“КЕЛІНДЕ” КЕМШІЛІК КӨП

Бүгінде көп уақытын «көк сандыққа» телмірумен өткізетін жас жеткіншектер тәрбиесінде телеарнаның алатын орны бөлек. Таңнан кешке дейін күн көрістің қамымен жүрген ата-ана көбіне балаларының күнделікті не көріп, қандай ақпарат алып жатқандарын қадағаламайтыны анық. Осы тұрғыда балалар мен жасөспірімдердің «тәрбиешісіне» айналған көгілдір экраннан көрсетілетін телехикаяларға үңіліп көрсек…

Есімізді жиып, ел болдық дегенде, арналарымызда түрлі бразилиялық, мексикалық және латынамерикалық телехикаялардың қаптап кеткендігі барлығымызға мәлім. 90-жылдар ағымында қай арнаны қосып қалсақ та, аталмыш елдердің мәдениеті мен тұрмысын айқын көрсететін хикаяларды көретінбіз. Соңғы онжылдықта бұл сериалдардың орнын түрік және кәріс телехикаялары басты. Алғашқыда қазаққа мүлдем жат бразилия телехикаяларының азайып, түбіміз, дініміз бір түрік елі туындылары көрсетіле бастағанда көпшіліктің қуанғаны рас. Бірақ бұл қуанышымыз көпке созылмаған сияқты.

«Саны бар, сапасы жоқтың» кезі бас­талды ма, әйтеуір, бүгінгі түрік хикаялары тәрбиеге кері әсерін тигізердей оғаш, анайы көріністер көрсете бастады. Соның бір мысалы, «Қазақстан» Ұлттық арнасында үш жылдан бері жалғасып келе жатқан түріктің «Денизі». Әзіл-сықақ театр­лары сағыздай созылып кеткен телехикаяны келемеждеп, күлкіге айналдырып үлгерді де. Әзілдің де астары, айтары бар. Аталмыш телехикаяда медицина университетінің студенттері зертханалық жұмыстармен айналысудың орнына біріне бірі ор қазумен, адам өміріне араша түсіп, жақсы іспен айналысудың орнына алдау, арбау, ұрлық, түрлі қылмыстық әрекеттерге баратындығы көрсетілуде. Көрерменге жол тартпас бұрын, туындының мән-мазмұнына, рухани болмысына, берер тәрбиесіне сатып алушылардың назар аудармағаны ма сонда? Сонымен қатар, кейбір хикаяларда бір жігіт не ағасының сүйіктісімен, болмаса бойжеткен қыз өзінің жездесімен жақындасып, «болымсыз махаббаттың» күйін көрсетеді. Ал, шындығында бұл махаббат па? Осыны көріп жүрген біздің жастарымыз қандай үлгі алады?

Сағыздай созылған телехикаялар тізімін жақында үндінің «Келіні» толықтырды. Интернет парақшаларын ақтарып отырсам, бұл телехикая әрқайсысы 20 минутқа созылатын 1119 сериядан тұрады екен. Келесі бір деректерде хикая әлі де түсірілуде делінген. 12 жастан қыздарын тұрмысқа беріп, олардың түрлі қорлық көруі, бай мен кедей арасындағы қатынас Үндістанда көруге үйреншікті жағдай шығар. Алайда, бізге бұл туындының қаншалықты пайдасы бар? Атағанымыз тек екі хикая. Ал барлық арналардағы осындай телехикаяларды тізер болсақ, олардың саны қаншама?!

Шетел телехикаяларын біздің арналарда көрсету үшін авторларға ақы төленетіні сөзсіз. Басқаға емес, неге сол қаржыны өзімізде жаңа туынды жасауға жаратпасқа? Біз өзгенің мәдениетіне ақша құйып қана қоймай, олардың дәстүрлерін, өмір сүру салттарын бойымызға сіңіріп жатқандаймыз.

Отандық телехикаялар топтамасы «Тоғысқан тағдырлар» («Перекресток»), «Шегіртке» («Саранча») сынды туындылардан бастау алған еді. Бүгінде ұлттық арнадан көрерменге жол тартқан бірнеше туындыларға куә болдық. Атап айтсақ, «Ағайындылар», «Әке серті», «Парыз», «Елім-ай», «Көк тарландары», «Еларнадағы» «Ғашық жүрек», Астана арнасындағы «Тағдыр» телехикаялары. Өкініштісі сол, олардың саны саусақпен санарлық. Қазақ телевизиясында түрік және кәріс телехикаяларының үлесі әлдеқайда басым.

2000 жылдары көршілес Ресейде отандық телехикаялар эфир уақытының 10 пайызын ғана алса, бүгінгі таңда 95 пайызға дейін жетіпті. Мақтануға тұрарлық жәйт. «Көш жүре келе түзеледі» демекші, біздің де арналарда тек отандық телехикаялар берілетін күн туар. Тек оған дейін, түріктің «Денизі» мен үндінің «Келіні» жастарымыздың санасын улап бітпесе игі еді.