СУВОРОВ НОҒАЙЛАРДЫ ҚАЛАЙ ҚЫРДЫ?

Орыс тарихына көз жіберсең, онда өзге ұлттарға қарсы қанды қасаптың өте көп жасалғанын көресің. Бірақ орыс саясаткерлері үнемі Ресей империясының құрамына өзге ұлттар «өз еркімен» қосылды деуден танбай келеді. Әйтеуір ақтаңдақтарды ашып айтуға құлықсыз. 400 жыл бойы үстемдік еткен кезеңде Ресей империясы әсіресе түркі халықтарына қатты шүйлікті. Мұндай геноцидті орысқа тәуелді болған тұста Қазақ халқы да талай рет бастан өткергені белгілі. Мәселен Голощекиннің қолдан жасалған аштығы кезінде ұлтымыздың қырық пайыздан астамы құрбан болды.

Кейін Қазақ ССР-інің аумағын атом бомбасын сынайтын алаңға айналдырды. Осы полигондардың кесірінен қаншама қаракөздеріміз өмірден ерте кетіп, қанша адам мүгедек болып туды. Бұл ұлтымыздың генофонды үшін үлкен қасірет болды. Осындай құйтырқы саясаттың кесірінен кезінде Алтын Ордадағы ең үлкен этнос болған Қазақ халқының саны 21-ші ғасырда небәрі 9 миллионнан аспай қалды. Мәселен 1897 жылғы санақта қазақтардың саны өзбектерден бес есе көп болып шыққан. Соңғы деректерге көз жүгіртсек, қазір өзбектердің жан саны 25 миллионға жуықтапты. Алтын Орда мен ғұн-қыпшақтарға қаншама ғасыр бойы бодан болып келген Ресей империясы осылайша бізден есе қайтарды. Туыстығы жағынан қазақтарға ең жақын халықтың бірі саналатын ноғайлардың бастан кешірген азабы тіпті жан түршігерлік. Бауырлас халық бұл геноцидтен әлі ес жия алған жоқ. 1783 жылы патшаның пәрмен беруімен Суворов ноғай мемлекетін жойып жіберу үшін жорыққа аттанады. Ең алдымен император сарайында ноғайларды Орал өңіріне жер аудару жоспары жасалған. Патшаның оңтүстіктегі орынбасары князь Потемкин бұл жұмысты Суворовқа сеніп тапсырады. Бірақ тұтас бір ұлтты тұрғылықты жерінен жер аударуға бағытталған әрекеттің соңы Қанақай мырза, Тау сұлтан, Нұраддин, Мұса мен Қара Смайылдың басшылығымен болған үлкен көтеріліске ұласып кетеді. Ал жазалаушы жасақ орайын тауып, таңғы намазға жығылған көтерілісшілердің үстінен түседі. Мұндай ұрымтал сәтті қолдан шығарғысы келмеген Суворов бірден шабуылға шығуға бұйрық берді. Кескілескен шайқас күні бойы жалғасады. Тек кеш қарайғанда ғана ноғайлар ұрыс сала отырып ығыса бастайды. Осы ұрыста шегінгендерді өкшелей қуған бір ғана Нижегород полкы бала-шаға демей 10 мыңнан астам ноғайды аяусыз өлтірген. Бұдан арғы шайқаста көтерілісшілерді бастап шыққан бір кездегі құдіретті ноғай мырзаларының барлығы майдан даласында шәҺит болады. Ұлысын қорғаймын деп басын бәйгеге тіккен қаҺарман батырлардың атақты үрім-бұтағы да көп ұзамай түгел қылышқа ілінді. Кейін бұл соғыстың соңы барлық ноғайларды жаппай қырып-жоюға ұласып кетті. Бұл геноцидке Солтүстік Қапқаздағы әскерлер мен казактардың барлығы қатыстырылады. Қанды қасап кезінде 500 мыңнан астам ноғай қырғынға ұшырап, миллионнан астамы Түркияға босып кетуге мәжбүр болды. Осы оқиғаны баяндап бергенде Екатерина екінші «Ноғай мәселесін» түбегейлі шештік деп қатты қуанған көрінеді. Түркілерден «тазарған» алып аймаққа кейін ол славяндар мен немістерді қоныстандырады. Ең өкініштісі, біз әлі күнге дейін Суворовтың осындай «көзсіз ерліктеріне» тамсанудан танбай келеміз. Өйткені елдігіміздің шежіресіндегі мұндай ақтаңдақтар ашық айтылмайды. Кімнің жау, кімнің дос болғанын мүлде білмейміз. Бұл ең құрығанда өскелең ұрпақ біліп өсуі тиіс ақиқат. Суворовтың басшылығындағы патша әскері жасаған қанды қасап бұнымен бітпейді. Оны әңгімелеудің қажеті де жоқ деп ойлаймыз. Қазақпен жаны да қаны да бір туыс халықты ұйқы үстінде немесе намаз оқып жатқан сәтінде опасыздықпен бала-шағасына дейін аяусыз қырған жендеттің «ерліктерін» түгендеп шыққымыз келмейді. Түркі халықтарына қарсы бағытталған зымиян саясат бұдан кейін де жалғасты. 1944 жылы түрік халықтарының тарихын зерттеуге тыйым салатын қаулы шығады. Бұдан кейінгі 50 жыл бізді «жазу-сызуы болмаған» қара тобыр ретінде суреттеумен өтті. Ал Түркілердің өз ұлысының аумағын кеңейту үшін жасаған жорықтарына орыс тарихшылары «шапқыншылық», «Көшпенділер», «езгі» деген біржақты баға берумен ғана шектеліп отырды. Солақай саясат осы тұста «моңғолдарды» Алтын орданың қожайындары етіп шығарады. Ал Түрік, Хазар, Қыпшақ, Ғұн қағанаты мен Ақсақ Темірдің кезеңі, Бабыр мен Қараханидтер дәуірі туралы тарихшылар жақ ашқан жоқ. Осылайша адамзат өркениетіне өлшеусіз үлес қосқан бабаларымыздың жасампаз тірліктері түгелдей жоққа шығарылды. Бұндай жымысқы саясат қазір де мүлде жүргізілмейді деп кесіп айтудан аулақпыз. Петр біріншінің «Басұрмандарды қалай қаласаңдар да қыра беріңдер» деген сөзі бар. Ресейдің мемлекеттілігін қалыптастырып кеткен оның бұл өсиетін орыс билігі әлі жадынан шығарған жоқ. Жолымбет МӘКIШЕВ Ереуілдеткен құрылысшылар Өткен аптада «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық дәлізінің Оңтүстік Қазақстан облысындағы құрылысының бір бөлігін салып жатқан жұмысшылар ереуілге шықты. Тәулігіне 11-12 сағат демалыссыз жұмыс істейтін еңбеккерлер жалақының аздығын айтып, өз мұңдарын алға тартады. Жұмыс жағдайын жақсартуды талап еткен 170 адам жұма күні жұмысқа шықпай қойыпты. Халықаралық маңызы бар нысандағы жұмысшылар жалақыны көтеруді талап етіп отыр. Құрылысшылар ауырып қалған күндерді айтпағанда, келісімде көрсетілген 7 сағаттың орнына тәулігіне 11-12 сағат жұмыс істейді, демалыс күндері және кестеден тыс атқарған жұмыстарына қосымша ақы төленбеген. Жанарыс Смайыл есімді жұмыскердің айтуына қарағанда, жұмыс өте ауыр. Асфальт, бетон, құм, басқа да құрылыс материалдарының барлығын тасу күрекпен істеледі екен. 1 сағатқа бар- жоғы 159 теңге төленеді. «Қымбатшылық қысып тұрған уақытта мұндай ақшамен бала-шағамызды асырай алмаймыз», – деп жұмысшылар наразы. Бір ай бойы тынбай еңбек еткендегі алатындары 80 мың теңгеге жетеғабыл. Оның өзінде жұмыс беруші әрдеңені сылтауратып, бір бөлігін ұстап қалатын көрінеді. Айлықты мардымды төлемегені былай тұрсын, қытайлық компанияның басшылары жергілікті жұмысшыларға шекесінен қарайтын көрінеді. Алайда қытайлық компания өкілі мұның бәрін түбегейлі жоққа шығарып отыр. Айтуынша, келісімде көрсетілген мерзімнен артық жұмыс атқарғандарға қосымша ақы төленуде. Ал жалақыдан ақша ұстап қалу тек жұмыс тәртібін бұзғандарға ғана қолданылып келген. Ван Хуай, «Синхайдро» ЖШАҚ-ның қазақстандық бөлімінің жоба басшысы: – Жұмысшылардың барлығы да арнайы киімдермен қамтамасыз етілген. Жалақылары да ресми кестеден жоғары. Ереуілді бастаған жүргізушілер. Компанияның меншігіндегі мүлікті бүлдіргені үшін олардың жалақысын кесіп тастағанымыз рас. Ереуілге шыққан жұмысшылардың талабын тыңдауға келген ОҚО бойынша мемлекеттік еңбек инспекторы Жолдыбай Бабашев: «Жалақыдан ұсталынатын қаржы тек сот шешімімен немесе жұмысшының келісімімен іске асырылуы керек. Заң талабына сәйкес, түнде жұмыс атқарған уақыттарына әр сағатына 1,5 есе және мерзімінен тыс уақыттарға да 1,5 есе қаражат төленуі керек», – дейді. Айта кету керек, қытайлық ком­па­ния­ның еліміздегі еңбек туралы заңды бұзуы бірінші рет емес. Бұған дейін де қызметкерлерді жұмыстан заңсыз шығарғаны үшін фирма басшыларына айыппұл салынған-ды. Алайда компания 40 мың теңге төлесе, оның оңтүстіктегі өкілі 16 мың теңге шамасындағы айыппұлмен құтылып кеткен.

Серіктес жаңалықтары