға шүкiр оған шамасы келедi. Үкiметтiң биылғы жасап отырған тағы бiр жаңалығы – Мәдениет министрлiгiнен репертуарлық коллегия ашып отыр. Оған кәдiмгiдей ақша бөлiнiптi. Бiраз шығармалар биыл алынатын болып отыр. Үлкен шығармаларды айтам, опера, балет, симфония. Әдебиет жағынан романдар, пьесалар, поэтикалық шығармалар. Олардың бәрiн қайтадан жандандырып, Үкiмет сатып алмақшы. Бұл жердегi жалғыз кемшiлiк — тендер жариялағаны. Өнерде тендер деген болмайтын нәрсе. Бiреу үй салғысы келсе, тендер жариялауға болатын шығар, ал өнерге тендер жариялау қажет емес. Соның өзiнде, рахмет, екi симфонияны сатып алатын болыпты. Бұл әлi жазылмаған шығармалар. Келешекте жазылатын дүниелер. Не жазатыныңды қағазға түсiрiп өткiзесiң. Баяғы Кеңес Үкiметiнiң кезiнде белгiлi-белгiлi композиторларға тапсырыс беретiн. «Бiр жылдың iшiнде симфония жазып беремiн»–деп, шартқа отырасыз. Оның отыз пайызын қолымызға алдын-ала беретiн. Сол ақшамен күн көретiнбiз. Симфония жазып бiткеннен кейiн, қалған жетпiс пайызын аласыз. Тендер деген өнердi ұсақтайтын дүние. Бiрақ, осының өзiне разы болып жүрмiз. Бұл бастамасы шығар. Келесi жылда тағы да сөйтемiз деп отыр. Биылғы жылғы ақша төленiп, ол өзiнiң орнын тауып жатса, келесi жылы оның көлемiн көбейтуi де мүмкiн. Егер де, ол iске аспай қалып қойып жатса,онда олар: «Былтырғы берген ақшаны дұрыс жұмсай алмай, iске асырмады. Демек бұларға ақша керек емес екен» деп қысқартып тастауы да мүмкiн. Өнерде шынын айтқанда, проблема өте көп қой. Бұрын бiздiң орындалған шығармаларымыздың бәрiне қаламақы төлейтiн. Ол қай жерде орындалмасын, тiптi шет елге шығып жатса да. Бұл авторлық құқықты қолға алу болып саналатын. Сондай қоғам қазiр бар. Оған бiз келiсiмшартқа отырдық. Менiң шығармамнан түскен ақшаның жиырма пайызын өздерi алады да, қалған сексен пайызын өзiме бередi. Бұрын бiр концерттiк бригада не болмаса бiр ансамбль гастрольге шығатын болса, олар екi бет құжат толтырып кететiн. Қазiр бiз осыны тiрiлтуiмiз қажет.
– Қазiр бiзде шоу-бизнес қалыптасып келедi. Оның заңдылығы бойынша, өз шығармаңызды өзiңiз сатып, одан өзiңiз пайда табуыңыз қажет. Жалпы, қазақ музыкасына шоу-бизнестi қалыптастыру қажет деп ойлайсыз ба?
– Жалпы, шоу-бизнес деген нәрсе, қазақтың музыкасына жат. Шет елдiң осындай жағымсыз дүниелерi бiздiң қазақтың табиғатына келмейдi. Жалпы, мен өнердi сату дегендi түсiнбеймiн. Капиталистiк елдердiң өзiнде ұлы өнердi, классикалық дүниенi мемлекет өзi қарауына алады. Өзi қорғап, өзi қаражат берiп отырады. Мысалы, опера, балет, симфония сияқты дүниелердiң бәрiн мемлекет өзi қадағалап отырады. Көрдiңiз бе, капиталистiк қоғамда осындай. Сондықтан, бiздiң мемлекет осыны қолға алуы керек. Қазiр мен үкiметтiң жұмысын iстемесем, онда бала-шағамды асырай алмас едiм. Симфониям тендерден өттi, ол ақша маған жетем дегенше бiр жылдай уақыт кетедi. Айына түсiп жатқан бұрынғыдай қаламақы жоқ. Мысалы, бұрын менде, рубльдiң кезiнде 500 сом қаламақым болатын. Тек көркемдiк дүниелерден. Ең аз дегенде. Менiң шығармаларым концерттерде орындалғаны үшiн айына мың сом алып тұратынмын. Үйде отырып-ақ, шығармаларымды жазып, бала-шағамды асырауға болар едi. Қазiргi заманда, жұмыс iстемейтiн болсаң, күн көре алмайсың. Бұрынғыдай қаражат жоқ.
– Қазiр жұмыс iстеп жүргеннiң өзiнде қанша қаражат тауып жүрсiз?
– Әрине, бұрынғыдай емес. Қазiр заман бөлек қой. Шүкiр, бiрдеңелердi тауып жатырмыз. Бала-шағаны асыраймыз ғой, қалай болғанда да. Бұрын қаламақының арқасында көпшiлiк үйде отырып, творчествомен шұғылданатын едi. Қазiр үйде отырып шығармашылықпен шұғылдану мүмкiн емес.
– Керiсiнше, қазiр музыканттар болсын, сазгерлер немесе продюсерлерге ақша табу оңайырақ болып кеткен жоқ па? Әнiн сатады немесе әнiн өңдеп бередi деген сияқты…
– Әншiлер әнiмiздi алады. Сосын орындайды. Сол арқылы күнiмiздi көрiп жүрмiз. Шынына келгенде, оның рахатын көретiн орындаушылар. Нағыз профессионал композиторлардың жағдайы онша емес. «Осы мемлекетке композитор керек пе?»– деп, бiрнеше газеттерге сұхбат бергем. Керек емес-ау деген оймен айтып едiм. Себебi, қазiр әуесқойлар көбейiп кеттi. Бәрi бiрдей композитормыз дейтiн болды. Әуесқойды әуесқой деу керек, ал профессионалдың жөнi бiр бөлек. Композитор деген латынның «композиция» деген сөзiнен шыққан. Ол бiрiншi нотасынан бастап, аяғына шейiн, орындаушыға дайын күйiнде жеткiзедi. Әуесқойлар болса, ыңылдап бiрдеңенi шығарады да, студияға апарады. Профессиналдық студияларда музыканттар өңдеп-жөндеп, халыққа жеткiзедi. Көрiдiңiз бе, қандай айырмашылықтың барын.
– Жуырда менiң әрiптесiм Венаға барып қайтты. Сонда олардың Моцартты қалай құрметтейтiнiн көрiп, таңданып келдi. Бiзде ше? Арысын айтпай-ақ қояйық, берiсi Шәмшiнi, Нұрғисаны құрметтеп жүрмiз бе?
– Мұның бәрi мемлекеттiң халқына, елiне жасайтын iсi ғой. Соның бәрiн халықтың құлағына жеткiзу, дәрiптеу, марапаттау, насихаттау, соларға байланысты. «Ауырдың үстiмен, жеңiлдiң астымен» жүргендер көбейiп кеткен соң, өзiмiздiң ұлыларымызды өзiмiз дәрiптей алмай қалдық. Бұл өте үлкен қателiк. Ертең «қап» деп сан соққаннан не пайда?! Өстiп жүрiп, бiраз дүниеден айрылып қалуымыз мүмкiн. Қазақ халқының байырдан келе жатқан өнерлерi бар. Мәселен, жыраулық өнер, термешiлер мектебi, айтыс. Бiз осылардан айрылып қалмауымыз қажет. Мұның бәрi жалғасын табуы керек. Мемлекеттi басқарып отырған адамдар осыны ойламаса, басқа ешкiмнiң қолынан келмейдi.
– Композиторлар одағының бүгiнгi хал-ақуалы қалай?
– Жуырда одақтың съезi өттi. Осы жолы Композитор Балнұр Қыдырбектi одақтың төрайымы етiп сайладық.
– Осы одақтан композиторларға пайда бар ма? Осыны айтыңызшы…
– Бұрынғы кезде, үш одақ үкiметтiң қол астында болатын. Олар: Жазушылар одағы, Композиторлар одағы және Суретшiлер одағы. Бұлар Үкiметтен дотация алып отыратын. Төрайымнан бастап, қызметкерлердiң тұрақты айлығы болатын. Жыл сайын қаражат бөлiнетiн. Қазiр қоғамдық ұйым дедi де, оның бәрiнен айрылып қалдық. Сондықтан, Композиторлар одағының жағдайы өте нашар. Қу тiршiлiкпен, әрқайсысы шамасы келiп жатқанша күнiн көрiп жүр. Одан түсiп жатқан пайда жоқ.
– Одақ өзiн-өзi қалай ұстап отыр?
– Өзiн-өзi ұстап отырған себебi, Композиторлар одағы орналасқан үй бар. Сол үйдiң бөлмелерiнiң бәрiн бөлiп-бөлiп, екi-үш ұйымға жалға берiп отыр. Сол арқылы тиын-тебен түседi. Соны пайдаланады. Өмiрден өткен азаматтарға, я болмаса, зейнеткерлерге материалдық жағынан көмсектесе алмай отыр. Шамасы келгенше, тиын-тебен түссе, соған көмектеседi, басқа амал жоқ. Бұл үлкен әңгiме. Әйтеуiр, өлместiң қамымен күнiн көрiп келе жатыр. Соған қарамастан, өнерiн ешнәрсеге айырбастамайтын азаматтар бар. 90-шы жылдардың басында композиторлардың бiразы базарға кетiп қалды. Қазiр солардың бiразы қайта келiп жатыр. Қолынан келетiн iсi музыка жазу болғаннан кейiн, қайтсiн ендi, амал жоқ?! Құдайдың берген өнерi бар, басқа қолымыздан ешнәрсе келмейдi. Композитор болып тудық, композитор болып өтетiн шығармыз өмiрден.
– Оқырман үшiн қызық шығар. Жалпы, сiз қай кезде музыка жазасыз?
– Күндiз жұмыс iстеймiн. Көбiне түнде жазам. Жұмыста отырып-ақ, кейде бiрнәрсе туып жатады.
– Жалпы, ол көңiл-күйге байланысты ма?
– Шынына келгенде, өзiм де түсiнбеймiн. Оны айтып түсiндiру, мүмкiн емес. Өзiнен-өзi келе қалады. Оймен келетiн дүние ғой. Ең бастысы, профессионал адамға образ тауып алу ғой.
– Тапсырыспен шығарма жазасыз ба?
– Тапсырыспен көп жұмыс iстемеймiн. Тапсырысты жек көретiн адаммын. Көбiнесе өзiмнiң ойларыммен жұмыс iстеймiн. Бiрақ, кейде тапсырыспен де жұмыс iстеуге тура келедi. Жақында ғана «Сұлу мен суретшi» деген спектакльге музыка жаздым. «Музыкасын жазып бершi» деп, өтiнiш жасаған соң, пьесаны оқып көрдiм. Ұнады. Бiр-екi күннiң iшiнде жазып шықтым. Режиссер аң-таң болды ғой. Театрда ең басты дүние режиссерге байланысты. Театр деген синтетикалық өнер ғой. Соның бәрiн тоғыстырып, сахнаға алып шығатын адам – режиссер.
– Жүрегiңiз қалай, аға!
– Бiр аунап тұрдым деп айтуға болады. Құдайға шүкiр, өмiр сүрiп жатырмыз. Ең бастысы, шығармашылығым жүрiп жатыр. Бiр айтып кететiн жағдай, ауырып, реанимацияда жатқан кезiмде, бiр есiмдi жинағанымда, сол жердегi дәрiгер қарындастарымнан «екi бет ақ қағаз әкелiп берiңдершi» деп сұраппын. Әлгi екi қағазға ноталық линейкаларды сызып-сызып, екi әндi жазып қойыппын. Содан соң, «Есiк алдында балам жүрген шығар, осыны балама апарып берiңдершi» деп айтыппын. Аурудың бетi қарағаннан кейiн, баламнан сұрасам, үйге сақтап қойыпты. Тәп-тәуiр екi ән шыққан екен. Оның бiрiн – менiң алпыс жылдығымда, «Жүрек сырын» Роза Рымбаева орындап шықты. Оны бiз Розаның күйеуi Тасқын Оқаповқа арнадық. Екiншiсiн Нұрлан Өнербаев орындады. «Ботақаным» деген ән менiң немереме арнап жазылды. Тiршiлiк деген қызық дүние ғой. Ышқынғанда шыққан жүрек сырым. Екеуi де әп-әдемi ән болды. Баяғыда бiр үлкен кiсi «Құдайға шүкiр, тiрiмiз» деген екен. Сол айтқандай, Құдайға шүкiр!
– Алдын-ала жоспарлағанды ұнатасыз ба?
– Күнi бұрын бiр нәрсе деп айтқанды ұнатпаймын. Келешекте «мынаны жасаймын, мынаны өйтемiн» деп айтып алып, кiм бiледi, күнi ертең ол iске аспай жатса, жұрттың алдында ұятқа қалмайсың ба? Жазылмаған дүниенi жариялаудың қажетi жоқ. Армансыз адам жоқ, бiрақ ойлар толып жатыр.
– Өмiрiңiзде әлгiндей кездейсоқ дүниелер көп болды ма?
–Бiреулер «әнiм автобустың iшiнде туды, өйттi -бүйттi» деп жатады. Маған осындай нәрселер қызық көрiнедi. Бiр әндi жазу үшiн адам адам ұзақ ойланып жүрмей ме? Мүмкiн ол бiр ай бойы ойланатын шығар, мүмкiн, ол бiр жыл. Әуен автобустың iшiнде келiп қалуы мүмкiн, бiрақ, оны ол жерде шығармайсың ғой. Осыған мен қатты күмәнданам. «Қарағым-ай» деген әнiм талай жыл ойланып, қиналып жүргендегi туындаған дүнием. Себебi, менiң тiршiлiкте жалғыз апам болған. Гүлшат деген. Он тоғыз жасында қайтыс болды Алматыда. Әкем де кеттi өмiрден. Қызы тiрi болғанда, әкем қызын ұзатып тұрып, осы әндi орындайтын ба едi деген ойдан туды. «Қарағым-ай» әнiн әркiм әрқалай түсiнiп жатады. Бiреулер махаббат деп түсiнiп жатады. Махаббат та болуы мүмкiн. Бiрақ, бұл қызын күйеуге берiп жатқандағы әкенiң айтатын әнi. Қыз бала әкесiне өте жақын болады. Баяғыда қыздар сыңсу, қоштасу әндерiн орындаған ғой.
– Әндi алғаш кiм орындады?
– Ән шыққаннан кейiн, үйдегi жеңгең: «Осыны Нұрлан Өнербаевқа берсең қайтедi, гитарамен орындап шықсын» дедi. Айғайлап айтатын ән емес қой, жүректен шығатын дүние болсын дедiм. Қызық болды. Студияда жазайын деп жатырмыз. Бәрiн айтып түсiндiрдiм, Нұрлан түсiнгендей болды. Әндi басынан бастап, дауыс салып орындады. Сосын оған мен: «Қазақ бiрден айғайламаған, жайлап бастау керек»,– дедiм. Студияда жазып болған соң, әндi алып үйiне кеткен. Үйiне алып барса, ауылынан апалары келiптi. Әлгi әндi апаларына тыңдатқан ғой. Әндi тыңдап отырып, апалары ағыл-тегiл жылапты. Ертесiне Нұрлан: «Кеңес аға, сiз қанша айтсаңыз да, түсiнбеген екенмiн. Кеше апаларым жылағанда барып, миыма сарт ете қалды. Ендi түсiндiм. Қайтадан жазамыз» дедi. Осындай дүниелер болады. Жүрекпен орындамаған соң, жүрекке жетпейдi. Әндерiмнiң бәрiнiң аяғына шейiн қасында жүретiнiм сондықтан. Өмiр бойы менiң қағидам, ән жазып отырған кезде, әндi кiм айтатынын бiлем?! Осы жағынан әлi күнге дейiн қателеспеген адаммын.
Әңгімелескен Гүлзина БЕКТАСОВА
