50236
Норвегиядағы хоккейші әрі бас бапкер қазақ
Норвегиядағы хоккейші әрі бас бапкер қазақ
Допты хоккейден спорт шебері Ескендір Нұғыманов – Норвегия астанасы Ослодағы Ready командасының белді ойыншысы. 2019-2020 жылғы маусым қорытындысы бойынша Норвегия чемпионатында «Жыл ойыншысы» атанған ол қазір өзі ойнайтын клубтың әйелдер командасының бас бапкері қызметін қоса атқарады. Сонымен қатар, Ескендір допты хоккейден Қазақстан ұлттық құрамасында өнер көрсетеді. Құрамамен бірге 2011 жылы Алматыда өткен қысқы Азия ойындарында жеңіске жетіп, әлем чемпионатында үш мәрте қола жүлде иеленген Ескендір Иркутскіде өтетін әлем біріншілігінде кезекті рет ел намысын қорғамақ. Жауапкершілігі зор екі қызметті қатар алып жүрген Ескендірге хабарласып, әңгімелескен едік.
– Спорт жанкүйерлері шайбалы хоккей десе елең етеді, ал допты хоккей туралы көпшілік біле бермейді. Допты хоккейді шайбалы хоккеймен шатастыратындар да жоқ емес. Аса танымал емес допты хоккеймен кәсіби түрде шұғылдануыңызға не түрткі болды?
– Бұл спортты таңдауыма әкем себепші болды. Әкем Сәкен Нұғыманов кезінде допты хоккейден мықты ойыншы болған, қазір бапкерлікпен айналысады. Өзге спорт түрлерін таңдауыма да болатын еді. Бірақ допты хоккей өзіме қатты ұнады. Сөйтіп, бес жасымнан бастап спорт мектебіне қабылданып, аталған спортпен кәсіби түрде айналыса бастадым. 14 жасымда оралдық «Ақжайық» клубымен келісімшарт жасасып, команда қатарына қосылдым. Сосын 17 жасымда Ресейдің Красногорск қаласында жаттығатын «Зорький» командасына шақыртылып, онда үш жылдай ойнадым. Кейін Нижний Новогород қаласының «Старт» командасының сапында өнер көрсеттім. Сосын «Ақжайық» командасына қайта оралып, осында екі маусым ойнадым.
– «Ақжайық» командасында ойнап жүрген жеріңізден Норвегияға қалай шақыртылдыңыз?
– Допты хоккейден Қазақстан ұлттық құрамасына қабылданған соң, әлем чемпионаттарына көп қатыстым. Мұндай ірі жарыстарға шетелдік бапкерлер көп келеді. Кезекті әлем чемпионатында сәтті өнер көрсеткенімізді көрген, сол кезде Норвегия құрамасы мен «Хёвик» клубының бапкері қызметін атқарған Игорь Прахт маған хабарласып, командасына ойыншылар қарастырып жүргенін айтты. Сөйлесе келе ол Осло қаласының маңындағы қалашықта өзі жаттықтырып жүрген клуб сапында ойнауды ұсынды. Бұл командада үш жыл ойнаған соң, Осло қаласында жаттығатын Ready командасына ауыстым.
– Бұл қадам сіз үшін жемісті болған секілді, себебі бірінші маусымда «Жыл ойыншысы» атағын иеленіпсіз.
– Иә, бірінші маусымда 29 гол салып, 30 пас бердім, осылайша гол+пас жүйесі бойынша 59 ұпай жинап, «Жыл ойыншысы» атағын иелендім. Қазір өзімнен бөлек, өзім жаттықтыратын, жоғары дивизионда ойнайтын Ready әйелдер командасындағы ойыншыларды үздіктің үздігі етуге барымды салып жатырмын.
– Бір клубта әрі ойыншы, әрі бас бапкер қызметін қатар алып жүру қиын емес пе? Қалай үлгересіз?
– Әрине, оңай емес. Бапкерліктен бөлек, екінші жұмысым тағы бар. Таңғы жетіден бастап аренаға мұз құямын. Сосын өзім жаттығамын, кейін әйелдер командасын жаттықтырамын. Негізі, әйелдер командасының бас бапкері қызметіне кіріскенге дейін, жасөспірімдер командасын жаттықтырғанмын. Аталған команда бірнеше турнирде жеңіске жетіп, чемпионатта үшінші орынды иеленді. Жалпы, бапкер болу, білген-түйгенімді өзгелермен бөлісу, жаңа нәрселерді үйрету маған қатты ұнайды. Сол себепті бапкерлік қызметті қатар алып жүруді жөн санадым. Оның үстіне, әйелдер командасының бапкері қызметінен босаған соң, басшылық бұл қызметті маған ұсынды. «Тырысып көрейін» деп тәуекелге бел будым. Бас бапкер болған соң, маған артылған жауапкершілік зор. Дегенмен, ерлер командасындағы жұмысым әркез бірінші орында. Қалай үлгеретінімді сұрасаңыз, маусым алдындағы кезең мен маусым басталған уақытта мүлде бос уақытым болмайды. Айта кетерлік жайт, әйелдер мен ерлер командасының ойындары әртүрлі күнде өткізіледі, сол себепті екі жақта да жұмыс істеуге үлгеремін.
– Канадада сіз секілді ойыншы әрі бапкер болып жүрген Бұлбұл Қартаңбаева екі көмекшісі бар екенін айтқан еді. Ал сіз жалғыз өзіңіз жаттықтырасыз ба?
– Иә, жалғыз жаттықтырамын. Ойыншылардың ата-анасы ара-тұра аренаға келіп, доптарды жинап, қақпаны түзетіп беріп кетеді (күліп). Ал былайынша жұмыстың барлығын өзім істеймін. Қыздармен жұмыс істеу анау айтқандай қиын емес, оның үстіне командамда батыл әрі қайсар қыздар ойнайды, олардың діттегін мақсаты бір – жеңіске жету. Тек көп күш салуды қажет ететін жаттығуларды орындаған кезде кейбірінің жылап қалатыны бар (күліп). Негізі, келісімшарт бойынша оларды бір жыл ғана жаттықтырамын. Одан кейін бәлкім жасөспірімдерді жаттықтырармын, мүмкін осы команданы жаттықтыруды жалғастырармын, оны басшылық шешеді.
– Скандинавия елдерінде допты хоккейге қатты көңіл бөлетіні белгілі. Жоғары дивизионда ойнайтын әйелдер командасын жаттықтыруға неліктен жергілікті бапкерді емес, ерлер командасында ойнайтын сізді таңдады деп ойлайсыз?
– Әлем чемпионаттарына көп қатыстым, ресейлік командаларда ойнағаным бар. Ал қасымдағы әріп тестерімде мұндай тәжірибе жоқ. Сол себепті басшылық осындай тәжірибені, тактикалық әдістерді қолданғанды құп көреді. Мұндағы ойын тәсілі қорғануға негізделген, ал мен шабуылдауға бағытталған ойын көрсеткім келеді. Алдағы уақытта орыс және швециялық стильдің «қоспасынан» өзіме керегін тауып алып, қол астымда жаттығатындарға сол стильде ойнауды үйреткім келеді.
– Әлеуметтік желідегі парақшаңыздан Қазақстанның Норвегиядағы елшілігі Ослода өтетін іс-шараға сізді жиі шақыратынын байқадық.
–Иә, елшілікпен тығыз байланыстамын. Осында өтетін іс-шараларға барып тұрамын. Өткенде тоғызыншы мамыр күні Лиллехаммер қаласына барып, сол төңіректе Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жерленген қазақ солдаттардың ерлігіне бас иіп, еске алып қайттық. Бізбен бірге шаңғы тебуден Олимпиада чемпионы, отандасымыз Владимир Смирнов та барды.
– Елімізде допты хоккейдің шайбалы хоккей секілді қарқындап дамуына не кедергі деп ойлайсыз?
–Допты хоккей Қазақстанда футбол, шайбалы хоккей секілді танымал ойын емес. Оны танымал қылу да қиынның қиыны. Ойындарды теледидардан сирек көрсетеді. Сонымен қатар, жоғарыда мен атап өткен спорт түрлеріндегідей ойыншының жейдесін сатып, жарнама жасау қиын. Барлығын басынан бастау керек. Қазақстан құрамасы 2011 жылы қысқы Азия ойындарының алтын жүлдесін жеңіп алғанда барлығы масаттанып, осы спортты дамытуға, жетілдіруге уәде берді. Бірақ айтқандарының барлығы сол уәде күйінде қалды. Кез келген істі бастау үшін қаражат керек екені айтпаса да түсінікті, бірақ пайдасын көру үшін ұзақ уақыт күтуің керек. Сол секілді допты хоккейді дамыту ұзақ уақытты алады. Ал бізде тек ақша табуды ойлайтындардың қарасы көп. Олардың допты хоккейді дамытуға үлес қосқысы жоқ. Ал Скандинавия елдерінде бұған көзқарас мүлде басқаша, бұл спортқа көп көңіл бөледі, көп қызығады. Жанкүйерлері де көп. Үкіметтен бөлек, меценаттар, кәсіпкерлер қыруар ақша бөліп, допты хоккейдің дамуын қадағалайды. Норвегия үкіметі спортты дамытуға қаражат бөлгені үшін оларға салықты аз төлеуге рұқсат береді. Одан бөлек, біздің клубта маркетинг жақсы жолға қойылған, барлық алаңда жарнама орналастырылады. Осы секілді Қазақстанда да допты хоккейге кеңінен қолдау көрсетіліп, басқа спорт түрлерімен тең көрсе екен деймін.
– Бір сөзіңізде осы олқылықтың орнын толтырып, елге қайтып, допты хоккейді дамытуды қолға алғыңыз келетінін айтып қалдыңыз...
–Жоғарыда мен айтқандай допты хоккейді дамытуға қызығушылық пайда болса әлбетте елге барып, жұмыс істеуге дайынмын. Сізге мынаны айтайын: маған салса Оралдан ешқайда кетпес едім. «Ақжайық» – жаныма жақын клуб, сонда ойнағым келеді. Бірақ елде допты хоккейге жеткілікті назар аударылмағандықтан басқа елге кетуге тура келді, себебі спортшы болған соң кәсіби тұрғыда өсуің керек. Оралда тұратын хоккейшілермен сөйлескенде олардың Қазақстан атын шығарып, допты хоккей ойнауға ерекше ынтызар болып жүргенін байқаймын. Алайда мәселенің бәрі тағы да қаржыға келіп тіреледі. Олар ертеңіне қам жемей, еш уайымсыз өмір сүргісі келеді. Тіпті, карьерасын аяқтаса да, елде жүріп, осы спорттың төңірегінде жұмыс істегісі келеді. Өмірінің көп бөлігін допты хоккейге арнаған адамға басқа кәсіпті «іліп» әкету қиын ғой. Осыдан кейін олар амалдың жоқтығынан басқа елден ұсыныс алып, шетелге кетіп қалады. Ал мұндайды болдырмас үшін мықты спортшылар мен мамандарға жағдай жасалуы керек.
– Ұлттық құрама сапында қысқы Азия ойындарының жеңімпазы атандыңыз, әлем чемпионатының бірнеше мәрте қола жүлдегерісіз. Иркутскіде өтетін әлем чемпионатына қатысу үшін құрамаға шақырту алған боларсыз?
– Иә, шақырту алдым. Жалпы, допты хоккейден Қазақстан құрамасы әлем чемпионатында алты рет (2003, 2005, 2012, 2013,2014 және 2015 жылдары) қола жүлдеге ие болды. Мен осы алты сайыстың үшеуіне қатысып, жүлдегер атандым. Әлемнің кіл мықтылары жиналатын сайыста үшінші орын иелену жақсы көрсеткіш деп ойлаймын. Бұйырса, қазан айында Иркусткіде өтетін әлем чемпионатында тағы да бағымызды сынап көреміз.
– Спорт жанкүйерлері шайбалы хоккей десе елең етеді, ал допты хоккей туралы көпшілік біле бермейді. Допты хоккейді шайбалы хоккеймен шатастыратындар да жоқ емес. Аса танымал емес допты хоккеймен кәсіби түрде шұғылдануыңызға не түрткі болды?
– Бұл спортты таңдауыма әкем себепші болды. Әкем Сәкен Нұғыманов кезінде допты хоккейден мықты ойыншы болған, қазір бапкерлікпен айналысады. Өзге спорт түрлерін таңдауыма да болатын еді. Бірақ допты хоккей өзіме қатты ұнады. Сөйтіп, бес жасымнан бастап спорт мектебіне қабылданып, аталған спортпен кәсіби түрде айналыса бастадым. 14 жасымда оралдық «Ақжайық» клубымен келісімшарт жасасып, команда қатарына қосылдым. Сосын 17 жасымда Ресейдің Красногорск қаласында жаттығатын «Зорький» командасына шақыртылып, онда үш жылдай ойнадым. Кейін Нижний Новогород қаласының «Старт» командасының сапында өнер көрсеттім. Сосын «Ақжайық» командасына қайта оралып, осында екі маусым ойнадым.
– «Ақжайық» командасында ойнап жүрген жеріңізден Норвегияға қалай шақыртылдыңыз?
– Допты хоккейден Қазақстан ұлттық құрамасына қабылданған соң, әлем чемпионаттарына көп қатыстым. Мұндай ірі жарыстарға шетелдік бапкерлер көп келеді. Кезекті әлем чемпионатында сәтті өнер көрсеткенімізді көрген, сол кезде Норвегия құрамасы мен «Хёвик» клубының бапкері қызметін атқарған Игорь Прахт маған хабарласып, командасына ойыншылар қарастырып жүргенін айтты. Сөйлесе келе ол Осло қаласының маңындағы қалашықта өзі жаттықтырып жүрген клуб сапында ойнауды ұсынды. Бұл командада үш жыл ойнаған соң, Осло қаласында жаттығатын Ready командасына ауыстым.
– Бұл қадам сіз үшін жемісті болған секілді, себебі бірінші маусымда «Жыл ойыншысы» атағын иеленіпсіз.
– Иә, бірінші маусымда 29 гол салып, 30 пас бердім, осылайша гол+пас жүйесі бойынша 59 ұпай жинап, «Жыл ойыншысы» атағын иелендім. Қазір өзімнен бөлек, өзім жаттықтыратын, жоғары дивизионда ойнайтын Ready әйелдер командасындағы ойыншыларды үздіктің үздігі етуге барымды салып жатырмын.
– Бір клубта әрі ойыншы, әрі бас бапкер қызметін қатар алып жүру қиын емес пе? Қалай үлгересіз?
– Әрине, оңай емес. Бапкерліктен бөлек, екінші жұмысым тағы бар. Таңғы жетіден бастап аренаға мұз құямын. Сосын өзім жаттығамын, кейін әйелдер командасын жаттықтырамын. Негізі, әйелдер командасының бас бапкері қызметіне кіріскенге дейін, жасөспірімдер командасын жаттықтырғанмын. Аталған команда бірнеше турнирде жеңіске жетіп, чемпионатта үшінші орынды иеленді. Жалпы, бапкер болу, білген-түйгенімді өзгелермен бөлісу, жаңа нәрселерді үйрету маған қатты ұнайды. Сол себепті бапкерлік қызметті қатар алып жүруді жөн санадым. Оның үстіне, әйелдер командасының бапкері қызметінен босаған соң, басшылық бұл қызметті маған ұсынды. «Тырысып көрейін» деп тәуекелге бел будым. Бас бапкер болған соң, маған артылған жауапкершілік зор. Дегенмен, ерлер командасындағы жұмысым әркез бірінші орында. Қалай үлгеретінімді сұрасаңыз, маусым алдындағы кезең мен маусым басталған уақытта мүлде бос уақытым болмайды. Айта кетерлік жайт, әйелдер мен ерлер командасының ойындары әртүрлі күнде өткізіледі, сол себепті екі жақта да жұмыс істеуге үлгеремін.
– Канадада сіз секілді ойыншы әрі бапкер болып жүрген Бұлбұл Қартаңбаева екі көмекшісі бар екенін айтқан еді. Ал сіз жалғыз өзіңіз жаттықтырасыз ба?
– Иә, жалғыз жаттықтырамын. Ойыншылардың ата-анасы ара-тұра аренаға келіп, доптарды жинап, қақпаны түзетіп беріп кетеді (күліп). Ал былайынша жұмыстың барлығын өзім істеймін. Қыздармен жұмыс істеу анау айтқандай қиын емес, оның үстіне командамда батыл әрі қайсар қыздар ойнайды, олардың діттегін мақсаты бір – жеңіске жету. Тек көп күш салуды қажет ететін жаттығуларды орындаған кезде кейбірінің жылап қалатыны бар (күліп). Негізі, келісімшарт бойынша оларды бір жыл ғана жаттықтырамын. Одан кейін бәлкім жасөспірімдерді жаттықтырармын, мүмкін осы команданы жаттықтыруды жалғастырармын, оны басшылық шешеді.
– Скандинавия елдерінде допты хоккейге қатты көңіл бөлетіні белгілі. Жоғары дивизионда ойнайтын әйелдер командасын жаттықтыруға неліктен жергілікті бапкерді емес, ерлер командасында ойнайтын сізді таңдады деп ойлайсыз?
– Әлем чемпионаттарына көп қатыстым, ресейлік командаларда ойнағаным бар. Ал қасымдағы әріп тестерімде мұндай тәжірибе жоқ. Сол себепті басшылық осындай тәжірибені, тактикалық әдістерді қолданғанды құп көреді. Мұндағы ойын тәсілі қорғануға негізделген, ал мен шабуылдауға бағытталған ойын көрсеткім келеді. Алдағы уақытта орыс және швециялық стильдің «қоспасынан» өзіме керегін тауып алып, қол астымда жаттығатындарға сол стильде ойнауды үйреткім келеді.
– Әлеуметтік желідегі парақшаңыздан Қазақстанның Норвегиядағы елшілігі Ослода өтетін іс-шараға сізді жиі шақыратынын байқадық.
–Иә, елшілікпен тығыз байланыстамын. Осында өтетін іс-шараларға барып тұрамын. Өткенде тоғызыншы мамыр күні Лиллехаммер қаласына барып, сол төңіректе Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жерленген қазақ солдаттардың ерлігіне бас иіп, еске алып қайттық. Бізбен бірге шаңғы тебуден Олимпиада чемпионы, отандасымыз Владимир Смирнов та барды.
– Елімізде допты хоккейдің шайбалы хоккей секілді қарқындап дамуына не кедергі деп ойлайсыз?
–Допты хоккей Қазақстанда футбол, шайбалы хоккей секілді танымал ойын емес. Оны танымал қылу да қиынның қиыны. Ойындарды теледидардан сирек көрсетеді. Сонымен қатар, жоғарыда мен атап өткен спорт түрлеріндегідей ойыншының жейдесін сатып, жарнама жасау қиын. Барлығын басынан бастау керек. Қазақстан құрамасы 2011 жылы қысқы Азия ойындарының алтын жүлдесін жеңіп алғанда барлығы масаттанып, осы спортты дамытуға, жетілдіруге уәде берді. Бірақ айтқандарының барлығы сол уәде күйінде қалды. Кез келген істі бастау үшін қаражат керек екені айтпаса да түсінікті, бірақ пайдасын көру үшін ұзақ уақыт күтуің керек. Сол секілді допты хоккейді дамыту ұзақ уақытты алады. Ал бізде тек ақша табуды ойлайтындардың қарасы көп. Олардың допты хоккейді дамытуға үлес қосқысы жоқ. Ал Скандинавия елдерінде бұған көзқарас мүлде басқаша, бұл спортқа көп көңіл бөледі, көп қызығады. Жанкүйерлері де көп. Үкіметтен бөлек, меценаттар, кәсіпкерлер қыруар ақша бөліп, допты хоккейдің дамуын қадағалайды. Норвегия үкіметі спортты дамытуға қаражат бөлгені үшін оларға салықты аз төлеуге рұқсат береді. Одан бөлек, біздің клубта маркетинг жақсы жолға қойылған, барлық алаңда жарнама орналастырылады. Осы секілді Қазақстанда да допты хоккейге кеңінен қолдау көрсетіліп, басқа спорт түрлерімен тең көрсе екен деймін.
– Бір сөзіңізде осы олқылықтың орнын толтырып, елге қайтып, допты хоккейді дамытуды қолға алғыңыз келетінін айтып қалдыңыз...
–Жоғарыда мен айтқандай допты хоккейді дамытуға қызығушылық пайда болса әлбетте елге барып, жұмыс істеуге дайынмын. Сізге мынаны айтайын: маған салса Оралдан ешқайда кетпес едім. «Ақжайық» – жаныма жақын клуб, сонда ойнағым келеді. Бірақ елде допты хоккейге жеткілікті назар аударылмағандықтан басқа елге кетуге тура келді, себебі спортшы болған соң кәсіби тұрғыда өсуің керек. Оралда тұратын хоккейшілермен сөйлескенде олардың Қазақстан атын шығарып, допты хоккей ойнауға ерекше ынтызар болып жүргенін байқаймын. Алайда мәселенің бәрі тағы да қаржыға келіп тіреледі. Олар ертеңіне қам жемей, еш уайымсыз өмір сүргісі келеді. Тіпті, карьерасын аяқтаса да, елде жүріп, осы спорттың төңірегінде жұмыс істегісі келеді. Өмірінің көп бөлігін допты хоккейге арнаған адамға басқа кәсіпті «іліп» әкету қиын ғой. Осыдан кейін олар амалдың жоқтығынан басқа елден ұсыныс алып, шетелге кетіп қалады. Ал мұндайды болдырмас үшін мықты спортшылар мен мамандарға жағдай жасалуы керек.
– Ұлттық құрама сапында қысқы Азия ойындарының жеңімпазы атандыңыз, әлем чемпионатының бірнеше мәрте қола жүлдегерісіз. Иркутскіде өтетін әлем чемпионатына қатысу үшін құрамаға шақырту алған боларсыз?
– Иә, шақырту алдым. Жалпы, допты хоккейден Қазақстан құрамасы әлем чемпионатында алты рет (2003, 2005, 2012, 2013,2014 және 2015 жылдары) қола жүлдеге ие болды. Мен осы алты сайыстың үшеуіне қатысып, жүлдегер атандым. Әлемнің кіл мықтылары жиналатын сайыста үшінші орын иелену жақсы көрсеткіш деп ойлаймын. Бұйырса, қазан айында Иркусткіде өтетін әлем чемпионатында тағы да бағымызды сынап көреміз.
Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
