392
Зарема Шәукенова: Жолдау – дағдарысқа қарсы шаралардың теңдестірілген жоспары
Зарема Шәукенова: Жолдау – дағдарысқа қарсы шаралардың теңдестірілген жоспары
Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры:
Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаевтың «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» Қазақстан халқына Жолдауы бұл бір жағынан, дағдарысқа қарсы шаралардың теңдестірілген жоспары, екінші жағынан, орта мерзімді перспективаға арналған реформалардың дәйекті бағдарламасы болып табылады.
Түсіндіру жұмыстарын жүйелі түрде жүргізу үшін осы Жолдау жария етілген жағдайды түсіну қажет. Әлемдік валюта қорының болжамы бойынша әлемдік ЖІӨ 2020 жылы 5,2 пайызға қысқарады, ал жаһандық дағдарыстың салдары ұзақ мерзімді болады. Сарапшылардың пікірінше, жаһандық экономиканы қалпына келтіру 3 жылдан 5 жылға дейін созылады, ал COVID-19 пандемиясын жеңу үшін кем дегенде екі жыл қажет болмақ. Сонымен қатар, халықаралық жағдай қарқын алып келе жатқан сауда соғысымен және әлемнің жетекші державалары – АҚШ пен Қытай арасындағы геосаяси қарама-қайшылықтармен, Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азиядағы аймақтық қақтығыстардың шиеленісуімен, мұнай бағасының жоғары құбылмалылығымен күрделене түсуде.
Бұл жағдайда Қазақстан оңтайлы және айқын стратегияны таңдады – коронавирустың таралу қарқынын тежеу, халықтың неғұрлым осал топтарына, шағын және орта бизнеске, өндірістік секторға көмек көрсете отырып, ұлттық медицина жүйесінің құлдырауына жол бермеу. Әлемнің барлық елдерінде пандемия жалпы экономикалық әл-ауқатқа нұқсан келтірді. Бірақ көптеген елдердің үкіметі адамдардың денсаулығы мен өмірі экономикалық көрсеткіштерден гөрі маңызды деп санайды. Дәл осындай мақсат Қазақстан Президентінің карантиндік шараларды енгізу жөніндегі дәйекті және берік саясатының негізінде жатыр.
Пандемия кезінде Қазақстан басшылығы мемлекет пен экономиканы басқаруды қолға алуға мәжбүр болды. Сонымен қатар, «қателіктермен жұмыс» ұдайы жүргізіліп, реформалар жалғасуда. Мұндай жүйелі өзгерістердің бағыттары Президент Қ.К.Тоқаевтың Жолдауында нақты көрсетілген.
Қазір экономикалық қызмет кезең-кезеңімен қалпына келтіріліп жатқан кезде жаңа шындық жағдайында экономиканы тұрақтандыру жөніндегі стратегиялық сипаттағы шараларды қабылдау маңызды. Ол үшін бұрынғы жеткізу тізбектерін қалпына келтіру, тоқтатылған жобаларды қайта іске қосу, шетелдік инвестициялардың келуін қамтамасыз ету, ұлттық экономиканы әртараптандыру жөніндегі жоспарларды дәйекті жүзеге асыру қажет.
Алдыңғы Жолдаудың міндеттерін орындаудың күрделілігі іске асыру мерзімі іс жүзінде әлемде және Қазақстанда пандемияның басталуымен тұспа-тұс келуімен байланысты болды, мұндай жағдайда мемлекеттік аппарат ресурстарының басым бөлігі эпидемиологиялық жағдайды бақылауға және карантин жағдайында қоғамның тіршілігін қамтамасыз етудің базалық жүйелерін қолдауға қайта бағытталды.
Сондықтан жаңа Жолдауда мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру, өңірлердегі өмір сапасын қамтамасыз ету, денсаулық сақтау және білім беру мәселелерін шешу, сот жүйесінің тәуелсіздігін нығайту және азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысу деңгейін арттыру сияқты маңызды тезистер қайтадан өзектендірілді.
Жолдауда қойылған міндеттер – бұл келесі бес жылға арналған міндеттер. Осы міндеттер мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарында, қоғамдық өмірдің аясы мен салаларын дамыту жөніндегі тұжырымдамаларда нақтыланатын болады.
Осылайша, Үкімет қабылдаған Жолдауды іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық жоспар Мемлекет басшысы белгілеген негізгі бағыттар бойынша 143 тармақтан тұрады. Оның ішінде «мемлекеттік басқарудың жаңа үлгісі» – 10 тармақ, оның ішінде, мысалы, оған сәйкес тармақ 2021 жылғы 1 шілдеден бастап мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін одан әрі арттыру мақсатында мемлекеттік қызметшілерге ақы төлеудің жаңа жүйесіне көшу жүзеге асырылатын болады.
Жалпыұлттық жоспардың көптеген тармақтары Президент Жолдауының «жаңа жағдайдағы экономикалық даму», «әділетті мемлекет азаматтардың мүддесін қорғау жолында», сондай-ақ «қолжетімді әрі сапалы білім» сияқты бағыттарына жататыны қисынды болып табылады. Қазақстандық білім берудің қол жетімділігі мен сапасын арттыруға қатысты тармақтар қатарында толыққанды оқу процесін қамтамасыз ету мақсатында бірыңғай білім беру онлайн-платформасы әзірленетін болады. Оның қажеттілігі білім беру жүйесінің қашықтан оқытуға көшу кезеңінде ерекше көрінді. Жолдаудың «цифрландыру – барлық реформалардың негізгі элементі» сияқты бағыты іске асыру үшін 8 тармақты көздейді, осынша бағытты «экология және биологиялық әркелкілікті қорғау», «теңгерімді аумақтық даму» 2 тармақты көздейді.
Жолдаудың «азаматтардың әлеуметтік әл-ауқаты» және «азаматтардың мемлекетті басқару ісіне қатысуы» сияқты маңызды бағыттарын іске асыруға тиісінше 10 және 7 тармақ бөлінген. Олардың арасында қоғамда жоғары қолдау мен мақұлдауды тудырған жағдайлар да бар, оларға сәйкес азаматтарға тұрғын үй сатып алу, емдеу немесе қаржы ұйымдарының басқаруына беру үшін өз жинақтарының бір бөлігін пайдалануға, сондай-ақ халықтың ауыл әкімдерін сайлауын енгізуге мүмкіндік берілетін болады.
Биылғы Жолдаудың азаматтар тарапынан барынша қолдау ие болып, жақын қабылданған бағыты ретінде Мемлекет басшысының еліміздің денсаулық сақтау жүйесінің дамуы, атап айтқанда, медицина кадрларын даярлау туралы мәлімдемелерін атауға болады. Қ.К.Тоқаевтың айтуынша, «Пандемия сирек кездесетін мамандықтардың дәрігерлерін: эпидемиологтарды, инфекционистерді, реаниматологтарды, пульмонологтарды, кардиологтарды даярлау туралы мәселесін көтерді. Үкіметке медициналық мекемелерді кадрлармен қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді (мүмкін 10 жылға) болжамын жасауды тапсырамын». Шынында да, біз пандемия кезінде сирек кездесетін мамандықтағы жоғары мамандандырылған дәрігерлерді даярлау қажеттілігі күрт өскенін көрдік. Тар көлемді мамандандырылған дәрігерлердің тапшылығы күрт өзекті болды.
Ұзақ мерзімді кезеңде халық арасындағы медициналық-демографиялық үрдістерді, халықаралық интеграцияның әсерін ескере отырып, ұзақ мерзімді болжамдау негізінде денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстарын дамытудың стратегиялық пайымын енгізу қажет. Қажетті мамандықтар бойынша денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстарын қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді болжамы келесілер үшін жоспарланған: медицина кадрларымен қамтамасыз ету нормативтерін енгізу және олардың орындалуына мониторинг жүргізу; штаттық нормалаудан икемді жоспарлауға көшу кезеңінде медициналық кадрларға қажеттілікті есептеуді жетілдіру; денсаулық сақтау ұйымдарының кадр қызметтерінің және ДСКР жоспарлау мен болжауды өңірлік деңгейде жүзеге асыратын тұлғалардың әлеуетін нығайту; ДДҰ ақпараттық платформаларына деректерді ұсына отырып, денсаулық сақтау саласындағы еңбек ресурстарының ұлттық шоттарын (NWHA) енгізу; халықаралық тәжірибені пайдалана отырып, өңірлік деңгейлерде 10 жылға ДСКР болжау және жоспарлау.
Сұранысқа ие мамандықтар бойынша денсаулық сақтауды кадрлық қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді болжамы үшін: медициналық кадрлармен қамтамасыз ету стандарттарын енгізу және олардың орындалуын бақылау; тұрақты нормалаудан икемді жоспарлауға көшу кезеңінде медициналық персоналға қажеттіліктің есебін жетілдіру; денсаулық сақтау ұйымдарының және аймақтық деңгейде HRH жоспарлаумен және болжаумен айналысатындардың кадрлық қызметтерінің әлеуетін күшейту; ДДСҰ-ның ақпараттық платформаларына мәліметтерді жібере отырып, Ұлттық денсаулық сақтау жұмыс күшінің есеп шоттарын (NWHA) енгізу; халықаралық тәжірибені қолдана отырып, аймақтық деңгейде HRH-ді 10 жылға болжау және жоспарлау. Жалпы, медициналық және фармацевтикалық білім мен ғылымды модернизациялау шетелдік жетекші университеттермен стратегиялық серіктестікті дамытуды, медицина қызметкерлерінің біліктілігін үздіксіз жоғарылатуды, дәрігерлер мен фельдшерлерді лицензиялауды көздейді. Медициналық және фармацевтикалық білім мен ғылымды модернизациялау шетелдік жетекші университеттермен стратегиялық серіктестікті дамытуды, медицина қызметкерлерінің біліктілігін үздіксіз арттыруды, дәрігерлер мен фельдшерлерді лицензиялауды көздейді.
Денсаулық сақтауды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасынан көрініп тұрғандай: «2018 жылы дәрігерлер тапшылығы жұмыспен қамтылмаған штат бірліктері бойынша 2 482 құрады. Ең көп тапшылық анестезиология-реаниматология, психиатрия, жалпы дәрігерлік практика, акушерия және гинекология, педиатрия мамандықтары бойынша байқалады. Дәрігер кадрларға қажеттілікті қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарында міндетті үш жылдық жұмыспен өтеу енгізілді; республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен мемлекеттік білім беру тапсырыстары бөлінеді».
Орта білімнен кейінгі білімі бар мамандарды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысында 2020-2021 жылдары 19 медициналық колледжде 400 грант бөлінді. «Емдеу ісі» мамандығы бойынша жоғары білімі бар мамандарды даярлауға 225 грант бөлінді, 2021-2022 жылдары 300 грант, ал 2022-2023 жылдары 325 грант бөлу жоспарлануда. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар мамандарды даярлауға (резидентура) 2020-2021 оқу жылында 14 білім беру ұйымдарында «Анестезиология және реаниматология» мамандығы бойынша 240 грант, «Пульмонология» - 33, «Кардиология» - 20, «Инфекциялық аурулар» - 200 грант бөлінді.
ҚР ДСМ ресми өкілі 2020 жылғы 4 қыркүйекте ОКҚ-да өткен баспасөз конференциясындағы мәлімдемесіне сәйкес: «Жыл соңына дейін 11 облыс орталығында 2,5 мың төсек-орынға арналған 12 модульдік инфекциялық аурухана салуды аяқтау, сондай-ақ Өскемен мен Тараздағы жедел жәрдем ауруханаларының бос тұрған ғимараттарын қайта бейіндеу жоспарлануда. Жаңадан ашылатын стационарлар қолда бар кадрларды қайта бөлу, мамандардың тәлімгерлігімен жеке клиникалардың, резиденттер мен интерндердің мамандарын тарту арқылы медицина кадрларымен жасақталатын болады».
Қазіргі кезде пандемиямен туындаған оқыту форматына байланысты медициналық қызметкерлерді даярлау сапасы төмендемеуі үшін қолдан келгеннің бәрі жасалып жатыр. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов медициналық мамандықтар бойынша оқытудың 70 пайызы онлайн-дәрістер мен семинарларға, ал қалған 30 пайызы санитарлық-гигиеналық шараларды қатаң сақтай отырып дәстүрлі форматтағы зертханалық және практикалық сабақтарға жататынын баса айтты. Интернатура мен резидентураға дайындық сонымен қатар тікелей және қашықтық форматында жүзеге асырылады.
Жалпы, Президент Жолдауын жүзеге асыру – атқарушы биліктің міндеті. Премьер-министр Асқар Маминнің айтуынша, «Жолдауда қойылған міндеттерді шешу экономиканың тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру факторына айналады. Мемлекет басшысы жаңа шындыққа сәйкес келетін мемлекеттік және экономикалық саясатты уақытында жасау бойынша нақты іс-шаралар жоспарын белгіледі». Премьер-министр Үкіметтің Жолдауды толық және уақтылы орындау үшін барлық қажетті ресурстар мен құралдар бар деп атап өтті.
