Қазақ топырағын басқанда ғана өзіңнің кім екеніңді толық сезіне аласың – Үмітхан Гүлерюз, Түркия қазағы

Қазақ топырағын басқанда ғана өзіңнің кім екеніңді толық сезіне аласың – Үмітхан Гүлерюз, Түркия қазағы

Қазақ топырағын басқанда ғана өзіңнің кім екеніңді толық сезіне аласың – Үмітхан Гүлерюз, Түркия қазағы
ашық дереккөзі
50510
Өткен аптада әлемнің тоғыз елінде тұратын 30-ға жуық қазақ жастары жаңа тынысы ашылған Семей жерінде бас қосты. Сыртта жүрсе де, Қазақстан десе елең етпей қоймайтын олар «Отан­дастар қорының» ұйымдастыруымен Алаш астанасында өткен «Киелі Қазақстан – 2022» жобасына қатысты. Онда Түркиядан келген қандасымыз Үмітхан Гүлерюз Қазақстанның түрлі аймағына түрік кәсіп­керлерін тартып, екі ел арасындағы мәдениет және сауда-саттық елшісі болғысы келетінін жет­кізді. Семейден Ыстанбұлға оралғанына алты күн болса да, атажұртқа алғаш жасаған сапарынан алған әсерін айтып тауыса алмай жүрген Үмітханға хабарласып, әңгімелескен едік.  width=– Семейде өткен кездесуде «Омбы қа­зақтары» ұйымының басшысы Тор­ғын Әшенова «Түркиядан келген Үміт­хан бауырымыз бәрімізді таңғал­дыр­ды. Ел десе жүрегі ерекше соғады. Ай­­­тары бар. Содан сұхбат алыңызшы» де­ген еді. Алдымен өзіңіз туралы айта отырсаңыз. – Мен 1993 жылдың шілдесінде Түр­кия­­дағы Нигде провинциясының Бор ауда­ны­на қарасты Алтай ауылында дүниеге кел­дім. 70 жыл бұрын ата-бабаларымыз Ги­ма­лай, Тибет асып Түркияға үдере көш­кенін тарихтан білетін боларсыз. Түр­кия­ның сол кездегі Бас министрі Аднан Мен­де­рес қазақтарға Алтай ауылында тұруға жағдай жа­сап, құшақ жая қарсы алған. Біздің әулет те сол аймаққа тұрақтаған. Кейін ата-анам бізді Ыстанбұл қаласына көшіріп әкелді. Мек­тепті бітірген соң Адана қаласындағы Чу­курова университетінде ауыл шаруа­шы­лығы инженері мамандығын алып шық­тым. Сосын Анадолы универ­ситетінің ха­лық­аралық байланыс факуль­те­тінде тағы білім алдым. Қазір Нигде Өмер­халисдемир уни­верситетінің тех­нопаркі компа­ния­сын­да жұмыс істеймін. Компанияның Нигдедегі ор­та­лығы мен Ыстанбұлдағы филиалында бағ­дарлама­лық қамтамасыз ету, жарнама, өн­діріс және медиа жоспарлау ісін қада­ға­лаймын. Жұмыс барысында түрлі муни­ци­па­литет, үкіметтік емес ұйымдар, корпора­тивті компаниялармен тығыз байланыс орнатуға жауаптымын. Одан бөлек, төрт жыл бұрын түрік досым екеуіміз ІТ және жар­­нама жұмысымен ай­­налысатын ар­найы агент­тік аш­қанбыз. Қазір сол агент­ті­гі­міз­дің Ниг­де жә­не Ыс­тан­бұл қа­ла­сында ашылған екі кең­сесі жұмыс істеп тұр. Сонымен қатар Нигде­де тұратын қазақ ба­ла­ла­рына көмек­тесу­ге, әсіресе ауыл-ай­мақ­та тұра­тындарға қажет нәр­се­мен қам­тамасыз етуге ты­рысамын. Былай­ша айт­қанда, жұмыс деген бас­тан асады. [caption id="attachment_185716" align="alignnone" width="1280"] width= Семейде бас қосқан қандастар[/caption] – Қор өкілдері Қазақ­стан­ға түрік кә­сіп­керлерін тартуды бірін­ші болып бастама көтерген сіз екенін айтады. – Мен Қазақстан мен Түркияның ара­сы­н­да мәдениет және сауда елшісі болғым ке­леді. Түркиядағы кәсіпкер достарыммен жиі кездесіп тұрамын, сондай кездесулерде олар­дың Қазақстанда бизнес ашқан тиімді еке­нін, екі ел кәсіпкерлері арасындағы жұ­мыс жемісті болатынын үнемі айтып жүр­мін. Қазақстан мен Түркияның туыстас қа­­лалары арасындағы байланысты нығайт­қы­мыз келеді. Осылайша, Түркия мен Қа­зақстан арасындағы қарым-қатынас беки түседі. Қазақстан мен Түркия – достығы жа­расқан, бауырлас елдер. Бәрінен бұрын Қа­зақстан – біздің атажұртымыз. Қазақ­стан дамыса, түрік әлемі де қарқынды да­ми­ды. Түріктер де Қазақстанды көргісі, жа­қыннан танып-білгісі келеді. Қазақстан мен Түркия арасындағы ынтымақтастық нә­тижесінде іске асырылатын әр жоба тү­рік әлемінің ілгерілеуіне үлкен үлес қоса­ты­ны айтпаса да түсінікті. Одан бөлек, ме­нің идеям іске асса, Қазақстанда жұмыс орын­дары да көбейеді. Бауырларымыз өзіне қызық іспен шұғылдана алады. Діт­те­генімді іске асыру үшін алдымен Ыстан­бұл­дағы консулмен ақылдастым. Сондай-ақ кезінде Қазақстанның Түркиядағы Төтен­ше және өкілетті елшісі болған, қазір «Отандастар қорын» басқаратын Абзал Сапарбекұлымен жақсы араластық. Қандай істі қолға алсақ та, алдымен ол кісіні іздеп, онымен ақылдасуға асығамыз. Түркиядағы қазақтардың түгелі Абзал мыр­заны жақсы таниды әрі ерекше құрметтейді. Сондықтан ішімде пісіп жүрген бұл идеяны ол кісіге де айттым. Бұйырса, келесі айда Түр­киядан он беске жуық кәсіпкер Қазақ­стан­ға бар­мақ. Мен өз тарапымнан түрік кә­сіп­кер­лерінің Қазақстанға іскерлік және мә­дени турлар аясында жиі келуін қамта­м­а­сыз етуге тырысамын.  width=– Сіз айтқан он бес кәсіпкер Қазақ­стан­­ның қай қаласына келуді жоспар­лап отыр? – «Отандастар қорының» өкілдерімен ақыл­дасқан кезде олар алдымен киелі Түр­кістан қаласын аралаудан бастаған жөн еке­нін айтты. Ыстанбұлдағы консул да сон­да барған дұрыс деді. Түріктер Түркі­ста­н­ды аралап қана қоймай, онда кәсібін дөң­гелетіп отырған жергілікті кәсіпкерлер­мен идеялар алмасып, диалог құруды көз­деп отыр. Олар алдымен осында келеді, жан-жағын аралап көреді. Не қажет екенін түй­ген соң кәсіп ашады. Түркістан түркі әле­мінің рухани астанасы болғандықтан, түрік­тер Түркістанды «жақын» тартатынын білесіз. Олар мұнда іскерлік байланыс ор­натудан бұрын «туыстарымызға келдік» деп бауырлас екенін білдіру үшін келетінін де білесіз. Алдағы уақытта Түркістаннан басқа да қалаларды аралап көрмекші. Бірақ олай ниет танытқандардың барлығы бірден ке­ле алмайтыны белгілі. Қазіргі бар уайы­мым – Түркістанға ұйымдастырылатын сапар біз ойлағандай болып, екі елдегі кәсіпкерлер тіл табысып, өзара ынтымақтастық орнат­са екен. – Семейге келгенге дейін Қазақ­стан­ға мүлде табаныңыз тимесе де, ата­жұртыңыздың көсегесін көгертуге сәл де болса үлес қосуға деген ын­таңыз­дың болғанына қайран қалып отырмын. – Қанымыз қазақ болған соң елең ет­пей тұра алмайсың. Қазақ тілінде сөйлеуді әже­мізден үйрендік. YouTube-тан қазақ ән-жырларын тыңдап өстік. Домбыраның үнін естісек болғаны, жүрегіміз жібіп сала бе­ре­ді. Атажұрт туралы жаңалықтарды да қалт жібермейміз. «Ішіміз» қазақ болған соң «сыртымыз» да қазақ болуы керек деген ой ғой біздікі.  width=– Семейден Ыстанбұлға оралға­ныңыз­ға алты күн болса да, бұл сапар­дан алған әсеріңізді айтып тауыса ал­май жүргеніңізді байқадық. – Қазақстанға алғаш рет келгендіктен, ра­сымен есімді әлі жия алмай жүрмін. Ата­жұртымыздың мәдениет пен тарихқа бай екеніне көзім жетті. Қазақстанға барғанда тү­сінгенім – Қазақстанға бармаған сырт­та­ғы қазақ өзін «қазақпын» деп ойламасын. Не­ге десеңіз, Қазақстанға барғанда ғана өзің­нің кім екеніңді толық сезе аласың. То­пырағына табаным тиген сәттегі әсерімді сөз­бен айтып жеткізе алмаймын. Киелі Се­мей жері қазақ екенімді ерекше сезін­дірді. Семейдің табиғатын өзім туып-өскен Алтайға қатты ұқсаттым. Семейде туған ауы­лымда жүргендей күй кештім. Тіпті, біз бар­ған бір ауылдағы үйді көргенде ауыл­дағы үйді көргендей болдым. Ұйымдас­тыру­шылар Шәкәрім университетіне, Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік қо­рық мұражайына, сондай-ақ Абай ауда­нын­да орналасқан Жидебайға апарып, әкелді. Осы сапарда ұлы Абай туралы көп мә­лі­метке қанығып қайттым. Біз үшін ол туып-өскен жердің топырағын басудың өзі бір бақыт. Одан бөлек, қазақ жастарымен бір­ге ән шырқадық. Ертіс өзенінің бойын ара­ла­дық. Айтпақшы, Шәкәрім уни­верситетіне бар­ған кезде үш студент қыз жоқтау өлең айт­ты. Бұл өлең бізге әсер етпей қоймады. Кө­зімізге жас алып, ерекше күй кештік. Се­­­мей сөзбен сипаттап жет­­кізе алмайтын «тәтті» сәт­тер­мен есі­­­мізде қалды. Қай­тар күні бізді кеш­ке асқа ша­қырған Семей қа­­ла­сы әкі­мі­нің орын­ба­сары айрықша қо­нақ­жайлылық танытты. Мұн­дай мейірімді жан­дар өзі қалаған биік­тен асып түс­ке­нін қа­­лай­­мын. Осы ретте біз­­дің асты-үсті­мізге түсіп, көңі­лімізді бақ­қан семейлік­терге зор алғыс біл­діргім келеді. 30 жыл ішінде бұрын-соң­ды мұндай эмоцияны бастан кешір­меген­мін. Тө­бем көкке екі елі жетпей, қат­ты қуан­дым. Ондағылар Орта жүз­дегі біз тарайтын Керейлер Семейде көп тұра­тынын айт­ты. Сон­дық­тан ата-баба­ларым­ның же­рін­де жүрмін деп есептеп, кө­кіре­гім толғанша ата­жұрт­тың саф ауа­сын сі­міре жұ­тып, ра­қат­та­нып жүр­дім. Тіп­ті, са­ғатқа да қара­­ма­­­­дым. Мен үшін күн мен түн бір­дей болды. Көп­­­ке дейін ұйықта­май, ерек­ше жерді кезіп, көп қыдыр­дым. Елшілікте жұ­мыс істеген Мерей деген бауы­ры­­мыздың үйлену тойына бардық. Осылайша, қа­зақ тойы қалай өтетінін көріп, мар­қайып қайт­тық. Бір қызығы, Түркияда үйлену тойын Қазақстан­дағы­дай өткізбейді. Үстелге қойы­­латын тағам түрлері аз, Қазақ­стан­дағыдай ойындар ой­натылмайды, көп ән де айтылмайды. Сіздерде тойда тіпті әкесі, анасы, әпкесі, бауыры бәрі-бәрі ортаға шы­ғып, ақ жарма тілегін айтады екен. Ал Түр­кияда олай емес. Тойға келген барлық кісі­нің жастарға деген игі тілегін, аппақ ниетін жеткізгеніне риза болдым. Сосын тағы бір айта кететін жайт, сіз­дерде той сағат түнгі бір жарымда аяқ­талады екен. Ондағылар «бұл қайта ерте қайт­қанымыз ғой» дейді. Ал бізде тойға кел­гендер түнгі он бір жарымда тарқайды. Ұмы­тып барады екенмін, Франция, Гер­ма­ния, Ресей, Өз­бекстан, Иран, Моңғолия, Қыр­ғыз Рес­пуб­ликасы, Беларусь елдерінен келген 30 бел­сенді қазақпен таныстырған да – осы Семей жері.  width=– Сонда сіз Еуропа қазақтарынан бас­­қа жерде де мәдени қауымдас­тық­тар жұмыс істеп тұрғанын білмедіңіз бе? – Иә, мен бізден бөлек Франция, Гер­ма­ния­дан басқа елдерде қазақтардың басын қо­сатын ұйымдар бар екенін білмеппін. Сол ұйымдардың жұмысын дөңгелететін қа­зақтардан басқа ешкімді танымай­тын­мын. Әлемнің тоғыз елінен келген жастар­мен танысып, олармен атажұртымызда ана тіліміз – қазақ тілінде шүйіркелесіп, сыр­лас­­қанымызға қатты қуандым. Бір-бірі­міз­бен қазақша түсініскен кездегі сезген эмо­циямды сөзбен айтып жеткізе алмай­мын. Бірақ олардың қазақшасы бізден жақсы екен (күліп). Түркияда қазақтардың мә­дениеті, салт-дәстүрі, ұлттық тағамы сақ­талған. Бізден де «Руың кім?» деп сұрай­ды. Бірақ бізде сақталмаған бір нәрсе бар, ол – қазақ тілі. Мен басқа елдерде де қазақ­ша еркін сөйлейтіндер аз шығар деп ойла­сам, қателесіппін. Семейдегі делегацияның ішінде менен жақсы сөйлейтіндер көп екен. Біз қазақ тілін ұмытқанымызды сонда түсіндік. – Түркиядағы қандас ағаларымыз өзіңіз секілді жастардың қазақ тілін біл­мейтінін айтқан еді... – Иә, Түркияда туған жастардың басты проб­лемасы осы – қазақ тілін білмейді. Кей­бірі қазақша түсінгенімен, сөйлей ал­май­ды. Олар Түркия жерінде өсіп-өніп, түрік­тілді ортада көп уақыт өткізетіндіктен, қа­зақ тілі ұмыт қалады. Қазір «Отандастар қоры» Түркия қазақтарына қайтсек қазақ тілін үйретсек болады деген мәселені басты күн тәртібіне қойып отыр. Қазақ тілінен курс, домбыра үйірмесі секілді түрлі іс-ша­ра ұйымдастырып жүр. Абзал Сапарбекұлы «Отандастар қорын» басқарғаннан кейін мұн­дай іс-шаралардың саны екі есеге арта түсті. Жоғарыда айтып өткенімдей, ол кісі Түркия қазақтарына не қажет екенін жақсы біледі. Сондықтан біз болып, сіз бо­лып, төл мәдениетіміз, тарихымыз бен тілімізді сақ­тай алатынымызға сенімім мол.

Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ

Серіктес жаңалықтары