228
Назарбаев жаңа мемлекетті «орбитаға» қалай жіберді
Назарбаев жаңа мемлекетті «орбитаға» қалай жіберді
1991 жылдың соңы. КОКП-ның күйреуі және Қазақстан Республикасы Президентінің алғашқы жалпыхалықтық сайлауы. Ол кезде енді ғана тәуелсіздік алған ел үшін барлығы алғаш рет болды: қазақ ғарышкерінің ғарышқа ұшуы, шекараны реттеу, көші-қон мәселелерін шешу және басқалар.
«Тағдырға сын айту» деректі фильмдер топтамасының екінші топтамасы осы оқиғаларға арналған. Бұл – «Хабар» Агенттігі мен «Аргументы и факты Казахстан» газетінің бірлескен жобасы.
«Назарбаев жаңа мемлекетті «орбитаға» қалай жіберді» деп аталатын «Тағдырға қарсы шығу» циклының екінші фильмінде Тұңғыш Президенттің елді дағдарыстан қалай шығарғаны сюжет желісіне арқау болған.
Ғарыш төрінде
36 жыл бойы "Байқоңыр" ғарыш айлағы Қазақстан үшін жабық аймақ болып қала берді. Құрлықаралық баллистикалық зымырандарды сынауға арналған полигон құру туралы КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысына 1955 жылғы 12 ақпанда қол қойылды, содан кейін ол ааумақ ұзақ уақытқа Мәскеудің бақылауына өтті. Ғарыш айлағы республиканың меншігіне 1991 жылы 31 Тамызда ғана ресми түрде оралды. Тарихи оқиға қарсаңында Нұрсұлтан Назарбаев тұңғыш қазақстандық ғарышкерді орбитаға жіберу туралы ойлады. Бұл міндет оңай болған жоқ, өйткені экипаждардың тізімі бірнеше жыл бұрын қалыптасады. Тарихи миссияны орындауға үміткерді іздеу басталды. Сөйтіп, 1991 жылдың 2 қазанында Тоқтар Әубәкіров Александр Волков пен австриялық Франц Фибикпен бірге «Союз ТМ-13» ғарыш кемесімен «Мир» орбиталық кешеніне аттанды.Шекара шегенделді
Бірінші кезекте Нұрсұлтан Назарбаев барлық трансшекаралық проблемаларды шешуге тырысты, ал бұл өте қиын болды: Қазақстанның басқа елдермен құрлық шекараларының жалпы ұзындығы 12 мың шақырымнан асады. Қазақстан мен жекелеген ресей саясаткерлерінің географиялық талаптары айтылды. Кейбіреулер тіпті Қазақстанның солтүстік өңірлерін Ресей Федерациясына қосуды ұсынды. Шекараларды белгілеу бойынша өте қиын келіссөздер жүргізілді. Ресей мен Қазақстан арасындағы – 7,5 мың шақырым шекара еш елде жоқ. Шекара Ресей азаматтары тұратын қандай да бір ауыл арқылы немесе қазақ ауылдары арқылы өтуі мүмкін еді, бірақ біз ымыраға келдік. Олар халықты өмір сүргісі келетін жерге тастап, аумақты басқа жерге толтырды, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Борис Ельцинмен Каспий теңізі шекарасын бөлу туралы келісу қиын болған. «Бұл келіссөздер бір жылдан астам уақыт өтті. Мұнай және газ кен орындары құлады. Егер ол шекарада тұрса, онда біз бірлескен кәсіпорындар жасаймыз және мұның бәрін дәл бөлісеміз деп келістік. Егер қазақстандық тараптан көбірек болса, онда Бас басқарушы ретінде Қазақстан өкілі, ал ресейлік тараптан тиісінше Ресей өкілі әрекет етеді. Айту оңай, бірақ келісу өте қиын болды – деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев.
Демографияның даулы мәселелері
Сол жылдары елде демографиялық мәселе ушығып тұрды. КСРО кезінде халықтың 41 пайызы орыстар, 40 пайызы қазақтар болды. Одақ тарағаннан кейін Қазақстаннан халықтың жаппай кетуі басталды. Сол кезеңде Нұрсұлтан Назарбаев елге басқа мемлекеттерден қандастарымыздың оралуына үлкен күш салды. 1992 жылғы 28 қыркүйекте Алматыда қазақтардың бірінші дүниежүзілік құрылтайы өтті, оған 30 елден 600-ден астам делегат қатысты. Одан кейін республиканың оңтүстігінде Ордабасы тауының етегінде бүкіл Орталық Азия қонақтарының қатысуымен салтанатты іс-шаралар өтті. Бірте-бірте елге Ресей, Өзбекстан, Моңғолия, Түркия, Қытай және т.б. елдерден қазақтар келе бастады. Бірақ басқа ұлт өкілдеріне ешқандай қысым жасалмады. Мысалы, сол жылдары премьер-министр лауазымын этникалық украин Сергей Терещенко атқарды, ал Қазақстан Республикасы Президенті Аппаратының Іс басқарушысы ретінде корей Владимир Ни жұмыс істеді. Осылайша тәуелсіз Қазақстан қалыптасты – ол күрделі мақсаттарды алға қою және қол жеткізу, табысты ішкі және сыртқы саясатты жүргізу қабілетіне негізделді.