50453
Сәния Дүркеева: Бес құрлық тамашалайтын YouТube каналымда қазақ әуендерін шетелдіктер ұйып тыңдайды
Сәния Дүркеева: Бес құрлық тамашалайтын YouТube каналымда қазақ әуендерін шетелдіктер ұйып тыңдайды
Елге есімі белгілі виолончельші Сәния Дүркеева бүгінде Цюрих өнер университетінің магистратура бөлімінде білім алып жүр. Оған дейін атағы жер жарған Мәскеу мемлекеттік консерваториясының қасындағы орталық музыкалық мектепте, кейіннен сол консерваторияның бакалавриат, содан соң ассистентура бөлімінде білімін жетілдіріп, Ресейде он жыл бойы оқыған ол оқу ешқашан кеш емес екенін айтады. Шетелге танымал музыканттарды елге шақыру, YouТube-тағы әлем жұртшылығы бақылайтын жеке парақшасына қазақ әуендерін жүктеу арқылы қазақ мәдениетін паш етуді көздеп жүрген Сәнияның мақсат еткен жоспары көп. Әзірше алда тапсыратын күрделі емтиханға дайындалып жүрген оған хабарласып, әңгімеге тартқан едік.
– Ең алдымен кішкентай кезінен домбыраға әуестенген Сәнияның кейіннен виолончель аспабына неліктен көңілі ауғанын білгіміз келеді.
– Өнерлі отбасында тәрбиеленіп өскен мен кішкентай күнімнен домбыраның шанағынан төгілген ән-күйді естіп өстім. Әкем музыкалық мектепте сабақ беретін әрі өзі – домбыра жасаудың шебері. Кейде оқушылар біздің үйге сабақ оқуға келетін. Сол кезде құлағымды түріп, есіктің сыртынан сабақтың өту барысын бақылап, «Олар секілді мен де үйренсем ғой» деп қызығатынмын. Ал оқушыларынан уақыты артылмайтын әкем «Домбыра тартуды үйретші» деген өтінішімді ертеңге қалдыра беретін. Бір күні өзім ыңылдап отырып, домбыраның көмегімен бір ән ойлап шығардым. Осыдан кейін менің ұлттық аспапты үйренуге құлшынысымның асып-тасып тұрғанын байқаған әкем маған сабақ беру ісін қолға алды. Ол кезде нота танымайтын едім, бірақ 10 шақты күннің ішінде тырысып-тырмысып, 7-8 күйді үйреніп алдым. Бастапқыда 1-сыныпқа жалпы білім беретін мектепке барғанмын, 1-2 айдан соң анам бетімді қақпай, Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған музыкалық мектепке ауыстырып алды. Біле білсеңіз, ол мектепке жайдан-жай қабылдай салмайды. Балаларды физикалық, музыкалық қабілетіне қарай қатаң конкурстан өткізеді. Содан соң түрлі аспаптар сыныбына бөледі. Әдепкіде ол мектепке «домбыраның құлағында ойнаймын» деп келген едім, бірақ мұғалімдер қабілет-қарымыма қарай виолончель сыныбында оқуға кеңес берді. Бұл аспап маған бейтаныс емес, өйткені әпкем сол музыкалық мектепте оны шебер ойнауды үйренген. Сонымен қатар оған сабақ берген Людмила Қазиахметова ел мақтаған мықты педагог болды. Сондықтан анам екеуміз сол кісінің сыныбында оқуды жақсылыққа теңеп, 8-сыныпқа дейін сонда білім алдым. Кейін педагогім көз жұмған соң, басқа мектепке ауысу туралы ойлана бастадым. Оған қоса, мені түрлі байқауда байқаған басқа мектептегі оқытушылардан шақырулар көптеп түсті. Үйдегілермен ақылдаса келе Күләш Байсейітова атындағы музыкалық мектепке ауысып, онда үш жыл оқыдым. Содан соң жатсам да, тұрсам да Чайковский атындағы Мәскеу мемлекеттік консерваториясының жанындағы орталық музыкалық мектепте оқуды ойлап, сонда білім алуды көздедім. Себебі ол мектепті бітірген түлек тікелей мемлекеттік консерваторияға оқуға түседі. Сөйтіп, сол консерваторияға оқуға түсіп, кейіннен ассистентура бөлімінде білімімді жетілдірдім. Жалпы, Мәскеуде 10 жылға жуық оқыдым.
– Бір сұхбатыңызда Мәскеуде білім алу оңайға соқпағанын, бастапқыда қиналғаннан жылағаныңызды айтасыз. Тәртіп тым қатал болды ма?
–Иә, Мәскеу консерваториясында оқу оңай емес. Педагогтердің тәртібі тым қатал. Берілген тапсырманы дұрыс түсінбесең, төмен баға алып, нәтижесінде түрлі курсқа өтпей қалатының айтпаса да түсінікті. Бірақ ол жақта музыкалық жағынан ғана емес, менталды жағынан да өзгешелік байқалады. Қазақы тәрбие көрген маған ә дегенде орыстардың ортасына сіңісіп кету оңайға соққан жоқ. Бірақ мен мұның барлығын еңсеріп, сабақты жақсы оқып, консерваторияны абыроймен аяқтадым.
–Сіз туралы мәлімет іздегенде Мәскеуде репетитор ретінде жұмыс істегеніңізді білдім. Оқу мен жұмысты қатар алып жүру де оңай болмаған шығар?
– Өзім ғана біліп қоймай, білгенімді басқалармен бөлісуді мақсат тұтқан соң оқу оқып жүріп сабақ беруді еш қиынсынбадым. Маған жетекшілік ететін профессор мен оқыған орталық мектепте әрі консерваторияда сабақ беретін. Маған сенім артқан ол «Сен дайындашы, бүгін сен сабақ берші» деп оқушыларын маған жіберетін. Оған қоса, оларға үй тапсырмасын орындауға көмектесетінмін. Сөйтіп жүріп, сол музыкалық мектепте камералық ансамбльдің және ішекті квартеттің әртісі болып жұмыс істедім. Айтпақшы, Мәскеуден соң, Қазақстанға келіп жұмыс істегенім бар. Ассистентураға түспес бұрын Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрында үш ай жұмыс істедім, кейіннен Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында алты айдай уақыт сабақ бердім.
– Ал Цюрихке қалай жол түсті?
–Еуропа көрерменін таң-тамаша еткен музыкалық стильді үйренгім келді. Осы мақсатты көздеген мен қаражат жинап, өз бетімше іздене бастадым. Интернеттен Цюрих өнер университетінің профессорларын тауып, оларға хат жазып, ізінше өзім орындаған туындыларды жібердім. Менің өнерімді жоғары бағалаған олар Цюрихке келіп, емтихан тапсырып, бағымды сынап көруімді өтінді. Айым оңынан туып, ақырында өзім мақсат еткен Цюрих өнер университетінің магистратура бөліміне оқуға түстім. Бірінші оқуда барлық бағыттағы музыканы үйрететін орындаушы шебер мамандығын игердім, ал қазір солист шебер бөлімінде білім алудамын. Алдағы күндері 40-50 минуттық бағдарламаға кіріктірілген түрлі стильдегі музыканы орындап, күрделі емтихан тапсыруым қажет. Қазір сол емтиханға дайындалып жүрмін. Одан бөлек, наурыз айында үлкен бір жобаға қатыспақпын.
– Осыдан үш жыл бұрын Алматы мен бас қаланың сахнасында қойған «Виолончель үн қатқан мамыр кеші» атты жеке концертіңізде атақты швейцариялық виолончельші, ұстазыңыз Орфео Мандоцци қазақтың күйін тыңдап, тамсанғанын айтқан еді.
– Ол кісі менің шақыртуыммен Қазақстанға бірінші рет келген болатын. Оның қазақ мәдениетін, тағамын ұнатқаны соншалық, біз жөнінде көп білгісі келіп, ақырында ұлттық музыкамызды виолончельге салып ойнау ниетін жеткізді. Сосын әкемнен бірнеше күйдің нотасын алып, ол кісіге тарту еттік. Алдағы уақытта қазақ күйлеріне әрлеу жасап, жеке композиция ретінде шығаратын ойы бар. Келешекте Орфео секілді тағы басқа шетелдік мықтыларды шақырып, осылайша мәдениетімізге қызығушылығын оятып, тағы бірнеше концерт қою туралы ойым бар. Жыл сайын біздің ән мен күйге қызығатын шетелдіктердің қатысуымен фестиваль өтіп тұрса екен дейсің, бірақ біздің елде концерт ұйымдастырудың машақаты көп. Барлығы қаражатқа келіп тірелетіні айтпаса да түсінікті. Негізі, бұған дейін көп демеушінің алдына барып, көмек сұраған болатынмын, бірақ «Әрине, көмектесеміз» деп жылы шығарып салған олардан ізінше еш жауап ала алмадым. Мәскеу консерваториясында оқып жүрген кезде шетелдегі музыкалық оқу ордаларында оқып жатқан қазақстандық студенттердің басын қосып, біздегі қалың бұқараға біздің осындай таланттарымыз бар екенін көрсеткім келді. Екі қаладағы залды жалдап, афиша жасап, ары-бері шапқылап, үлкен концерт өткіздік. Бірақ біз бұл кештерді тегін өткіздік, қатысушыларға ешқандай қаламақы берілмеді. Сол кезде бізге қол ұшын созған ешкім болмады, әкімшілік қызметкерлерінің аздап көмектескені бар, десе де барлығын анам екеуміз атқарып шықтық. Содан соң Қазақстанда мұндай игі іске қолдау білдіретін демеуші табу өте қиын екенін жақсы білемін.
– «Қазақстанда классикалық музыканың тыңдарманы аз» дегендерге не айтасыз?
– Мен олай демес едім. Жоғарыда сіз айтып өткен Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларында болған жеке концертімде залда ине шаншар жер болмады. Моцарт туған Еуропа елдерінде классикалық музыка концерттеріне келушілер саны көп екені әмбеге аян. Бізде де бұл стильді ұнататындар қатары көбейіп келеді. Байқағаным, Қазақстанда жастар классикалық кешке көп келеді екен, сондай-ақ тыңдармандар қатарынан музыкант еместерді де көп байқадым. Классикалық музыканы дамыту жағынан алған бағытымыз жаман емес. Жәния Әубәкірова, Айман Мұсаходжаева бастаған тұлғалар бүгінде көп іс-шара ұйымдастырып жатқанын естіп-біліп отырамын. Олар тек классикалық бағытқа мән беріп қоймай, оны дәстүрлі әнмен біріктіріп, түрлі жобалар жасап жүр. Мысалы, екі бағытты үйлестіру арқылы оркестрлер айтысын ұйымдастырып, тындарман тартудың, сондай-ақ дәстүрлі әнді де ұмыт қалдырмаудың тың айла-әдісін қолданып жүр. Десе де, жас мемлекет болған соң, жоғары мәдениетті жете түсіне бермейтінімізді айта кеткен жөн. Тек ертеңін ойлап, күнкөріс қамы үшін нәпақа тауып жүрген басым көпшілікке бұл стиль бейтаныс. Осы ретте әлеуметтік деңгейіміз көтеріліп, әлем ұйып тыңдайтын туындыларды біздің қауым да құлақ құрышын қандырып тыңдаса екен дейсің.
– YouТube парақшаңыздан классикалық шығармалардан бөлек, поп жанрындағы әншілердің туындыларын виолончельге салып орындайтыныңызды байқадым. Өткен аптада шотландиялық әнші Льюис Капалдидің әлем білетін әнін орындап, көпшілікті таңғалтқаныңыз тағы бар. Бұл көрерменді тартудың әдісі ме, әлде көп әнші секілді карантинде іш пысқаннан жасалған қадам ба?
– Барлығы карантиннен басталды. Сол уақытта барлық концерт пен жоба жайына қалып, үйде бос отырған кезде жеке каналымды жандандырайын деп түрлі туындыларды орындап, жүктей бастадым. Кейін жақын досым «поп жанрындағы әндерді орындап көрсең қайтеді?» деп ұсыныс айтты. Осылайша, бұл бағыттағы хит әндерден кавер жасау дәстүрі пайда болды. Негізі, поп жанрындағы әндердің нотасын түсіріп, виолончельде орындау үшін арнайы әрлеу оңай іс емес. Мен ол каверлерді екі, кейде тіпті төрт виолончельді «жұмылдыру» арқылы әзірлеймін. Бүгінде YouТube каналым бес құрлық тұрғындары қарайтын каналға айналды. Шетелдіктер көп қарайтын болған соң, арасында қазақ әуендерін де орындаймын. Қазақ әуендері қамтылған видеоларға шетелдіктер жағымды пікір білдіріп, мұндай ерекше музыканың тамсандырмай қоймайтынын айтады. Ән қоржынымда бірнеше қазақша туындысы бар. Осындағы елшілік ұйымдастыратын түрлі іс-шараларда көп орындаймын. Жаңылыспасам, Цюрихте 20-ға жуық қазақ музыкант тұрады. Барлығымыз елшілік өткізетін ивенттерден қалмай, қазақ әуенінің осында дәріптелуіне бір кісідей атсалысып жүрміз.
– Бір сұхбатыңызда Мәскеуде білім алу оңайға соқпағанын, бастапқыда қиналғаннан жылағаныңызды айтасыз. Тәртіп тым қатал болды ма?
–Иә, Мәскеу консерваториясында оқу оңай емес. Педагогтердің тәртібі тым қатал. Берілген тапсырманы дұрыс түсінбесең, төмен баға алып, нәтижесінде түрлі курсқа өтпей қалатының айтпаса да түсінікті. Бірақ ол жақта музыкалық жағынан ғана емес, менталды жағынан да өзгешелік байқалады. Қазақы тәрбие көрген маған ә дегенде орыстардың ортасына сіңісіп кету оңайға соққан жоқ. Бірақ мен мұның барлығын еңсеріп, сабақты жақсы оқып, консерваторияны абыроймен аяқтадым.
–Сіз туралы мәлімет іздегенде Мәскеуде репетитор ретінде жұмыс істегеніңізді білдім. Оқу мен жұмысты қатар алып жүру де оңай болмаған шығар?
– Өзім ғана біліп қоймай, білгенімді басқалармен бөлісуді мақсат тұтқан соң оқу оқып жүріп сабақ беруді еш қиынсынбадым. Маған жетекшілік ететін профессор мен оқыған орталық мектепте әрі консерваторияда сабақ беретін. Маған сенім артқан ол «Сен дайындашы, бүгін сен сабақ берші» деп оқушыларын маған жіберетін. Оған қоса, оларға үй тапсырмасын орындауға көмектесетінмін. Сөйтіп жүріп, сол музыкалық мектепте камералық ансамбльдің және ішекті квартеттің әртісі болып жұмыс істедім. Айтпақшы, Мәскеуден соң, Қазақстанға келіп жұмыс істегенім бар. Ассистентураға түспес бұрын Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрында үш ай жұмыс істедім, кейіннен Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында алты айдай уақыт сабақ бердім.
– Ал Цюрихке қалай жол түсті?
–Еуропа көрерменін таң-тамаша еткен музыкалық стильді үйренгім келді. Осы мақсатты көздеген мен қаражат жинап, өз бетімше іздене бастадым. Интернеттен Цюрих өнер университетінің профессорларын тауып, оларға хат жазып, ізінше өзім орындаған туындыларды жібердім. Менің өнерімді жоғары бағалаған олар Цюрихке келіп, емтихан тапсырып, бағымды сынап көруімді өтінді. Айым оңынан туып, ақырында өзім мақсат еткен Цюрих өнер университетінің магистратура бөліміне оқуға түстім. Бірінші оқуда барлық бағыттағы музыканы үйрететін орындаушы шебер мамандығын игердім, ал қазір солист шебер бөлімінде білім алудамын. Алдағы күндері 40-50 минуттық бағдарламаға кіріктірілген түрлі стильдегі музыканы орындап, күрделі емтихан тапсыруым қажет. Қазір сол емтиханға дайындалып жүрмін. Одан бөлек, наурыз айында үлкен бір жобаға қатыспақпын.
– Осыдан үш жыл бұрын Алматы мен бас қаланың сахнасында қойған «Виолончель үн қатқан мамыр кеші» атты жеке концертіңізде атақты швейцариялық виолончельші, ұстазыңыз Орфео Мандоцци қазақтың күйін тыңдап, тамсанғанын айтқан еді.
– Ол кісі менің шақыртуыммен Қазақстанға бірінші рет келген болатын. Оның қазақ мәдениетін, тағамын ұнатқаны соншалық, біз жөнінде көп білгісі келіп, ақырында ұлттық музыкамызды виолончельге салып ойнау ниетін жеткізді. Сосын әкемнен бірнеше күйдің нотасын алып, ол кісіге тарту еттік. Алдағы уақытта қазақ күйлеріне әрлеу жасап, жеке композиция ретінде шығаратын ойы бар. Келешекте Орфео секілді тағы басқа шетелдік мықтыларды шақырып, осылайша мәдениетімізге қызығушылығын оятып, тағы бірнеше концерт қою туралы ойым бар. Жыл сайын біздің ән мен күйге қызығатын шетелдіктердің қатысуымен фестиваль өтіп тұрса екен дейсің, бірақ біздің елде концерт ұйымдастырудың машақаты көп. Барлығы қаражатқа келіп тірелетіні айтпаса да түсінікті. Негізі, бұған дейін көп демеушінің алдына барып, көмек сұраған болатынмын, бірақ «Әрине, көмектесеміз» деп жылы шығарып салған олардан ізінше еш жауап ала алмадым. Мәскеу консерваториясында оқып жүрген кезде шетелдегі музыкалық оқу ордаларында оқып жатқан қазақстандық студенттердің басын қосып, біздегі қалың бұқараға біздің осындай таланттарымыз бар екенін көрсеткім келді. Екі қаладағы залды жалдап, афиша жасап, ары-бері шапқылап, үлкен концерт өткіздік. Бірақ біз бұл кештерді тегін өткіздік, қатысушыларға ешқандай қаламақы берілмеді. Сол кезде бізге қол ұшын созған ешкім болмады, әкімшілік қызметкерлерінің аздап көмектескені бар, десе де барлығын анам екеуміз атқарып шықтық. Содан соң Қазақстанда мұндай игі іске қолдау білдіретін демеуші табу өте қиын екенін жақсы білемін.
– «Қазақстанда классикалық музыканың тыңдарманы аз» дегендерге не айтасыз?
– Мен олай демес едім. Жоғарыда сіз айтып өткен Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларында болған жеке концертімде залда ине шаншар жер болмады. Моцарт туған Еуропа елдерінде классикалық музыка концерттеріне келушілер саны көп екені әмбеге аян. Бізде де бұл стильді ұнататындар қатары көбейіп келеді. Байқағаным, Қазақстанда жастар классикалық кешке көп келеді екен, сондай-ақ тыңдармандар қатарынан музыкант еместерді де көп байқадым. Классикалық музыканы дамыту жағынан алған бағытымыз жаман емес. Жәния Әубәкірова, Айман Мұсаходжаева бастаған тұлғалар бүгінде көп іс-шара ұйымдастырып жатқанын естіп-біліп отырамын. Олар тек классикалық бағытқа мән беріп қоймай, оны дәстүрлі әнмен біріктіріп, түрлі жобалар жасап жүр. Мысалы, екі бағытты үйлестіру арқылы оркестрлер айтысын ұйымдастырып, тындарман тартудың, сондай-ақ дәстүрлі әнді де ұмыт қалдырмаудың тың айла-әдісін қолданып жүр. Десе де, жас мемлекет болған соң, жоғары мәдениетті жете түсіне бермейтінімізді айта кеткен жөн. Тек ертеңін ойлап, күнкөріс қамы үшін нәпақа тауып жүрген басым көпшілікке бұл стиль бейтаныс. Осы ретте әлеуметтік деңгейіміз көтеріліп, әлем ұйып тыңдайтын туындыларды біздің қауым да құлақ құрышын қандырып тыңдаса екен дейсің.
– YouТube парақшаңыздан классикалық шығармалардан бөлек, поп жанрындағы әншілердің туындыларын виолончельге салып орындайтыныңызды байқадым. Өткен аптада шотландиялық әнші Льюис Капалдидің әлем білетін әнін орындап, көпшілікті таңғалтқаныңыз тағы бар. Бұл көрерменді тартудың әдісі ме, әлде көп әнші секілді карантинде іш пысқаннан жасалған қадам ба?
– Барлығы карантиннен басталды. Сол уақытта барлық концерт пен жоба жайына қалып, үйде бос отырған кезде жеке каналымды жандандырайын деп түрлі туындыларды орындап, жүктей бастадым. Кейін жақын досым «поп жанрындағы әндерді орындап көрсең қайтеді?» деп ұсыныс айтты. Осылайша, бұл бағыттағы хит әндерден кавер жасау дәстүрі пайда болды. Негізі, поп жанрындағы әндердің нотасын түсіріп, виолончельде орындау үшін арнайы әрлеу оңай іс емес. Мен ол каверлерді екі, кейде тіпті төрт виолончельді «жұмылдыру» арқылы әзірлеймін. Бүгінде YouТube каналым бес құрлық тұрғындары қарайтын каналға айналды. Шетелдіктер көп қарайтын болған соң, арасында қазақ әуендерін де орындаймын. Қазақ әуендері қамтылған видеоларға шетелдіктер жағымды пікір білдіріп, мұндай ерекше музыканың тамсандырмай қоймайтынын айтады. Ән қоржынымда бірнеше қазақша туындысы бар. Осындағы елшілік ұйымдастыратын түрлі іс-шараларда көп орындаймын. Жаңылыспасам, Цюрихте 20-ға жуық қазақ музыкант тұрады. Барлығымыз елшілік өткізетін ивенттерден қалмай, қазақ әуенінің осында дәріптелуіне бір кісідей атсалысып жүрміз.
Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
