50396
Айгүл Шамшиденова, Вена филармониясының жетекші солисі: Концертімнің бәрі аншлагпен өтеді
Айгүл Шамшиденова, Вена филармониясының жетекші солисі: Концертімнің бәрі аншлагпен өтеді
Айгүл Шамшиденова – классикалық музыканың отаны саналатын Вена қаласының сахнасында өнер көрсететін қазақ қызы. Вена консерваториясында қазақ операсының тарихы туралы магистрлік диссертация қорғаған Айгүл әлемнің көптеген театрындағы спектакльдерде ән шырқайды, сондай-ақ әйгілі Мариин театрында жас әншілерге операның қыр-сырын үйреткен. Қазір Вена филармониясының жетекші солисі қызметін атқаратын Айгүлге хабарласып, әңгімеге тартқан едік.
– Көп жағдайда сізді концертте Қазақстан және Австрияның опера әншісі деп таныстырады. Австрияда тұрып жатқаныңызға он бес жылға жуықтап қалса да, бәрінен бұрын Қазақстан деп таныстырғаны сізге ерекше әсер сыйлайтын болар?
– Әлбетте, Қазақстан деп таныстырғанның жөні бөлек. Өйткені опера секілді шоқтығы биік өнердегі алғашқы қадамым Қазақстанда басталды. Негізі, барлығы Голливудта өткен музыкалық байқаудан бастау алды. Он үш жасымда аталған сайысқа қатысып, нәтижесінде төрт алтын жүлдені иелендім. Осындай ірі сайыста топ жарған соң, Жәния Әубәкірова атындағы мектеп-колледжіндегі ұстаздарым маған сенім артып, шығармашылығымды шыңдауға, шеберлігімді ұштауға шындап кірісе бастады. Он бес жасымда Санкт-Петербург қаласында өткен халықаралық конкурсқа қатысып, лауреат атандым. Сол байқауда өнеріме тәнті болған жергілікті ұстаздар Ресейде оқу туралы ұсыныс айтты. Анаммен ақылдаса келе, Мәскеуде білім алған дұрыс деп шешіп, музыкалық училищеге оқуға тапсырдым. Онда КСРО халық әртісі, опера сахнасының әлемдік жұлдызы Елена Образцовамен бірге жұмыс істеу бақыты бұйырды. Жалпы, өнер жолын енді бастап келе жатқан әншілер опера өнерінің орталығы саналатын Еуропаға оқуға баруға тырысатын. Ал мен онда барып оқығым келсе де, бойымды үрей билейтін. Өйткені ол уақытта он алты жасқа толған кезім, оның үстіне қаржы жағынан қиналып қалармын деген де ой мазалады. Мәскеуде оқып жүргенімде айналамдағылар «Айгүл, саған мынадай дауыспен, дарынмен Еуропа сахнасында өнер көрсету қажет. Сонда баруды мақсат тұт!» дегенді жиі айтатын. Ал бұл мақсат орындалмайтын арман секілді көрінетін. Бұл арманыма Қазақстанның Халық әртісі Айман Мұсаходжаева қанат бітірді деп айтсам болады. Бірде Айман апайдың шақыруымен астанада әлем консерваториялары ректорларының съезінде ән шырқадым. Сол уақытта өнеріме тәнті болған съезд қатысушылары әлемнің кез келген консерваториясына оқуға тапсыру туралы ұсыныс білдірді. Айман апай екеуіміз дұрысы Венадағы консерваторияда білім жетілдірген жөн деп ұйғардық. Оның үстіне, Вена қаласы классикалық музыканың «жүрегі», опера өнерінің отаны саналады. Жастайынан әлемді мойындатқан классик әншілер осы қалада білім алып, осы қалаға тұрақтауды мақсат тұтады. Дегенмен Вена консерваториясына өз күшіммен оқуға түсу оңайға түскен жоқ. Шығармашылық емтихан кезінде пианистің нота түсірілген қағазы жерге ұшып, ақырында әнімді музыкалық сүйемелдеусіз орындап шықтым. Сол кезде емтиханнан «құладым», Еуропада оқу сол күйі арман болып қалады деп қатты қобалжығаным есімде. Десек те пианист аспапта ойнауды тоқтатуға мәжбүр болса да, сасқалақтамай, соңына дейін айтып шыққанымды, дауыс диапазонымды жоғары бағалаған комиссия мүшелері мені оқуға қабылдады. Консерватория сахнасында оқи жүріп, оқу бітірген соң да, көптеген театр жетекшілері спектакльдерде ән салуға шақырды. Сондай-ақ гастрольдерге шығып, әлемнің үлкен сахналарында өнер көрсете бастадым. Сөйтіп жүргенде мені жақсы танитын Вена филармониясының басшысы жұмысқа шақырды. Қазір сол филармонияның жетекші солисі қызметін атқарамын.
– Ал әлемдегі ең көне театрлардың бірі саналатын әйгілі Мариин театрына қалайша жұмысқа шақыртылдыңыз?
– Бірде Санкт-Петербургта өткен конкурсқа қатыстым. Сол байқауда Мариин театрының жанынан ашылған опера әншілері академиясының өкілдері маған жастарды әншілікке баулу туралы ұсыныс білдірді. Мен үшін бұл өте қуанышты жайт болды, себебі Мариин театры аты аңызға айналған, кілең үздіктерді тәрбиелеп шығарған өнер ордасы екенін күллі әлем біледі. Сөйтіп, Санкт-Петербург мен Венаның арасында «шапқылап», екі жақта жұмыс істеуге тура келді. Осы ретте айта кететін жайт, көпшілігі мені Қазақстанның мақтанышы деп асыра сілтеп мақтап, қолдау білдіріп жатады. Десек те арасынан «Опералық спектакльде өнер көрсетпейтін адамды қалай опера әншісі деп атауға болады?» деп «тиісіп», «түртіп» кететіндер де жоқ емес. Сөздің шыны керек, концерттерде ән шырқағанды жақсы көремін. Десек те театр сахнасында да жиі өнер көрсетемін. Тек көп нәрсені жұртшылыққа жария қылмаймын. Әлемнің көптеген театрында, соның ішінде Алматы мен Нұр-Сұлтандағы театрларда жиі өнер көрсетемін. Мақтанғаным емес, қайда барсам да, концертіме бірде-бір билет қалмай, үнемі аншлаг болады. Тіпті, билет жетпей қалған жағдайда залға қосымша орындықтар сұратып, көрермен кіргізген кездер көп болды. Сонымен қатар, студенттердің жағдайын түсініп, билеттерді арзан бағада сатуды тапсырамын. Қазақстанда жыл сайын жеке концерт беруге тырысамын. Тыңдарманның да маған деген ықыласы ерекше. Әдетте опера театрларында көрермен залы жағынан сахнаға көтеріліп, гүл шоқтарын ұсыну қиын. Сол себепті көпшілігі сахна сыртына іздеп келіп, «Сіз бізге ерік-жігер сыйлайсыз, күш бересіз» деп ризашылығын білдіріп жатады. Ирина есімді ресейлік жанкүйерім бар. Сенесіз бе, сол кісі бірде-бір концертімнен қалмайды. Тіпті бірде абайсызда құлап қалып, аяғын сындырып алса да, Венадағы концертіме арнайы ұшып келіп, зал ішінде балдақпен жүрді. Мұндай адал тыңдарманы бар мен үшін бұдан асқан бақыт жоқ шығар, сірә.
– Магистрлік диссертацияңызды «Қазақ операсының құрылу тарихы» тақырыбында қорғапсыз. Қазақ операсының тарихынан бейхабар австриялықтарға бұл зерттеуіңіз қызықты болған шығар?
– Қызықты болғанда қандай! Жалпы, бұл тақырып туралы бұрын-соңды ешкім диссертация қорғамаған. Қазақ операсы туралы ештеңе білмейтін оларды бұл тақырып қызықтыратыны сөзсіз. Сондай-ақ, оны жазу барысында Вена консерваториясының кітапханасында қазақ операсы туралы деректер сақтаулы тұрсын деген мақсатты ұстандым. Оған қоса, қазақ өнеріне қызыққан шетелдіктер мұны оқу құралы ретінде де қолдана алады. Зерттеу барысында тапқан деректерім оқытушыларыммен қатар, өзімді де таңғалдырды, өйткені мен де көп фактіні білмейді екенмін. Қазақ операсына оқытушыларымнан бөлек, достарым да қызықты. Қазақстанда өткен концерттерде бірге ән шырқау үшін бірнеше шетелдік танымал әншілерді ертіп апарғанмын. Қазақ әндерін тыңдаған олар концерт біткен соң «Айгүл, қазақ тіліндегі әндер сондай әуезді, қойылымдар да керемет ойластырылған. Қазақ деген неткен дарынды халық!» деп тамсанғаны бар. Сондай-ақ, жүрген жерімде қазақ операсының өкілі деп таныстыратыны да көңіл қуантады. Шетел сахнасында Қазақстанның атынан өнер көрсету – мен үшін үлкен мәртебе. Австрияда жұмыс кестем өте тығыз болса да, Қазақстанға қатысы бар іс-шара немесе концертке қатыспай қалған кезім болған емес. Осындағы қазақтар қауымдастығы және Қазақстан елшілігімен тығыз байланыстамын. Былтыр Австрияда бірінші карантин аяқталған соң, «Қазақ қазынасы» атты үлкен концерт өтті. Аталған концерттің басынан аяғына дейін ән айтып шықтым. Шетте жүрсем де, Қазақстан десе елең етемін. Таныстарым «Сен шетелге келіп өзгергенсің, десек те әлі күнге дейін қазақы дәстүрді ұстанатының таңғалдырады» деп айтады. Мысалы, жаңа сіз сұхбаттасу үшін хабарласқаныңызда, үстелге жеті шелпек қойып жатқанмын. Тағы бір айта кетерлігі, мен шайды әжем секілді кесемен ішкенді ұнатамын. Былтыр елшіліктегі достарым кәдімгі қара қазан сыйға тартқан болатын. Қазір тамақты сол қазанда әзірлеймін. Сондықтан Австрияда жұмыс істеп жүргеніме бәленбай жыл болса да, қазақылықтан ажырай қоймадым.
– Вена филармониясының жетекші солисі деген лауазым – үлкен жауапкершілікті талап ететін қызмет. Кейде жұмыстан қажып, көңіліңіз түсетін кездер болатын шығар?
– Бастапқыда өзімді үнемі дәлелдеумен болдым. Өз-өзімді көрсету үшін тынбай еңбектендім. Менің бұл тырысып-баққанымды байқап жүрген басшылық маған сенім артып, жетекші солист лауазымына тағайындады. Жалпы, анам мені қатал тәрбиелеп өсірді. Оқуымды аяқтаған соң да «Ресми түрде жұмысқа тұруға тырыс» деп әр басқан қадамымды қадағалап отырды. Көп жағдайда әншілер фрилансер ретінде өнер көрсетіп, бір жерде ресми түрде жұмыс істегенді құп көрмейді. Ал мен керісінше ресми түрде жұмыс істегенді қалайтынмын. Сондай-ақ, жұмыс істеген ортамда үздіктердің үздігі болуға тырысатынмын. Опера әншісі үшін әр сөздің айтылуы үлкен маңызға ие. Сол себепті бастапқыда дыбысталу, артикуляция жағынан мінсіз болу үшін үздік мамандарды жалдайтынмын. Сондай-ақ, әлем тілдерін жетік меңгеруге тырыстым. Менің қателесуге құқым жоқ, себебі әлемнің кіл мықты классиктері шоғырланған Вена қаласында жұмыс істеймін. Оның үстіне жетекші солист деген лауазымым тағы бар. Сол себепті көрермен бойымнан бір мін таппайтындай өнер көрсетуім керек. Барлығы менен үлгі алатындай жоғары деңгей көрсетуім қажет. Әлбетте, үнемі осылай өз бабымда жүру оңай емес. Кейде мұндай жауапкершіліктің салмағы білініп, осалдық танытатын сәттер болады. Десек те мұндайда достарым қамқорлық көрсетіп, қолтықтан демеп, қуаттандырады. Өзімді бәрінен артықпын деп айтпаймын, менен де талғамы мен танымы биік әншілер бар. Алайда сахнаға Вена филармониясының солисі деп шақырған кезде көрермен мені тамаша өнер көрсетеді деп күтеді. Ал егер олар опера әншісінің әнді акцентпен айтып тұрғанын байқайтын болса, оны киелі сахнада осылай акцентпен ән айтатындай жұмысына немқұрайлы қараған деп түсінеді. Тағы бір айта кетерлігі, Венада ән айтып болған соң, көрермендерге ұнаса «Браво», ал көңілінен шықпаса, ұнамағанын ашық айтуға рұқсат етілген. Сол себепті осындай талғамы биік көрерменнің алдында қателік жіберіп алу қауіпті. Тіпті кейде сахнаға шығар алдында қобалжып, сасқалақтайсың. Құдайға шүкір, маған осы жылдар ішінде «Браво» деуден басқа ештеңе айтып көрмепті. Сол себепті менен көмек сұрайтын жас әншілерге «Сендерге сөзсіз көмектесемін. Қолымнан келгенін жасаймын. Бірақ ән айтумен қатар, тілді үйреніп келіңіздер. Ән айтып тұрғанда қай тілде жазылған шығарма екенін көрермен ә дегеннен түсіну керек» деп айтамын. Дирижер немесе пианистпен сөйлесу үшін де тіл білу қажет. Дыбысты дұрыс шығару жағынан шеберлігімді арттырып алған мен қазір өзім де бұл туралы сабақ бере аламын. «Өнерді бәсеке өсіреді» демекші, айналамда менің орнымда болғысы келетін бәсекелес әншілер баршылық. Дегенмен бастапқыда мені ұнатпаған олар біраз уақыттан соң қасыма келіп, дос болу туралы ниетін білдіреді. Дегенмен мен оларға қарсылас ретінде қарамаймын. Әрқашан көмек қолын созуға дайын тұрамын. Түсінгенім, адамның дарыны ұштала түскен сайын, ол қарапайым, ашық бола бастайды екен. Ал дауысы жоқ, өздерін әншіміз деп атайтындар керісінше ақшаның соңына түсіп, атақ қуалап кетеді. Қанша жерден мықты әнші болсаң да, адамшылықтың биік шыңы адамгершілікті ұмытпағанымыз абзал.
– Биыл сәуір айында Қазақстанда ұйымдастырмақ болған жеке концертіңізді карантин режимінің күшеюі себебінен кейінге қалдырдыңыз ба?
– Бір жағынан карантиннің де әсері бар. Екінші жағынан уақыт тығыздығына байланысты кейінге шегердім. Жуырда Мәскеуге концерт қоймақшымыз. Сондай-ақ, мұнда атқаратын бірнеше жобалар бар. Сол себепті елде концерт беруге үлгермей қаламын-ау деп ойладым. Осы ретте айта кетерлік жайт, Қазақстанда өтетін концерттеріме тыңғылықты дайындалуым керек. Өйткені, туған жерімде тыңдарманның ықыласы да, қошеметі де бөлек. Карантинде үйде отырып шаршадым, дұрысы қашан барсам да, құшақ жая қарсы алатын елдегі тыңдарман үшін концерт қойып, ақша тауып қайтайын деген мақсаттан аулақпын. Құдайға шүкір, Австрияда мені керемет сыйлайды, тиісінше жоғары еңбекақы төлейді. Австрия үкіметі жетекші солистерді үнемі қолдайды. Тіпті, пандемия салдарынан өтпей қалған концерттердің ақысын әншілерге өтейді. Сол себепті немқұрайлық танытып, елге барып, қалай болса солай ән айтқым келмейді. Қазақстанға келгенімді естіп, арнайы іздеп келген әр тыңдарманымды қатты сыйлаймын, олардың концерттен біраз сергіп, көңіл көтеріп қайтқанын қалаймын. Өзім басқа әншілердің концерттеріне сирек барамын, десек те кейде залда ішің пысып, тезірек үйге қайтуға асығып отырамын. Залда отырғанда тыңдарманға не керек екенін жете түсінген соң, жеке кешімді шама-шарқым келгенше қызықты өткізуге тырысамын. Соңына дейін тапжылмай отырып тамашалаған тыңдарман концерттік бағдарлама аяқталса да, тағы ән салып беруімді жиі өтінеді. Сол себепті елдегі өнерсүйер қауымның орны мен үшін ерекше. Алдағы уақытта тек Нұр-Сұлтан мен Алматыда ғана емес, сонымен қатар туған жерім Талдықорғанда да тегін концерт өткізуді жоспарлап жүрмін. Негізі, Талдықорған – мен үшін әлемдегі ең ыстық жер. Онда атам тұрады, сондай-ақ сол аймақта әкем жерленген. Сол себепті кіндік қаным тамған жерде үлкен концерт берсем, арманым жоқ. Атам да соны армандап жүр.
– Ән қоржыныңызда сіз үнемі орындайтын қанша қазақ әні бар?
– Негізі, репертуарымда әлемнің жиырма бес тілінде айтатын әндер жетерлік. Соның ішінде қазақ тілінде Алматыда Жәния Әубәкірова атындағы мектеп-колледжде оқып жүргенде ұстазым Надя Шариповамен бірге әзірлеген репертуарды айтып жүрмін. Қазір репертуарымда «Қазақ вальсі», «Гүлдерайым», «Дайдидау», «Бүлдірген», «Қыз қарағай», «Сарыарқа», «Әлия», «Жетісу» және «Мамырай» секілді әндер бар. Қазақ әндерін тек Қазақстанда емес, сонымен қатар, шетелдік сахналарда да орындаймын. Жуырда репертуарымды жаңарту үшін мамандарға қазақша басқа әндер қарастыруды тапсырдым. Айта кетерлігі, концерттерде тек шетелдік туындыларды орындап қоймай, сонымен қатар қазақ композиторларының шығармаларын орындауға тырысамын. Бізде керемет ән шығарған композиторлар көп, бірақ көпшілігі мұны білмейді екен. Концерт соңында оларды көрерменмен таныстырып, олар туралы қысқаша хабар беріп өтемін.
– Опера әншілерінің дәстүрлі, эстрада бағытындағы әншілердің арасынан кімді тыңдайтыны қызықтырады. Кімдерді тыңдайсыз? Плейлистіңізде қазақстандық әншілердің туындылары бар ма?
– Көбінесе аспапта ойналатын музыкалық шығармаларды тыңдаймын. Әсіресе, Асылбек Еңсеповтің орындауындағы күйлерді көп тыңдаймын. Жолға шыққанда көлік ішінде қосып қоямын. Сондай-ақ, «Ұлытау» тобының жанкүйерімін. Ал эстрада әншілеріне келсек, ауылды, туған-туысты сағынғанда Қайрат Нұртас, Ерке Есмахан секілді әншілердің кейбір әндерін тыңдаймын. Негізі мен бос уақытымда опера тыңдамаймын. Себебі жұмыста үнемі опера тыңдайтындықтан, бір сәт басқа әуендерді тыңдағанды құп көремін. Кейде кездейсоқ қазақ әндерін естіп қалып, артынша кім айтатынын іздеп тауып аламын. Сосын оны жүктеп алып, күні бойы тыңдап жүремін. Бір қызығы, сол әндерді тыңдаған осындағы достарым «Қандай ән? Кім айтады?» деп менен барлығын сұрап, олар да жүктеп, тыңдап жүреді. Негізі, австриялықтар Қазақстан жеріне, қазақ мәдениетіне ерекше қызығады. Елге бару үшін виза әзірлеу кезінде «Елшілікте сенімді адам ретінде сенің аты-жөніңді жазсақ бола ма?» деп сұрағандар көп болды. Бастапқыда Қазақстанға жай саяхаттап барып қайтатын шығар деп ойлаймын. Бірнеше күн өткен соң әлеуметтік желідегі парақшаларына қазақтың шапанымен, бүркітпен түскен суреттерін жүктеп, ұмытылмастай әсер алғанын оқығанда таңғаламын.
Біздің анықтама: Туған жері: Талдықорған Туған жылы: 1991 Білімі: Мәскеу мемлекеттік консерваториясы жанындағы музыкалық училище, Вена консерваториясы Қызметі: Вена филармониясының жетекші солисі
– Көп жағдайда сізді концертте Қазақстан және Австрияның опера әншісі деп таныстырады. Австрияда тұрып жатқаныңызға он бес жылға жуықтап қалса да, бәрінен бұрын Қазақстан деп таныстырғаны сізге ерекше әсер сыйлайтын болар?
– Әлбетте, Қазақстан деп таныстырғанның жөні бөлек. Өйткені опера секілді шоқтығы биік өнердегі алғашқы қадамым Қазақстанда басталды. Негізі, барлығы Голливудта өткен музыкалық байқаудан бастау алды. Он үш жасымда аталған сайысқа қатысып, нәтижесінде төрт алтын жүлдені иелендім. Осындай ірі сайыста топ жарған соң, Жәния Әубәкірова атындағы мектеп-колледжіндегі ұстаздарым маған сенім артып, шығармашылығымды шыңдауға, шеберлігімді ұштауға шындап кірісе бастады. Он бес жасымда Санкт-Петербург қаласында өткен халықаралық конкурсқа қатысып, лауреат атандым. Сол байқауда өнеріме тәнті болған жергілікті ұстаздар Ресейде оқу туралы ұсыныс айтты. Анаммен ақылдаса келе, Мәскеуде білім алған дұрыс деп шешіп, музыкалық училищеге оқуға тапсырдым. Онда КСРО халық әртісі, опера сахнасының әлемдік жұлдызы Елена Образцовамен бірге жұмыс істеу бақыты бұйырды. Жалпы, өнер жолын енді бастап келе жатқан әншілер опера өнерінің орталығы саналатын Еуропаға оқуға баруға тырысатын. Ал мен онда барып оқығым келсе де, бойымды үрей билейтін. Өйткені ол уақытта он алты жасқа толған кезім, оның үстіне қаржы жағынан қиналып қалармын деген де ой мазалады. Мәскеуде оқып жүргенімде айналамдағылар «Айгүл, саған мынадай дауыспен, дарынмен Еуропа сахнасында өнер көрсету қажет. Сонда баруды мақсат тұт!» дегенді жиі айтатын. Ал бұл мақсат орындалмайтын арман секілді көрінетін. Бұл арманыма Қазақстанның Халық әртісі Айман Мұсаходжаева қанат бітірді деп айтсам болады. Бірде Айман апайдың шақыруымен астанада әлем консерваториялары ректорларының съезінде ән шырқадым. Сол уақытта өнеріме тәнті болған съезд қатысушылары әлемнің кез келген консерваториясына оқуға тапсыру туралы ұсыныс білдірді. Айман апай екеуіміз дұрысы Венадағы консерваторияда білім жетілдірген жөн деп ұйғардық. Оның үстіне, Вена қаласы классикалық музыканың «жүрегі», опера өнерінің отаны саналады. Жастайынан әлемді мойындатқан классик әншілер осы қалада білім алып, осы қалаға тұрақтауды мақсат тұтады. Дегенмен Вена консерваториясына өз күшіммен оқуға түсу оңайға түскен жоқ. Шығармашылық емтихан кезінде пианистің нота түсірілген қағазы жерге ұшып, ақырында әнімді музыкалық сүйемелдеусіз орындап шықтым. Сол кезде емтиханнан «құладым», Еуропада оқу сол күйі арман болып қалады деп қатты қобалжығаным есімде. Десек те пианист аспапта ойнауды тоқтатуға мәжбүр болса да, сасқалақтамай, соңына дейін айтып шыққанымды, дауыс диапазонымды жоғары бағалаған комиссия мүшелері мені оқуға қабылдады. Консерватория сахнасында оқи жүріп, оқу бітірген соң да, көптеген театр жетекшілері спектакльдерде ән салуға шақырды. Сондай-ақ гастрольдерге шығып, әлемнің үлкен сахналарында өнер көрсете бастадым. Сөйтіп жүргенде мені жақсы танитын Вена филармониясының басшысы жұмысқа шақырды. Қазір сол филармонияның жетекші солисі қызметін атқарамын.
– Ал әлемдегі ең көне театрлардың бірі саналатын әйгілі Мариин театрына қалайша жұмысқа шақыртылдыңыз?
– Бірде Санкт-Петербургта өткен конкурсқа қатыстым. Сол байқауда Мариин театрының жанынан ашылған опера әншілері академиясының өкілдері маған жастарды әншілікке баулу туралы ұсыныс білдірді. Мен үшін бұл өте қуанышты жайт болды, себебі Мариин театры аты аңызға айналған, кілең үздіктерді тәрбиелеп шығарған өнер ордасы екенін күллі әлем біледі. Сөйтіп, Санкт-Петербург мен Венаның арасында «шапқылап», екі жақта жұмыс істеуге тура келді. Осы ретте айта кететін жайт, көпшілігі мені Қазақстанның мақтанышы деп асыра сілтеп мақтап, қолдау білдіріп жатады. Десек те арасынан «Опералық спектакльде өнер көрсетпейтін адамды қалай опера әншісі деп атауға болады?» деп «тиісіп», «түртіп» кететіндер де жоқ емес. Сөздің шыны керек, концерттерде ән шырқағанды жақсы көремін. Десек те театр сахнасында да жиі өнер көрсетемін. Тек көп нәрсені жұртшылыққа жария қылмаймын. Әлемнің көптеген театрында, соның ішінде Алматы мен Нұр-Сұлтандағы театрларда жиі өнер көрсетемін. Мақтанғаным емес, қайда барсам да, концертіме бірде-бір билет қалмай, үнемі аншлаг болады. Тіпті, билет жетпей қалған жағдайда залға қосымша орындықтар сұратып, көрермен кіргізген кездер көп болды. Сонымен қатар, студенттердің жағдайын түсініп, билеттерді арзан бағада сатуды тапсырамын. Қазақстанда жыл сайын жеке концерт беруге тырысамын. Тыңдарманның да маған деген ықыласы ерекше. Әдетте опера театрларында көрермен залы жағынан сахнаға көтеріліп, гүл шоқтарын ұсыну қиын. Сол себепті көпшілігі сахна сыртына іздеп келіп, «Сіз бізге ерік-жігер сыйлайсыз, күш бересіз» деп ризашылығын білдіріп жатады. Ирина есімді ресейлік жанкүйерім бар. Сенесіз бе, сол кісі бірде-бір концертімнен қалмайды. Тіпті бірде абайсызда құлап қалып, аяғын сындырып алса да, Венадағы концертіме арнайы ұшып келіп, зал ішінде балдақпен жүрді. Мұндай адал тыңдарманы бар мен үшін бұдан асқан бақыт жоқ шығар, сірә.
– Магистрлік диссертацияңызды «Қазақ операсының құрылу тарихы» тақырыбында қорғапсыз. Қазақ операсының тарихынан бейхабар австриялықтарға бұл зерттеуіңіз қызықты болған шығар?
– Қызықты болғанда қандай! Жалпы, бұл тақырып туралы бұрын-соңды ешкім диссертация қорғамаған. Қазақ операсы туралы ештеңе білмейтін оларды бұл тақырып қызықтыратыны сөзсіз. Сондай-ақ, оны жазу барысында Вена консерваториясының кітапханасында қазақ операсы туралы деректер сақтаулы тұрсын деген мақсатты ұстандым. Оған қоса, қазақ өнеріне қызыққан шетелдіктер мұны оқу құралы ретінде де қолдана алады. Зерттеу барысында тапқан деректерім оқытушыларыммен қатар, өзімді де таңғалдырды, өйткені мен де көп фактіні білмейді екенмін. Қазақ операсына оқытушыларымнан бөлек, достарым да қызықты. Қазақстанда өткен концерттерде бірге ән шырқау үшін бірнеше шетелдік танымал әншілерді ертіп апарғанмын. Қазақ әндерін тыңдаған олар концерт біткен соң «Айгүл, қазақ тіліндегі әндер сондай әуезді, қойылымдар да керемет ойластырылған. Қазақ деген неткен дарынды халық!» деп тамсанғаны бар. Сондай-ақ, жүрген жерімде қазақ операсының өкілі деп таныстыратыны да көңіл қуантады. Шетел сахнасында Қазақстанның атынан өнер көрсету – мен үшін үлкен мәртебе. Австрияда жұмыс кестем өте тығыз болса да, Қазақстанға қатысы бар іс-шара немесе концертке қатыспай қалған кезім болған емес. Осындағы қазақтар қауымдастығы және Қазақстан елшілігімен тығыз байланыстамын. Былтыр Австрияда бірінші карантин аяқталған соң, «Қазақ қазынасы» атты үлкен концерт өтті. Аталған концерттің басынан аяғына дейін ән айтып шықтым. Шетте жүрсем де, Қазақстан десе елең етемін. Таныстарым «Сен шетелге келіп өзгергенсің, десек те әлі күнге дейін қазақы дәстүрді ұстанатының таңғалдырады» деп айтады. Мысалы, жаңа сіз сұхбаттасу үшін хабарласқаныңызда, үстелге жеті шелпек қойып жатқанмын. Тағы бір айта кетерлігі, мен шайды әжем секілді кесемен ішкенді ұнатамын. Былтыр елшіліктегі достарым кәдімгі қара қазан сыйға тартқан болатын. Қазір тамақты сол қазанда әзірлеймін. Сондықтан Австрияда жұмыс істеп жүргеніме бәленбай жыл болса да, қазақылықтан ажырай қоймадым.
– Вена филармониясының жетекші солисі деген лауазым – үлкен жауапкершілікті талап ететін қызмет. Кейде жұмыстан қажып, көңіліңіз түсетін кездер болатын шығар?
– Бастапқыда өзімді үнемі дәлелдеумен болдым. Өз-өзімді көрсету үшін тынбай еңбектендім. Менің бұл тырысып-баққанымды байқап жүрген басшылық маған сенім артып, жетекші солист лауазымына тағайындады. Жалпы, анам мені қатал тәрбиелеп өсірді. Оқуымды аяқтаған соң да «Ресми түрде жұмысқа тұруға тырыс» деп әр басқан қадамымды қадағалап отырды. Көп жағдайда әншілер фрилансер ретінде өнер көрсетіп, бір жерде ресми түрде жұмыс істегенді құп көрмейді. Ал мен керісінше ресми түрде жұмыс істегенді қалайтынмын. Сондай-ақ, жұмыс істеген ортамда үздіктердің үздігі болуға тырысатынмын. Опера әншісі үшін әр сөздің айтылуы үлкен маңызға ие. Сол себепті бастапқыда дыбысталу, артикуляция жағынан мінсіз болу үшін үздік мамандарды жалдайтынмын. Сондай-ақ, әлем тілдерін жетік меңгеруге тырыстым. Менің қателесуге құқым жоқ, себебі әлемнің кіл мықты классиктері шоғырланған Вена қаласында жұмыс істеймін. Оның үстіне жетекші солист деген лауазымым тағы бар. Сол себепті көрермен бойымнан бір мін таппайтындай өнер көрсетуім керек. Барлығы менен үлгі алатындай жоғары деңгей көрсетуім қажет. Әлбетте, үнемі осылай өз бабымда жүру оңай емес. Кейде мұндай жауапкершіліктің салмағы білініп, осалдық танытатын сәттер болады. Десек те мұндайда достарым қамқорлық көрсетіп, қолтықтан демеп, қуаттандырады. Өзімді бәрінен артықпын деп айтпаймын, менен де талғамы мен танымы биік әншілер бар. Алайда сахнаға Вена филармониясының солисі деп шақырған кезде көрермен мені тамаша өнер көрсетеді деп күтеді. Ал егер олар опера әншісінің әнді акцентпен айтып тұрғанын байқайтын болса, оны киелі сахнада осылай акцентпен ән айтатындай жұмысына немқұрайлы қараған деп түсінеді. Тағы бір айта кетерлігі, Венада ән айтып болған соң, көрермендерге ұнаса «Браво», ал көңілінен шықпаса, ұнамағанын ашық айтуға рұқсат етілген. Сол себепті осындай талғамы биік көрерменнің алдында қателік жіберіп алу қауіпті. Тіпті кейде сахнаға шығар алдында қобалжып, сасқалақтайсың. Құдайға шүкір, маған осы жылдар ішінде «Браво» деуден басқа ештеңе айтып көрмепті. Сол себепті менен көмек сұрайтын жас әншілерге «Сендерге сөзсіз көмектесемін. Қолымнан келгенін жасаймын. Бірақ ән айтумен қатар, тілді үйреніп келіңіздер. Ән айтып тұрғанда қай тілде жазылған шығарма екенін көрермен ә дегеннен түсіну керек» деп айтамын. Дирижер немесе пианистпен сөйлесу үшін де тіл білу қажет. Дыбысты дұрыс шығару жағынан шеберлігімді арттырып алған мен қазір өзім де бұл туралы сабақ бере аламын. «Өнерді бәсеке өсіреді» демекші, айналамда менің орнымда болғысы келетін бәсекелес әншілер баршылық. Дегенмен бастапқыда мені ұнатпаған олар біраз уақыттан соң қасыма келіп, дос болу туралы ниетін білдіреді. Дегенмен мен оларға қарсылас ретінде қарамаймын. Әрқашан көмек қолын созуға дайын тұрамын. Түсінгенім, адамның дарыны ұштала түскен сайын, ол қарапайым, ашық бола бастайды екен. Ал дауысы жоқ, өздерін әншіміз деп атайтындар керісінше ақшаның соңына түсіп, атақ қуалап кетеді. Қанша жерден мықты әнші болсаң да, адамшылықтың биік шыңы адамгершілікті ұмытпағанымыз абзал.
– Биыл сәуір айында Қазақстанда ұйымдастырмақ болған жеке концертіңізді карантин режимінің күшеюі себебінен кейінге қалдырдыңыз ба?
– Бір жағынан карантиннің де әсері бар. Екінші жағынан уақыт тығыздығына байланысты кейінге шегердім. Жуырда Мәскеуге концерт қоймақшымыз. Сондай-ақ, мұнда атқаратын бірнеше жобалар бар. Сол себепті елде концерт беруге үлгермей қаламын-ау деп ойладым. Осы ретте айта кетерлік жайт, Қазақстанда өтетін концерттеріме тыңғылықты дайындалуым керек. Өйткені, туған жерімде тыңдарманның ықыласы да, қошеметі де бөлек. Карантинде үйде отырып шаршадым, дұрысы қашан барсам да, құшақ жая қарсы алатын елдегі тыңдарман үшін концерт қойып, ақша тауып қайтайын деген мақсаттан аулақпын. Құдайға шүкір, Австрияда мені керемет сыйлайды, тиісінше жоғары еңбекақы төлейді. Австрия үкіметі жетекші солистерді үнемі қолдайды. Тіпті, пандемия салдарынан өтпей қалған концерттердің ақысын әншілерге өтейді. Сол себепті немқұрайлық танытып, елге барып, қалай болса солай ән айтқым келмейді. Қазақстанға келгенімді естіп, арнайы іздеп келген әр тыңдарманымды қатты сыйлаймын, олардың концерттен біраз сергіп, көңіл көтеріп қайтқанын қалаймын. Өзім басқа әншілердің концерттеріне сирек барамын, десек те кейде залда ішің пысып, тезірек үйге қайтуға асығып отырамын. Залда отырғанда тыңдарманға не керек екенін жете түсінген соң, жеке кешімді шама-шарқым келгенше қызықты өткізуге тырысамын. Соңына дейін тапжылмай отырып тамашалаған тыңдарман концерттік бағдарлама аяқталса да, тағы ән салып беруімді жиі өтінеді. Сол себепті елдегі өнерсүйер қауымның орны мен үшін ерекше. Алдағы уақытта тек Нұр-Сұлтан мен Алматыда ғана емес, сонымен қатар туған жерім Талдықорғанда да тегін концерт өткізуді жоспарлап жүрмін. Негізі, Талдықорған – мен үшін әлемдегі ең ыстық жер. Онда атам тұрады, сондай-ақ сол аймақта әкем жерленген. Сол себепті кіндік қаным тамған жерде үлкен концерт берсем, арманым жоқ. Атам да соны армандап жүр.
– Ән қоржыныңызда сіз үнемі орындайтын қанша қазақ әні бар?
– Негізі, репертуарымда әлемнің жиырма бес тілінде айтатын әндер жетерлік. Соның ішінде қазақ тілінде Алматыда Жәния Әубәкірова атындағы мектеп-колледжде оқып жүргенде ұстазым Надя Шариповамен бірге әзірлеген репертуарды айтып жүрмін. Қазір репертуарымда «Қазақ вальсі», «Гүлдерайым», «Дайдидау», «Бүлдірген», «Қыз қарағай», «Сарыарқа», «Әлия», «Жетісу» және «Мамырай» секілді әндер бар. Қазақ әндерін тек Қазақстанда емес, сонымен қатар, шетелдік сахналарда да орындаймын. Жуырда репертуарымды жаңарту үшін мамандарға қазақша басқа әндер қарастыруды тапсырдым. Айта кетерлігі, концерттерде тек шетелдік туындыларды орындап қоймай, сонымен қатар қазақ композиторларының шығармаларын орындауға тырысамын. Бізде керемет ән шығарған композиторлар көп, бірақ көпшілігі мұны білмейді екен. Концерт соңында оларды көрерменмен таныстырып, олар туралы қысқаша хабар беріп өтемін.
– Опера әншілерінің дәстүрлі, эстрада бағытындағы әншілердің арасынан кімді тыңдайтыны қызықтырады. Кімдерді тыңдайсыз? Плейлистіңізде қазақстандық әншілердің туындылары бар ма?
– Көбінесе аспапта ойналатын музыкалық шығармаларды тыңдаймын. Әсіресе, Асылбек Еңсеповтің орындауындағы күйлерді көп тыңдаймын. Жолға шыққанда көлік ішінде қосып қоямын. Сондай-ақ, «Ұлытау» тобының жанкүйерімін. Ал эстрада әншілеріне келсек, ауылды, туған-туысты сағынғанда Қайрат Нұртас, Ерке Есмахан секілді әншілердің кейбір әндерін тыңдаймын. Негізі мен бос уақытымда опера тыңдамаймын. Себебі жұмыста үнемі опера тыңдайтындықтан, бір сәт басқа әуендерді тыңдағанды құп көремін. Кейде кездейсоқ қазақ әндерін естіп қалып, артынша кім айтатынын іздеп тауып аламын. Сосын оны жүктеп алып, күні бойы тыңдап жүремін. Бір қызығы, сол әндерді тыңдаған осындағы достарым «Қандай ән? Кім айтады?» деп менен барлығын сұрап, олар да жүктеп, тыңдап жүреді. Негізі, австриялықтар Қазақстан жеріне, қазақ мәдениетіне ерекше қызығады. Елге бару үшін виза әзірлеу кезінде «Елшілікте сенімді адам ретінде сенің аты-жөніңді жазсақ бола ма?» деп сұрағандар көп болды. Бастапқыда Қазақстанға жай саяхаттап барып қайтатын шығар деп ойлаймын. Бірнеше күн өткен соң әлеуметтік желідегі парақшаларына қазақтың шапанымен, бүркітпен түскен суреттерін жүктеп, ұмытылмастай әсер алғанын оқығанда таңғаламын.
Сұхбаттасқан
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
