“АЛЛА” ДЕУIМIЗ ЖӨН БОЛАР!

"Паш" сөзi ерте заманда парсы тiлiнен қазақ тiлiне енiп, орнығып кеткен кiрме сөздердiң бiрiне жатады. Ол сөз парсы тiлiнде "фаш" деп жазылса, қазақ тiлiнiң дыбыстық табиғатына бейiмделiп "ф" дыбысы "п" дыбысы қалпында қабылданып, әшкерелеу, масқаралау мағынасында қолданылып келген сөз болатын. Мысалы, қазақтың атақты әншi ақыны Жаяу Мұса өзiнiң "Ақсиса" деген әйгiлi өлеңiнде:

"Шорманның Мұстапасы атымды алып,

Атандым сол себептен жаяу Мұса…

Малым жоқ Шорман айдап алатұғын,

Қорлығын Мұстапаның паш қыламын" –

дейдi. Дуан басы Шорманның Мұстапасы ақынның атын тартып алып, жаяу қалдырып, өзiн 12 жылға Тобылға айдап жiбергендiктен:

Артта қалды Баян тауым,

Жер аудартты ата жауым, –

деп, шынжыр балақ шұбар төс дуан басы Шорманның Мұстапасының қылығын әшкерелеп, жұрт алдында масқаралап паш етедi.

Ал, бүгiнгi жазу, сөйлеу тiлiмiзде "паш" сөзi бастапқы "әшкерелеймiн" деген мағынасынан ауытқып, керiсiнше мадақтаймын, мақтаймын деген сөздiң мағынасында айтылып, жазылып жүр. Тiптi, қазақтың байырғы сөзiндей сөйлеу тiлiмзде әрi жазуымызда да осы мағынада қолданылуы үдеп барады. "Паш" сөзiн байырғы табиғи қалпында қолдану жағын қолға алып, тiл бұзарлық әдептен арылу тiлiмiздiң табиғи тазалығын сақтау болмақ.

Бұл – қаламгерлер, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жабыла қолға алып байырғы қалпында қолданысқа түсiрiп, тез арада бастапқы қалпына келтiре аламыз. Әр сөз өз мағынасында қолданылса, жарастықты болмақ.

Мың жылдан астам уақыт бойы қолданып келе жатқан дәстүрлi дiнiмiз – исламды суниттiк жолымен ұстанып келемiз. Бұл жол ислам қағидалары мен ұлттық қазақи дәстүрiмiздi, әдет-ғұрып, салт-санамызды ғажап үйлестiре бiлген рухани құбылысқа айналды. Мың жылдан астам мұны қазақ халқы (барлық түрiк халықтары сияқты) араб тiлiндегi "Аллаһ" сөзiн өз тiлiнiң дыбыстық табиғатына орай "Алла" деген сөз түрiнде қолданып келдi. Бұл сөзге бүкiл дәстүрлi поэзиямыз бен бүгiнгi әдебиетiмiз де мән берiп, "Алла" сөзi түрiнде жазылып, жырланып келедi.

Ұлы ойшыл ақын Абай өзiнiң "Алланың өзi де рас, сөзi де рас" деген философиялық өлеңiнде "Алла" сөзiн қолдануы – халық тiлiнiң табиғи болмысынан туған дәстүрлi құбылыс болатын.

Ал бүгiнде "жер астынан жiк шықты, екi құлағы тiк шықты" дегендей Қазақстанға сырттан келген бүгiнгi ислам дiндарларының келiсiмен (олар бүгiнде тонын өзгертiп киiп "таза исламистермiз"депжүр) тiлiмiздi сындырып, "Аллаһ" сөзiнiң арапша қалпын бұзбай айтыңдар деп мешiттерде уағыз айтып, баспасөзде жарияланған насихаттарында "Аллаһ" сөзiн қолданысқа түсiрiп қалыптастыруда.

Олардың бұл қылығы ғылыми негiзi жоқ бүкiл тiлдерге тән ортақ заңды белiнен басып, ғылыми сауатсыздығын өздерi көрсетiп отырған кейбiр орыс шовинистерiне ұқсайтыны бар.

Тiл ғылымында мойындалған ортақ заңдылық – әлемдегi халықтардың бәрi де сырттан, бөгде тiлден сөз қабылдағанда, өз тiлiнiң табиғи өзiндiк дыбыстық ерекшелiгiмен сөйлеу тiлiнiң дыбыстық қалпына (моделiне) байланысты қабылдайды. Мысалы, қазақтар орыс тiлiндегi "Москва, Санк-Петербург, Оренбург, яшик, трактор" т.б. сөздерiн өз тiлiнiң жатысына қарай "Мәскеу, Петербор, Орынбор, жәшiк, тiрәктiр" деп қазақыландырып қабылдайды. Орыстар да қазақтың "қымыз, қуырдақ, сексеуiл, бүркiт" т.б. сөздерiн өз тiлiнiң жатысына қарай "кумус, кавардак, саксаул, беркут" деп айтуы заңды құбылыс. Бұл – барлық тiлдегi ортақ заңдылық. Мұны филолог ғалымдардың бәрi де бiр сөзге келмей мойындайтын шындық.

Бiрақ тiлдегi бұл ортақ заңдылықты миссионерлiк саясатты қолданатын отаршыл империялар ғана мойындағысы келмей күшке салады. Әсiресе, осы ұлы державалық пиғыл саласына сiңiп қалған кейбiр орыс зиялылары немесе шовинистiк пиғылдағы қазақстандық орыстар өздерiнiң ғылымға, саясатқа жат пiкiрлерiн ашық айтуда. Мысалы, көпшiлiкке танымал оппозиционер Петр Своик қазақтар орыс сөзiн өз қалпында айтпай, соңғы кезде қазақыландыра бастады деп шу шығаруда (қараңыз: "Петр Своик, бұл қай сасқаның?. Ана тiлi, 15.03.2001). Оның ойынша, қазақтар орыс сөздерiн бұзбай, таза орысша түрiнде айтуы керек екен. Ал, қазақтар орыс сөзiн өз тiлiнiң дыбыстық табиғатына лайықтап қазақылап айтса, ол заңсыздық болады екен.

Мiне, бұл – империялық отрашылдық саясаттың ұлт тiлдерiнiң өзiндiк ортақ заңдылығын ғылыми негiзде танып бiлмейтiн шовинистiк ұлы державалық саясаттың санадағы кертартпалық көрiнiсi екенi ғылыми ортада айдан анық құбылыс.

Петр Своик мырзаға неге орыстар шетел тiлдерiнен не қазақ тiлiнен сөз алғанда, не себептi орыстандырып аласыңдар – деп сұрасақ, не дер едi? Мысалы, "Словарь иностранных слов" сөздiгiндегi латын, грек, немiс, араб т.б. тiлдерден мыңдап енген термин сөздерi сол тiлдердiң жазылу, айтылу қалпын сақтамай, барлық сөздердi орыс тiлiнiң айтылу, жазылу қалпына түсiрiп қабылдаған. Петр Своик мырза бұл құбылысты бiлсе де бiлмегенсидi. Әрине, бұл – барлық тiлдерге тән тiлдегi ортақ заңдылық екенiн мойындамасқа лажы жоқ құбылыс.

Петр Своик мырзаның көзқарасы бойынша, қазақтар орыс сөзiн сол қалпында бұзбай, қазақыландырмай алуы керек екен де, орыстар қазақ сөздерiн орыстандырып ала беруге ерiктi екен. Мiне, бұл ой танымдағы саяси-идеологиялық көтен зорлық деп осыны айтады, бiлмесең бiлiп қойғаның жөн, Петр Своик мырза (Ана тiлi.15.03.2001)!

Коммунистiк партия саналы түрде саяси мақсат қоя отырып, 1930-40 жылдар арасында арабша қазақ жазу таңбасын екi рет алмастырды. 1940 жылдан бастап қазақтар орыс жазу таңбасын (33 әрпiн) сол қалпында қабылдады. Қазақ оқушыларының (мына менiң замандастарымның) артикуляциялық базасы (яғни сөйлеу станогы) орысша қалыптасты. Осы себептi қазақтар орыс тiлiн акцентсiз сөйлейтiн болып алды. Ал, прибалттар мен грузин, армян халықтарының тiлдегi артикуляциялық базасы олардың ұлттық жазу таңбасы негiзiнде қалыптасуы себептi, олардың бәрi де орыс тiлiн өте жақсы бiлсе де, орыс тiлiн өздерiнiң ұлттық тiлiндегi болмысына қарай ұлттық акцентпен сөйлейтiн болып шықты. Бұл, шын мәнiндегi, табиғи заңдылық.

Неге бұлай болды? Яғни қазақтар акцентсiз сөйлесе, олар акцентпен сөйлеуiнiң сыры қайда жатыр? Әрине, мұның себебi Ресей империясы мен ССРО-ның түрiк халықтарын орыстандыру арқылы ұлтсыздандыруды мақсат тұтқан баяғы миссионерлiк саясатында жатыр деп бiлмек керек.

Ал, ендi ХХ ғ. аяғы мен ХХI ғасырда Қазақстанның дәстүрлi дiнi мен ұлттық әдет-ғұрпын бұзуды мақсат тұтып, Қазақстанға шақырусыз келген әртүрлi бағыттағы дiндарлар тiлiмiзде мың жылдан астам уақыт iшiнде қалыптасқан "Алла" деген сөзiмiздi "Аллаһ" деп айтуды, жазуды санамызға ерiксiз сiңдiруде. Үш-төрт мың жыл бойы ұстанып келе жатқан ұлттық әдет-ғұрпымызды (әруақты сыйлау, ас беру, жетiсiн, қырқын, жылын өткiзу, наурызды мейрамдау т.б. салт-санамызды) таза араптық-уақабистiк қалыпқа түсiруге аянбай күресуде. Әрине, мұның астарында беймәлiм саяси мақсат жатса керек. Оларды әрекетке түсiрiп отырған терең дiни таным үшiн жүргiзiлетiн күрес емес, беймәлiм жат пиғылды көздеген яғни қазақтарды әртүрлi дiнисымақтарға тартып, рухани ұлттық тұтастығын бұзу үшiн, жыл сайын сырт елдерден бөлiнетiн 12-13 млрд. доллардың лебi ме деп ойлаймын.

Олар да Петр Своик мырза сияқты тiлдегi объективтi ортақ заңдылықты мойындағысы келмейтiнi себептi "Алла" деме "Аллаһ" қалпында айт деп, дiни насихатын қызу түрде жүргiзуде.Бұл насихаттың терiс әсерi қарапайым пенделердi ғана шарпып отырған жоқ, мүйiзi қарағайдай әдебиет ғалымдарының өзiне де тиiп отырғанын олар шығарған "Он ғасыр жырлайды" деген кiтапта "Алла" сөзiнiң бәрiн "Аллаһ" деп бергенде қандай қағидаға сүйенгенiн түсiне алмай күмәндандым?

Қысқасы, бiздерге жаңашыл дiндарлардың ғылыми танымға жат, тiзеге басып тықпалап жатқан таза арапша айтылатын "Аллаһ" сөзiн қабылдаудан бой тартып, әлем халықтары мойындаған ұлт тiлдерiндегi ғылыми объективтi ортақ заңдылыққа сүйенiп, "Алла" деуiмiз жөн болар?

Өшпес, өнбес дауға түскенше, халқымыз дәстүрлi исламды қабылдаған тұстан мың жылдан берi айтып келе жатқан, тiптi, қанымызға сiңiп кеткен "Алла" сөзiн байырғы қазақы қалпында айтып, тiл ғылымы анықтаған ортақ заңдылықты ұстанғанымыз жөн болар! Өйткенi идеологиялық саясатты бақылап, танып-бiлiп отыруды тапсырған билiктегiлердiң жалпақ шешей чиновниктерi теологиялық бiлiмсiздiгiнен олармен күресте шарасыздық танытып әрекетсiз отыруына не деймiз?

Серіктес жаңалықтары