Испанияның «Гранада» командасында ойнайтын қазақ
Испанияның «Гранада» командасында ойнайтын қазақ
Жыл басында футболдан Қазақстан жастар құрамасының 19 жастағы қорғаушысы Асқар Сатышев испандық «Гранада» командасына ауысқаны туралы жазған болатынбыз. Таразда туып-өскен ол Шымкенттегі «Оңтүстік» академиясында жаттығып жүргенде испандық бапкердің көзіне түсіп, оның көмегімен Испанияға барып, әлеуетін танытуға мүмкіндік алған еді. Таразда еңбек демалысында жүрген Асқарға хабарласып, алдағы жоспары мен Испанияда жиған тәжірибесі туралы сұраған едік.
– «Оңтүстік» академиясының түлегі болғандықтан сізді көпшілік доп тебуді Шымкентте үйренді деп ойласа керек.
– Мен – Тараз қаласының перзентімін. Бала күнімнен футболға әуес болдым. Алғашқы бапкерім Бекмұрат Маратұлы аулада доп теуіп жүргенімді көріп, Тараз футбол орталығында бірге жаттығуға шақырды. 11 жасқа дейін сол орталықта жаттықтым. Бірде командамен бірге Шымкенттегі «Оңтүстік» академиясының алаңында өткен жолдастық кездесуге қатыстық. Академияның жаңадан ашылып, жас ойыншыларды іріктеп жатқан кезі. Академия бапкерлері көп команданы өз алаңында ойнатып, содан соң ойын барысында көзге түскен футболшыларға сонда қалып, жаттығуға ұсыныс жасайды. Әлгі жолдастық кездесуден соң бапкерім мені мен бір баланы академияға қабылдауға ұсыныс келіп түскенін айтты. Отбасыммен ақылдасып, «Оңтүстік» академиясының тәрбиеленушілері қатарына қосылдым. Академияның басты мақсаты – жергілікті жас ойыншылардың қабілетін ұштап, Еуропаға жіберу. Сондықтан басшылық мықты мамандардың көмегіне жүгініп, шетелден бапкерлерді шақыртады. Жас категориясы бойынша бөлінген командаларды Испаниядан арнайы келген бапкерлер мен олардың көмекшілері – қазақстандық мамандар жаттықтырды. Білуімше, ол кезде испандықтар Қазақстан бойынша тек біздің академияда ғана жұмыс істеді-ау дейімн. Біздің командаға Жасинт Магрина жауапты болды. 
– Испандық «Гранада» клубының екінші командасымен келісімшарт жасасуыңызға сол Жасинт Магрина себепші болған екен. Команданың ішінен неліктен дәл сізді таңдады деп ойлайсыз?
– Жасинт академия ашылған күннен бастап бізге бас-көз болды. Есептеп қарасам, онымен бес жыл уақыт бірге жұмыс істеппін. Бес жыл аз уақыт емес. Осы бес жыл ішінде ол мені жақсы танып-білді. Академияда бізді жаттықтырып жүргенде «Жақсы ойнаңдар. Испанияға кетіп қалсам, сендерді алдырып аламын. Сол жақта ешкімнен кем түспейтіндеріңді дәлелдейсіңдер» деп үнемі айтатын. Бірақ біз бұған әзіл ретінде қарап, аса мән бермей ойынды жалғастыра беретінбіз. Өзі жаттықтырған 5-6 баланың ішінен таңдауы неліктен маған түскенін білмеймін. Былтыр «Дұрысы, үйге қайтқаным жөн» деп, Таразға қайтып, онда Бірінші лигада ойнайтын «Тараз-Қаратау» командасына қабылдандым. Мен Таразға қайтқан кезде Жасинт те Испанияға оралды. Еліне кетсе де ол «Испандықтар кез келген уақытта хабарласуы мүмкін. Дайын жүріңдер. Мүмкіндік болып жатса, сендерді басқа клубтарға да ұсынамын» деп айтып жүретін. Бір күні Жасинттің аудармашысы болған Мұзафар хабарласып: «Жасинт саған Испанияда ойнауға мүмкіндік туып тұрғанын айтты»,– деп бір қуантып қойды. Содан соң Жасинт өзі байланысқа шығып: «Сені «Гранада» клубына ұсындым. Келіп көр. Әлеуетіңді байқап көрген соң жауабын бірден айтады», – деді. Мұны естіген кезде ата-анамның қуанышында шек болған жоқ. Сөйтіп, құжаттар реттелген соң Испанияға жол тарттым. Жасинт әуежайдан өзі күтіп алып, «Гранаданың» спорттық базасында болған алғашқы 2-3 күнде қасымнан табылып, қолдау білдірді. Сосын ондағы бапкерлер «Жетер. Енді баланың өзін көрейік. Жеке жүрсін» деген соң өз-өзімді көрсетер уақыт келгенін түсіндім. Бір апта бойы жаттыққан соң бапкерлер: «Тағы бір аптаға қал. Байқап көрейік», – деді. Екінші аптада көзге түсіп, жақсы нәтиже көрсеткен соң «Сенімен бес айға келісімшарт жасасамыз» деп айтқанда қуанғанымды сөзбен айтып жеткізе алмаймын. Мұны ести сала ақжолтай жаңалығымды отбасыма жеткізуге асыққаным есімде. Айтпақшы, көбісі «Неге бес ай?» деген сұрақты жиі қояды. Олар Қазақстанды футболы аса қатты дами қоймаған ел деп таниды. «Көрейік. Еуропадағы адаптациядан қалай өтесің? Бес айда өсесің бе әлде керісінше бола ма? Тілді қалай меңгересің? Осының барлығын ескереміз» дегендей нюанстарды тізіп шықты. 
– Жаңа командаға ауысқан ойыншылардың бөтен ортаға сіңуі, ойын жүйесіне үйренісуі көп уақыт алатынын білеміз. Сізде адаптация қалай өтті?
– Ең бірінші жаттығуға келген кезде бапкерлер «Орысша сөйлей аласың ба?» деп сұрады. Содан соң әкесі – вьетнамдық, анасы – қытайлық, бірақ өзі Мәскеуде туған, орыс тілін жетік білетін бір футболшымен таныстырды. Екеуіміз жақын араласып, ақырында дос болып кеттік. Оның маған көмегі көп тиді. Ол арқылы бапкерлер және ойыншылармен тілдестім. Бір сөзбен айтқанда, ол менің аудармашым болды (күліп). Десе де мен испан тіліндегі футбол терминдерін бұрыннан жаттап жүрген едім. Шет тілін білмеу жаттығуыңа еш кедергі келтірмейді екен, соны түсіндім. Кейде әлгі досым базада бір аптадай болмай қалады. Ондай кезде бапкерлерге жауап қата алмасам да, олардың айтқанын екі етпей орындап, барынша жоғары нәтиже көрсетуге тырысып бақтым. Тек алғашқы аптада ондағы ойын қарқынына ілесу қиынға түскені болмаса, жаттығу кезінде айтарлықтай кедергілер болған жоқ. Мен Гранада U-19 командасымен келісімшарт жасастым, десе де «Гранада-Б» клубындағы ойыншылармен бірге жаттықтым. «Гранаданың» бірінші командасы мен екінші командасы бір базада жаттығатындықтан, бұл жаттығулардың маған берері көп болды. 
– Осы ретте сұрағымыз келетіні: Футболы әлдеқашан көш ілгері кеткен Пиреней түбегіндегі елдің ойын жүйесіндегі басты ерекшелік деп нені айтар едіңіз?
– Салыстырмалы түрде қарасам, барлығы ойыншының өзіне байланысты екен. Біздің жігіттерді Испанияға апарып, бір-екі апта бойы жаттықтырса, кез келген стильді «иіріп» әкететіне бек сенімдімін. Дейтұрғанмен футбол десе ішер асын жерге қоятын испандықтардың деңгейі бірден байқалып-ақ тұрады. Оларда команда көп, тиісінше ойын көп өткізіледі. Содан соң бәсеке көрігі қыза түсетіні айтпаса да түсінікті. Дегенмен олар жасайтын жаттығуды бізде де жасайды, олар қолданатын тактика бізде де бар. Аса қатты айырмашылық жоқ. Қазақстандағы бапкерлерім де «Жүйесі қандай? Қалай дайындаласыңдар?», – деп сұрайды. Оларға «Бізден асып түсетін дәнеңе жоқ. Тура біздегідей жүйе»,– дедім. Спорт тілімен айтқанда, олар бізден «футболды менталитет» жағынан ғана артық. Біздегілер жастайынан бокс, күреске қызықса, олар футболға қатты қызығады. Қай жаққа қарасаң да, барлығы доп теуіп жүреді. Бір байқағаным, ол жерде ақша табудың ең оңай жолы – футболшы болу. Олар жеке кәсіп ашып, табысқа кенелгеннен гөрі, футбол әлеміне аяқ басып, мол қаражат тапқанды жөн көреді. «Біздің елде мынадай. Испанияда басқаша» деп айта алмаймын. Жоғарыда айтып өткендей, барлығы футболшының дайындығына байланысты. Жаңа ортаға түскен соң, еш саспай, құдды бір өз еліңдегі бұрынғы команда сапында ойнап жүргендей өнеріңді ортаға салсаң, ешкімнен кем түспейсің. Бір қызығы, маған кезіккен испандықтардың көбі қазақтардың түр-әлпеті қандай болатынын білмейді екен. Алғашында «Қытайдан келдің бе? Жоқ әлде жапондықсың ба?» деп сұрайтын. Тіпті, кейбірі Қазақстан туралы ештеңе білмейді екен. Қайтар кезде уругвайлық командаласым «Есіме түсті. GGG сол елден ғой» дегенде «Арамызда білетін біреу бар екен-ау» деп қалай қуанғанымды білсеңіз ғой. Бірақ дүкендерге кіргенде Қазақстаннан екенімді сұрап білген Пәкістан, Марокко азаматтары біз туралы бар білгенін бөлісіп, ел туралы жағымды пікірлер айтып, төбеңді көкке бір көтеріп тастайды. Ал біздің елді білмейтіндерге интернеттен Алматы мен елорданың көрікті жерлерін көрсетіп, оларды таң-тамаша еттім. «Қандай тағам жейсіңдер сонда? Ұлттық тағамдарың бар шығар», – деп сұрағанда «жылқы еті» десем, көзі шарасынан шығып, бадырайып «Оның етін қалай жейсіңдер? Біз жылқыны мінеміз», – дейді. «Біз шабамыз да, жейміз де», – дедім (күліп). Сосын олар «Бір барғанда қазы алып келші. Дәмін көрейік», – дейді. Бұйырса, ұлттық тағамдарды апарып, дәм татқызармын. 
– Сұхбат алуға хабарласқанымда келісімшарт мерзімі 30 маусым күні бітетінін айтып қалдыңыз. Бірақ сіз жыл басында «Гранадаға» ауысты деп жазғанымызда, келісімшартты екі жылға ұзарту мүмкіндігі бар екені есімде қалып қойыпты.
– Егер барлығы жақсы болса, олардың талабына сәйкес келсем, екі жылға жалғасатыны жазылған, айлығы, шарты, бәрі-бәрі көрсетілген келісімшарт қолымда. Ал әуелде жасасқан келісімшарттың мерзімі 30 маусым күні бітеді. Клубтың спорт директорымен сөйлескенде «Егер «Гранаданың» бірінші командасы Испанияның премьер лигасында қалатын болса, сен 80 пайыз біздің клубта қалып тұрсың. Ал егер олар «ұшып» кететін болса, бапкер де, басшы да, спорт директоры да, барлығы ауысады. Жаңадан сайланған мамандар ойыншыны өздері таңдап алады» деген еді. Өкініштісі сол, бірінші командамыз биыл премьер лигадан қалыс қалып, келесі маусымда екінші дивизион саналатын Сегундада ойнайтын болады. Спорт директоры айтқандай, жаңа басшылар барлығын басынан бастап, жаңа құрама жасақтағалы жатыр екен. Мені танитын мамандардың түгелі ауысып кетіпті. Жасинтке хабарлассам, «Өзіміз де білмей отырмыз. Нақты сөйлесетін адам жоқ әлі»,– дейді. Бірақ ол алдағы 10-15 күн ішінде нақты жауабын айту керек екенін жеткізді. Қазір олардың жауабын күтіп отырмын. Тараздамын. 
– Бес ай бойы жақсы қырынан танылсаңыз, жаңа құрамаға шақырылатындардың тізімінде алдыңғы орында тұрған боларсыз...
– Солай деп үміттенемін. Жаңа бапкерлер мені лайық деп таныса керемет болар еді. Бірақ «керемет» деп мұнымен тоқтап қалуға болмайды. Менің жасым 19-да. Бұл – тек бастамасы. Уақытымды зая кетірмей, одан да үлкен белестерге жетуді көздеймін. Біздің спортшылардың бір кемшін тұсы – ел таңғалатын жетістікке жетсе болғаны, масайып, алға қарай ілгерілегісі келмей, бір орында тұралап қалады. Мен «Гранадада» әлі ресми түрде кездесуге қатыспадым. Екі рет жолдастық кездесуде алаңға шықтым. Бес ай бойы жаттықтым. Бірақ олардың талабына сай болуым керек, испан тілін үйренуім қажет. Қазір курсқа қатысып, тілдік қорымды байытуға бар күш-жігерімді салып жатырмын. Испанияда футбол маусымы аяқталғандықтан, қазір барлығымыз еңбек демалысындамыз. Демалыста болсақ та, «Гранададағы» физикалық дайындыққа жауапты бапкерім «Былай істеңдер. Күніге осыны істеңдер. Үйде жатпаңдар», – деп WhatsApp арқылы тапсырма береді. Екі ел арасындағы төрт сағат уақыт айырмашылығына қарамастан, бапкер жасаған график бойынша жаттығып жүрмін. Қазір басты мақсат – «Гранадада» қалу. Бар ойым сол. Сосын карьерамды ары қарай Еуропада жалғастырғым келеді. Маған дейін Испанияда жаттыққан қазақтар болды ма, жоқ па, білмедім. Испания чемпионатында абыроймен өнер көрсетіп жүрген қазақ атанғым келеді. Айтпақшы, Испанияның төменгі дивизионында ойнайтын қазақтар бар екен. Бірақ оларда мендегідей «кәсіби» келісімшарт жоқ. Екі отандасыммен сөйлескенімде олар айлық алмайтынын, бірақ тұратын жері мен тамағы тегін екенін айтты. Тәжірибе молайту үшін сонда барған көрінеді. Ал менің діттегенім басқа. 
– Соңғы бір айда футболдан 21 жасқа дейінгі Қазақстан жастар құрамасында сәтті өнер көрсеткеніңізді білеміз. Ұлттық құрамаға «Гранадамен» келісімшарт жасасқан соң шақыртылдыңыз ба?
– Иә. Бірақ «Гранадаға» ауысқанға дейін, 19 жасқа дейінгі жастар құрамасында ойнағанмын. Кейін бапкерлер 21 жасқа дейінгі ойыншылардың командасына қосылуым керектігі туралы ұсыныс айтып, Еуро-2023 іріктеу кезеңі аясында Дания мен Түркия құрамасына қарсы кездесуде ойынға қосты. Алда ұлттық құрама қатарында талай жыл ойнаймын деп сенемін. Осы ретте айта кетейін дегенім: Қазақстан футболы соңғы он жылда қарқынды дамып келеді. Біздегі инфрақұрылымның сапасы артып, балалар мен жасөспірімдер футболына көп көңіл бөлініп жатыр. Құдай қаласа, алдағы бес жылда әлем таңғалатын үлкен нәтижеге жетеміз деген үміттемін. Өз басым соған сенемін. Ә дегенде көпшілік «Футболды құрту керек. Ақша салмау керек» деп сынның астына алған еді, ал қазір барлығы бір үйдің баласындай алаңда доп теуіп жүрген ойыншыларға болысып, қолдап, қолпаштап отырады. Фанатизм да жоғары деңгейде. Әсіресе «Ақтөбе» командасы жанкүйерлерінің қолдауына барлығы қызыға қарайды. Қайыра айтқанда, елдегі футбол ойынында қызық болып жатыр. Ұлттық құрама Ұлттар Лигасындағы ойында көш бастаған соң, жанкүйерлер қатары көбейіп, футболшыларға деген сенім арта түскенін өзіңіз де сезген боларсыз. Алдағы уақытта ойыншылардың ойнау стилі, бас бапкердің қарсылас командаға қарсы ойластырған тактикасы соңғы ойындағыдай болатын болса, көп кешікпей құрама атауы үздіктермен қатар тұратынына кәміл сенемін. Бес ай сыртта жүрсем де, Қазақстан премьер-лигасын бақылап отырамын. Қазақстандық клубтардың да «еуроалаңда» атой салатын күні алыс емес деп ойлаймын. Туыстарым мен бапкерлерім «Қазақстанның атын шығар. Елді таныт» деп батасын беріп жатыр. Бұйырса, еурокубоктарда Қазақстанның атын әйгілейтін клубтар мен ойыншы көп болады деп айтқым келеді.
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
