50622
Украинаның Еңбек сіңірген әртісі – Инеш Қыдырова
Украинаның Еңбек сіңірген әртісі – Инеш Қыдырова
Кейбір дерекке сүйенсек, Украинада 10 000-ға жуық қандас тұрады. Солардың бірі Украинаның Еңбек сіңірген әртісі – Инеш Қыдырова. Ол шығармашылықтан бөлек, қоғамдық жұмысқа белсене араласады. Сондай-ақ Киев ұлттық мәдениет және өнер университетінің доценті, өнертану ғылымдарының кандидаты деген ғылыми дәрежесі бар. Сахна төрінде 25 жылдан астам уақыт жарқырап жүрген ол жуырда Таразда өткен «Қасиетті қазақ елі» халықаралық өнер фестиваліне қатысты. Қазір Нұр-Сұлтанға тұрақтаған Инеш Өсербайқызына хабарласып, әңгімелескен едік.
– Ең алдымен бізді отбасыңыздың Украинада қоныстану тарихы қызықтырады.
– Әкем Өсербай Қарақалпақстанның Кегейлі ауылында туып-өскен. Руы – Табын. Ал анам Татьяна –Харьков облысы Надеждино ауылының тумасы. Әкем әскерден оралған соң жұмыс табу үшін Украинаға өтіп, ондағы Донецк облысына қарасты Краматорск қаласына тұрақтаған. Онда ол машинақұрастыру зауытында жұмыс істеп жүрген анаммен танысып, ақыр соңында екеуі көңіл жарастырып, шаңырақ көтерген. Отбасымызда әкенің рөлі ерекше болды. Екеуінің ренжіскенін еш көрген емеспін. Екеуі бір-бірін сыйлап өтті. Балаларын жақсы көрді, бірақ еркелікке «салып» өсірмеді. Бізде жерге жатып алып жылап, бірдеңе сұрау деген болмады. Барды қанағат тұттық. Қолда бар ойыншықпен ойнадық, кейбірін өз қолымызбен жасадық. Бірақ мен бала кезден музыкаға әуес болдым.
– Ерекше есіміңіз Қазақстанның Халық жазушысы Сафуан Шаймерденовтің «Болашаққа жол» атты алғашқы романындағы басты кейіпкер Инештің құрметіне қойылған болар деп болжап отырмын. Солай ма?
– Дәл солай. Мен Краматорск қаласында 22 желтоқсанда дүниеге келдім. Ал бұл күні бізде Әулие Анна күні мерекеленеді. Анам украин болған соң мені әуелде Анна деп атағысы келген. Бірақ мен өмірге қараторы, қара көзді болып келген соң анам райынан қайтып, басқа есім қарастырған. Сол кезде қазақтың классик жазушысы Сафуан Шаймерденовтің сіз айтқан «Болашаққа жол» романын оқыған әкем ондағы басты кейіпкер Инештің есімін беруді жөн көрген. Мен ол шығарманы бұрыннан оқығым келіп жүрген, бірақ ол орыс тіліне жуырда ғана аударылды. Қазір менде ол туындыны оқып шығуға тамаша мүмкіндік бар. Жалпы, есімімнің осындай ерекше тарихы бар екеніне мақтанамын. Есімім қоғамдық әрі шығармашылық жұмысқа белсенді араласуыма өз септігін тигізді. Украинада қазақ этносының өкілі саналсам, ал қазір Қазақстанда Украина өкілі болып жүрмін (күліп). Бірде Қазақстандағылар «Инеш деген қазақ есімі емес. Біз ондай есімі бар қазақты кездестірмедік» дегенде таңғалғаным бар. Ал Украинада, керісінше көбі есімім арқылы қазақ екенімді түсінеді. Зерттеп қарасам, бұл тек қазақ емес, жалпы түркі халықтарына ортақ есім екен. Мағынасы да әртүрлі.
– Ал сізді өнерге кім баулыды? Отбасыңызда сізден басқа өнерге жақын адамдар бар ма?
– Әкемнен осы туралы сұрағанымда ол әулетімізде түрлі аспапта ойнаған таланттылар, тіпті ақындар да болғанын айтты. Анам да өнерден құралақан болмады. Ол биші-балерина болуды армандаған. Бірақ әкесі соғыстан қайтпай, анасы бес баламен жалғыз қалғандықтан, еңбекке ерте араласып, 15 жасында еңбекшілер қаласы Краматорскіге барып, зауытта жұмыс істеуге мәжбүр болған. Әкем де Нүкістен осы себеппен көшкен. Өз отбасына көмектесемін деп жұмыс іздеп келген қазақ жігіті мен украин қызының жолы осылай түйіскен. Екеуі де өмірден өтті. Негізі, менің шығармашылықпен айналысуыма анам көп үлес қосты десем болады. Ол менің балабақшада ән айтып жүргенімді көріп, ондағы музыка маманымен ақылдасып, қайтсе де мені өнерге баулып, қабілетімді арттыруды мақсат тұтқан. Сөйтіп, маған бір күні пианино сатып алып берді. Менің музыкалық биографиям осы сәттен басталды. «Хрущевка» үйдің төртінші қабатында орналасқан пәтеріміздегі асүйде анам ас әзірлеп жатқанда самалдыққа шығып, Пугачева, Ротарулардың әнін айтып, бүкіл аулаға тегін концерт қоятынмын (күліп). Музыкалық мектепте жоғары сыныпта оқып жүргенімде ондағы вокалдық аспаптық ансамбльдің солисі болдым. Бірінші қаламақы алған сәтім әлі есімнен кетпейді, Краматорск қаласындағы Құрылысшылар сарайында атап өтілген жаңажылдық кеште бізге жүлде ретінде жылтыр фольгаға оралған тауық грильді бергені есімде (күліп). Ол кезде әр отбасында тауық еті мереке, ерекше көңіл күймен байланысты болды. Ыстық әрі иісі мүңкіп тұрған ол «жүлдені» үйге алып келіп, аста-төк үстел жайып, бәріміз тойлатқан едік. Бақытты кездер еді. Сосын хоббиіңді кәсіпке айналдырсаң, бір күнде жұмыс істемей, керісінше ләззат алатыныңды түсінген мен «Халық алдына шығамын. Әрі бұл үшін ақша аламын. Керемет емей немене?!» деп біржола әншілікке бет бұрдым. Музыкалық мектептен соң Донецк облысы Бахмут қаласындағы училищеге оқуға түстім. Бірақ онда вокалмен айналысуға мүмкіндік болмай, ақырында фортепиано класына қабылдандым. Десе де, әншілікті тастамай, түрлі сайыста бақ сынадым. «Утренняя звезда» теле-шоуына қатыстым, сосын «Ялта–92», «Гардемарины эстрады–93», «Славянский базар–97», «Море друзей–99» секілді жарыстардың лауреаты атандым. 1998 жылы Медеу мұз айдынында өткен «Азия дауысына» да қатысқаным бар. Содан соң 1999 жылы украин мәдениетіне үлес қосып, музыка өнерін дамытып, халықаралық конкурстарда топ жарғаным үшін маған «Украинаның Еңбек сіңірген әртісі» құрметті атағы берілді. Осыдан кейін жаңа мүмкіндіктерге жол ашылды. Бірнеше тілде ән шырқадым, түрлі оркестрдің сүйемелдеуімен үлкен концерттерге қатыстым. Дегенмен құрметті атақты иеленген соң оқытушылық қызметке қызығушылық таныттым. Жалпы, менің педагогикалық өтілім – 36 жыл, оның20 жылын Киев ұлттық мәдениет және өнер университетінің эстрадалық вокал кафедрасына арнадым. 2011 жылы доцент атағын алдым. Негізі, мен Украинадағы этностардың мәдениеті мен өнеріне бұрыннан қызығатынмын. Ақыры осы тақырыпта ғылыми диссертация қорғап, өнертану ғылымдарының кандидаты атандым. Қазір түркі мәдениетінің әркелкілігі туралы докторлық диссертация жазып жатырмын.
– Оқытушылық қызметтен бөлек қоғамдық жұмыспен айналысқаныңыз туралы жиі жазылады. Қазақстанның Украинадағы елшілігімен де тығыз байланыс орнатқан боларсыз?
– Иә. 2008 жылдан бастап Украинадағы аз ұлт өкілдері жетекшілік ететін қоғамдық ұйымдармен жұмыс істеймін әрі этникалық қазақ ретінде Қазақстанның Украинадағы елшілігі өткізетін іс-шараларға жиі қатысамын. 2008 жылы Украинада Қазақстан жылы болып жарияланғанда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен бірге бір топ шығармашылық делегация ере келген болатын. Сол кезде Халық әртістері Роза Рымбаева, Әлібек Дінішевпен бірге Украинаның бірнеше қаласын аралап, концерт бергенбіз. Осы ретте айта кету керек, Украинадағы Қазақстанның Төтенше және өкілетті елшісі Дархан Қалетаев келген соң «Отандастар» қорымен байланыс нығая түсті. Қазақ-украин қарым қатынасының жаңа дәуірі басталды. Түрлі жобаны бірлесіп шығаруда, шығармашылық кештер мен таныстырылымдар өткізуде Қазақстан тарапынан көп көмек алдық. Былтыр елшіліктің үлкен қолдауымен Украинадағы қазақтардың бірінші құрылтайы өтті. Сосын Днепрдің жағалауында орналасқан ірі саябақ кешенінде Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығын атап өттік. Ауқымды бұл іс-шараға Қазақстаннан арнайы әртістер келіп қатысты. Сондай-ақ Қазақстанда туған танымал адамдар да бұл кештің қонағы болды. Ағайынды Кличколар келіп, құттықтады. Шыны керек, қоғамдық жұмыспен айналысқанға дейін бізде осыншама ұлт тұратынын білмеппін. 2008 жылы «Фольклорама» ұлттық мәдениеттер фестиваліне дайындалып жүргенде аз ұлт өкілдерінің басын қосатын ұйымға жетекшілік ететін Украинаның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Ашот Аванесянмен таныстым. Концерттік бағдарлама жасақтау үшін этностардың шығармашыл ұжымдары әрі олардың репертуарымен танысуым керек болды. Сол кезде ұлттық дәстүрлердің, ұлттық өнердің, фольклордың әркелкілігіне таңғалған мен қоғамдық жұмыспен айналысуға бел будым. 2006 жылы Украина президенті жанындағы Мемлекеттік басқарудың ұлттық академиясын бітіріп, мемлекеттік басқару ісі бойынша магистр дәрежесін алған болатынмын. Сөйтіп, шығармашылықпен қатар, этноұлттық саясаттағы қоғамдық жұмысымды бастап кеттім. Қазір мен Украина ұлттық қауымдастықтар кеңесі төрағасы орынбасарының міндетін атқарамын. Негізі, біз көпұлтты бір шаңырақ астына ұйыстыру үшін мемлекеттік деңгейде жұмыс істедік. Жанжалдың көбі түрлі ұлт өкілінің бір-бірін қабылдамауынан туындайды ғой. Біздің міндетіміз – олардың басын бір арнаға біріктіріп қана қоймай, азаматтарды қоғамдық, мәдени процестерге кіріктіру, ешкімнен кем емес екенін сезіндіру. Біз бірнеше вектор бойынша біраз шаруа атқардық. Барлық ұлт арасындағы байланысты нығайту үшін дөңгелек үстел басында жиі бас қостық. Оларды толғандырған мәселелер бойынша ұсыныс әзірлеп, Жоғарғы Радаға ұсындық. Ондағылар да ұйым басшыларын шақырып, оларға қатысты жобаны мақұлдамас бұрын кездесу өткізіп жүрді. Сосын азаматтардың тарихи Отанымен мәдени байланыс орнатуды мақсат еттік. Аз уақыт ішінде бұл бастамамыз өз жемісін беріп, олар бізге, біз оларға барып, түрлі іс-шара ұйымдастырдық. Одан бөлек, өзге ұлттардың шығармашылығын шыңдап, ел ішінде танылуына септігімізді тигіздік. Осылайша, ұлттық қауымдастық өкілдері Украина мәдениетіне әртүрлілік әкелді. Украина халқы өзге ұлт өкілдерін Қазақстан секілді әркез құшақ жая қарсы алады. Біз Қазақстанды барлық іс-шарада айтып жүреміз. Қазақтар мен украиндар арасындағы достықты да аузымыздан тастамай, айтып жүреміз. Қазақстан біз үшін – достық пен толеранттылықтың үлгісі.
Жоғарғы Рада өкілдері мен министрлік кабинетіндегілермен кездескенде әлеуметтік-саяси қатынастардың үлгісі ретінде Қазақстан халқы Ассамблеясының жұмысын әркез мысалға келтіреміз. Кейінгі бес жыл бізде іс-шаралар саны көбейді. Үкімет үнемі қолдап, әр бастамамызды қостап отырды. Киевтегі Украина ұлттық операсының сахнасында көптеген ұлттық мәдени фестивальдар ұйымдастырдық. Онда мен әрі режиссер әрі ұйымдастырушы болып жұмыс істедім. Біз туралы қазақстандық БАҚ-та көп ақпарат таратты. Бізде диаспораға арналған арнайы чат бар. Сонда Қазақстанда біз туралы жарияланған жаңалықтардың сілтемесін жіберіп, өзгелермен бөлісіп мәз боламыз. Жалпы, маған Қазақстандағы ақпарат алаңының қалай жұмыс істейтіні ұнайды. Мысалы, Таразда «Отандастар» қоры ұйымдастырған «Қасиетті қазақ елі» халықаралық өнер фестивалі кезінде 15-ке жуық БАҚ өкіліне сұхбат бердім. Шынымды айтсам, бұл фестиваль туралы осыншалық көлемде ақпарат таратады деп күтпедім. Телевизиялық түсірілім болмағаны өкінішті. Десе де, «Отандастар» қорының басшылығы ол жерде өз атын әйгілеу емес, әр елде өмір сүретін қазақтардың басын бір шаңырақ астына біріктіруді ойласа керек. Тіпті, жүлде қорына да көп қаражат жұмсалғаны көрініп тұр. Түсіне білген адамға мұның мағынасы зор. Қатысушылардың мойнына тек медальді іле салмай, діттеп жүрген жобаларын ары қарай іске асыру үшін қаржылай көмек бергені – құптарлық іс. Ол ақшаға ән жазып, көрме ұйымдастыруға болады немесе мата сатып алып, жаңа киім тігуге болады. Қарап тұрсаң, шығармашыл әлеуеті бар адам ол ақшаға көп нәрсе жасай алады. Тараз демекші, Таразды Киевке қатты ұқсаттым. Киев секілді жасыл желек жамылған, тарихи қала екенін байқадым. Ұйымдастырушылар барлығын жоғары деңгейде өткізіп, бізді ерекше қарсы алды. Тараздағы барлық тарихи орынға ат басын тіреп, керемет кештерді бірге өткіздік. Қазақша ән шырқадық, өзге тілде де ән айтылды. Түсінгенім, қазақтар өзге елде тұрса да, жан дүниесі «қазақ» деп сайрап тұрады екен. Меніңше, бұл – туған кезде берілетін, сосын оны бойында өмір бойы «ұстап жүретін» генетикалық код.
– Тараздағы фестивальда қазақша ән айтып, көпшіліктің қошеметіне бөлендіңіз. Репертуарыңызда қазақша тағы қандай әндер бар? Орындағыңыз келіп жүрген ән бар ма?
– «Атамекен» әні – менің орындауымдағы қазақша бірінші ән. Оны репертуарыма 2007 жылы қостым. Әрі бұл – әкемнің сүйікті әні. Әкем «Инеш, бері келші. Роза ән айтып жатыр! Қарашы!» дегенде экранға «жабыса» кетіп, ұйып тыңдайтынмын. Жалпы, маған Роза Рымбаеваның ашық-жарқын дауысы, әнді орындау стилі қатты ұнайды. Бірақ мен «Атамекен» әнін басқа интерпретацияда әзірлеп шығардым. Роза Рымбаеваның орындауындағы бұл ән Қазақстанда екінші гимн секілді қабылданады ғой. Ал мен күрделі вокал кіріктіріп, мүлде басқаша «кейіпте» орындадым. Жалпы, бұл жұмысыммен мақтанамын. Тыңдаған қазақтың көбі «Қандай қызық интерпретация?» деп таңғалып жүр. Қазылар алқасы да жоғары бағасын берді. Тағы бір сүйсініп тыңдайтын қазақстандық әнші – «Мюзиколадағы» Карина Абдуллина. Каринаның орындауындағы «Арман жолдар» әнін өте-мөте ұнайды. Онымен танысқым келіп жүр. Бір қызығы, біздегі әртістердің түгелі ел астанасы Киевте тұрады. Сол секілді мен де қазақстандық әртістер бас қалада тұратын шығар деп ойласам, олай емес екен. Мәдени өмір астанада емес, Алматыда қайнап жатыр екен. Ал елордаға тұрақтаған мен әлі өз ортамды таппадым. Бірақ бұл да реттеледі деп үміттенемін. Бірақ Мәдениет және спорт министрлігіндегілерге «Қазақстанда жат жерде емес, өз елінде жүргендей сезінсін» деп маған көмектесіп жүргеніне алғыс айтамын. Қазір бір өсімдікті тамырымен қоса қазып алып, басқа орынға отырғызғанда «гүлдене ме екен, әлде солып қала ма?» деп бақылаймыз ғой. Менде де тура сондай жағдай. Мен үшін бұл – жаңа тәжірибе. Бірнеше ай бұрын барлығын тастап, елге келемін деп ойлаған емеспін. Дей тұрғанмен, бұл менің бұрыннан барлығына айтып жүрген арманым еді. Жоғарыда айтып өткенімдей, көп жыл бойы Қазақстанның Украинадағы елшігілімен тығыз жұмыс істедім. Қазір де байланыстамын. Бүгінде менің қазақстандық әншілердің шығармашылығымен танысуға мүмкіндігім бар. Оларды жанды дауыста тыңдап, қазақ тілінің байлығын «сезінгім» келеді. Өкініштісі сол, бұған дейін қазақ тілін үйренуге мүмкіндік болмады. Украинада қазақтар аз тұрады. Кезінде көп болғанымен, егемен ел атанған соң көбі Қазақстанға қайтып кеткен. Сондықтан бізде тіл үйренетіндей орта жоқ. Сосын әкем бізге үнемі келетін туыстарымен ғана қазақша сөйлесетін. Ол кісі туыстары келгенде тоқтамай қазақша сөйлеп, Украинада өзіне жетіспеген ана тілінің «үнін» естіп, ерекше күйге бөленетін. Егер әу бастан анам екеуі өзара қазақ тілінде сөйлескенде қазақша сөздерді бала кезден құлағыма «құйып» өсетін едім. Қазір қазақ тілін үйрену туралы ойланып жүрмін. Бірақ Қазақстанда шетелдегідей өзге ұлт өкілдері үшін арнайы жасақталған тілдік курс бар-жоғын білмеймін. Десе де, қыркүйек айынан бастап осы іспен айналыспақшымын. Себебі осындай ортада жүріп, тілді үйренбеу күнә деп санаймын. Оның үстіне, Қазақстан – менің тарихи Отаным. Бізде төлқұжатта қай ұлттан тарайтының көрсетілмейді, тек азаматтығы көрсетілетін графа бар. Бірақ этникалық белгілер бойынша, мен – қазақ қызымын. Украинада түркі халықтарының өкілдері бір-бірін жақын тартып, жиі араласады. Кейде мені Қырым татарлары өз ұлтынан деп ойлап, өз әпкесіндей көріп, ыстық ықыласын білдіріп жатады. Мен этникалық қазақ – сұм соғыс пен саяси репрессиялар салдарынан әрі туған елінен жер аударылған өзге ұлт өкілдерін туған бауырындай көрген ұлы қазақ халқының өкілі екенімді мақтан тұтамын!
– Қазақстандағы туыстарыңызбен байланыс үзіле қоймаған болар?
– Әлбетте! Біз – көппіз. Менен өзге Айтқали есімді немере ағам Украинада тұрады. Туыстарымның көбі Қазақстанның оңтүстігінде тұрады. Бәрі үйіне қонаққа шақырып жатыр. Бұйырса, аптап ыстық басылған соң барып қайтамын деп жоспарлап отырмын. Негізі, әкем туыстарына өте қамқор болды. Оларға көп көмегі тиді. Немере әпкем Қолқанат бізбен тұрғанда қазақтың ұлттық тағамдарын әзірлейтін. Ол маған қазақша ертегі айтып беретін, сондай-ақ маған сәнді көйлектер тігіп беретін. Үйге келген сайын туыстардың құрт, шайға қосып ішетін тары әкелетіні есімде қалыпты. Бізде екі жақ екі айда бір сәлем-сауқат жіберіп тұратын. Біз оларға үнді шайын, орамал, түрлі мата беріп жіберетінбіз. Себебі туыстарымның көбі тігіншілікпен айналысатын. Ал олар бізге қазақы өрнектері бар жібек мата, одан қалса табан балығын салып жіберетін (күліп). Мен сәлем-сауқат келетін күндерді асыға күтетін едім. Өйткені ол күні үйде мерекелік көңіл күй, атмосфера орнайтын. Бір күні мектептен келсем, әкем еденде заттарды жинастырып отыр екен. Қақ алдында кішкентай ағаш жәшік, ал ол жәшіктің қасында таудай үйілген заттар тұр. Кішкентай жәшікке осыншама затты сыйғызу мүмкін емес деп ойлап, бөлмеме кіріп кеттім. 20 минуттан кейін қайта келсем әкем барлық затты қыздың жүгіндей жиып, әлгі жәшікке сыйғызып жіберіпті. Әкемнің жүкті олай буу өнері маған беріледі деп ойламаппын (күліп). Қазір мен гастрольге шығатын кезде көп затты бір шабаданға тап-тұйнақтай етіп жинап, сыйғызамын.
– Елге келгеніңізге аз уақыт болса да, осында болып жатқан мәдени іс-шараларға қатысып жүр екенсіз.
– Менің мұнда келуім Қазақстан мен Польша, Украина арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың 30 жылдық мерекесімен тұспа-тұс келді. Екі елдің диаспорасы бұл даталы мерекені бірге өткізу туралы шешім қабылдап, алдымен Мемлекеттік академиялық филармонияның концерт залында симфониялық оркестрдің сүйемелдеуімен керемет концерт өткіздік. Мен онда украин халқының халық әні «Червона рута» мен поляктардың атақты «Колорове ярмарки» атты әнін орындадым. Содан соң екі күн бұрын поляк және украин халқының мәдениет күндеріне қатыстым. Қазір шығармашылық, педагогикалық процестен ажырап қалғаным жоқ. Десе де, Қазақстанда өзіндік ізімді қалдырып, осындағы шығармашыл ортаға өз үлесімді қосқым келеді. Онлайн форматта дәріс өткізуге де мүмкіндігім бар. Егер шақыру түсіп жатса, университетке де барып, бар білгенімді бөлісермін.
– Уақыт тауып, сұхбат бергеніңізге рақмет!
– Ерекше есіміңіз Қазақстанның Халық жазушысы Сафуан Шаймерденовтің «Болашаққа жол» атты алғашқы романындағы басты кейіпкер Инештің құрметіне қойылған болар деп болжап отырмын. Солай ма?
– Дәл солай. Мен Краматорск қаласында 22 желтоқсанда дүниеге келдім. Ал бұл күні бізде Әулие Анна күні мерекеленеді. Анам украин болған соң мені әуелде Анна деп атағысы келген. Бірақ мен өмірге қараторы, қара көзді болып келген соң анам райынан қайтып, басқа есім қарастырған. Сол кезде қазақтың классик жазушысы Сафуан Шаймерденовтің сіз айтқан «Болашаққа жол» романын оқыған әкем ондағы басты кейіпкер Инештің есімін беруді жөн көрген. Мен ол шығарманы бұрыннан оқығым келіп жүрген, бірақ ол орыс тіліне жуырда ғана аударылды. Қазір менде ол туындыны оқып шығуға тамаша мүмкіндік бар. Жалпы, есімімнің осындай ерекше тарихы бар екеніне мақтанамын. Есімім қоғамдық әрі шығармашылық жұмысқа белсенді араласуыма өз септігін тигізді. Украинада қазақ этносының өкілі саналсам, ал қазір Қазақстанда Украина өкілі болып жүрмін (күліп). Бірде Қазақстандағылар «Инеш деген қазақ есімі емес. Біз ондай есімі бар қазақты кездестірмедік» дегенде таңғалғаным бар. Ал Украинада, керісінше көбі есімім арқылы қазақ екенімді түсінеді. Зерттеп қарасам, бұл тек қазақ емес, жалпы түркі халықтарына ортақ есім екен. Мағынасы да әртүрлі.
– Ал сізді өнерге кім баулыды? Отбасыңызда сізден басқа өнерге жақын адамдар бар ма?
– Әкемнен осы туралы сұрағанымда ол әулетімізде түрлі аспапта ойнаған таланттылар, тіпті ақындар да болғанын айтты. Анам да өнерден құралақан болмады. Ол биші-балерина болуды армандаған. Бірақ әкесі соғыстан қайтпай, анасы бес баламен жалғыз қалғандықтан, еңбекке ерте араласып, 15 жасында еңбекшілер қаласы Краматорскіге барып, зауытта жұмыс істеуге мәжбүр болған. Әкем де Нүкістен осы себеппен көшкен. Өз отбасына көмектесемін деп жұмыс іздеп келген қазақ жігіті мен украин қызының жолы осылай түйіскен. Екеуі де өмірден өтті. Негізі, менің шығармашылықпен айналысуыма анам көп үлес қосты десем болады. Ол менің балабақшада ән айтып жүргенімді көріп, ондағы музыка маманымен ақылдасып, қайтсе де мені өнерге баулып, қабілетімді арттыруды мақсат тұтқан. Сөйтіп, маған бір күні пианино сатып алып берді. Менің музыкалық биографиям осы сәттен басталды. «Хрущевка» үйдің төртінші қабатында орналасқан пәтеріміздегі асүйде анам ас әзірлеп жатқанда самалдыққа шығып, Пугачева, Ротарулардың әнін айтып, бүкіл аулаға тегін концерт қоятынмын (күліп). Музыкалық мектепте жоғары сыныпта оқып жүргенімде ондағы вокалдық аспаптық ансамбльдің солисі болдым. Бірінші қаламақы алған сәтім әлі есімнен кетпейді, Краматорск қаласындағы Құрылысшылар сарайында атап өтілген жаңажылдық кеште бізге жүлде ретінде жылтыр фольгаға оралған тауық грильді бергені есімде (күліп). Ол кезде әр отбасында тауық еті мереке, ерекше көңіл күймен байланысты болды. Ыстық әрі иісі мүңкіп тұрған ол «жүлдені» үйге алып келіп, аста-төк үстел жайып, бәріміз тойлатқан едік. Бақытты кездер еді. Сосын хоббиіңді кәсіпке айналдырсаң, бір күнде жұмыс істемей, керісінше ләззат алатыныңды түсінген мен «Халық алдына шығамын. Әрі бұл үшін ақша аламын. Керемет емей немене?!» деп біржола әншілікке бет бұрдым. Музыкалық мектептен соң Донецк облысы Бахмут қаласындағы училищеге оқуға түстім. Бірақ онда вокалмен айналысуға мүмкіндік болмай, ақырында фортепиано класына қабылдандым. Десе де, әншілікті тастамай, түрлі сайыста бақ сынадым. «Утренняя звезда» теле-шоуына қатыстым, сосын «Ялта–92», «Гардемарины эстрады–93», «Славянский базар–97», «Море друзей–99» секілді жарыстардың лауреаты атандым. 1998 жылы Медеу мұз айдынында өткен «Азия дауысына» да қатысқаным бар. Содан соң 1999 жылы украин мәдениетіне үлес қосып, музыка өнерін дамытып, халықаралық конкурстарда топ жарғаным үшін маған «Украинаның Еңбек сіңірген әртісі» құрметті атағы берілді. Осыдан кейін жаңа мүмкіндіктерге жол ашылды. Бірнеше тілде ән шырқадым, түрлі оркестрдің сүйемелдеуімен үлкен концерттерге қатыстым. Дегенмен құрметті атақты иеленген соң оқытушылық қызметке қызығушылық таныттым. Жалпы, менің педагогикалық өтілім – 36 жыл, оның20 жылын Киев ұлттық мәдениет және өнер университетінің эстрадалық вокал кафедрасына арнадым. 2011 жылы доцент атағын алдым. Негізі, мен Украинадағы этностардың мәдениеті мен өнеріне бұрыннан қызығатынмын. Ақыры осы тақырыпта ғылыми диссертация қорғап, өнертану ғылымдарының кандидаты атандым. Қазір түркі мәдениетінің әркелкілігі туралы докторлық диссертация жазып жатырмын.
– Оқытушылық қызметтен бөлек қоғамдық жұмыспен айналысқаныңыз туралы жиі жазылады. Қазақстанның Украинадағы елшілігімен де тығыз байланыс орнатқан боларсыз?
– Иә. 2008 жылдан бастап Украинадағы аз ұлт өкілдері жетекшілік ететін қоғамдық ұйымдармен жұмыс істеймін әрі этникалық қазақ ретінде Қазақстанның Украинадағы елшілігі өткізетін іс-шараларға жиі қатысамын. 2008 жылы Украинада Қазақстан жылы болып жарияланғанда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен бірге бір топ шығармашылық делегация ере келген болатын. Сол кезде Халық әртістері Роза Рымбаева, Әлібек Дінішевпен бірге Украинаның бірнеше қаласын аралап, концерт бергенбіз. Осы ретте айта кету керек, Украинадағы Қазақстанның Төтенше және өкілетті елшісі Дархан Қалетаев келген соң «Отандастар» қорымен байланыс нығая түсті. Қазақ-украин қарым қатынасының жаңа дәуірі басталды. Түрлі жобаны бірлесіп шығаруда, шығармашылық кештер мен таныстырылымдар өткізуде Қазақстан тарапынан көп көмек алдық. Былтыр елшіліктің үлкен қолдауымен Украинадағы қазақтардың бірінші құрылтайы өтті. Сосын Днепрдің жағалауында орналасқан ірі саябақ кешенінде Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығын атап өттік. Ауқымды бұл іс-шараға Қазақстаннан арнайы әртістер келіп қатысты. Сондай-ақ Қазақстанда туған танымал адамдар да бұл кештің қонағы болды. Ағайынды Кличколар келіп, құттықтады. Шыны керек, қоғамдық жұмыспен айналысқанға дейін бізде осыншама ұлт тұратынын білмеппін. 2008 жылы «Фольклорама» ұлттық мәдениеттер фестиваліне дайындалып жүргенде аз ұлт өкілдерінің басын қосатын ұйымға жетекшілік ететін Украинаның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Ашот Аванесянмен таныстым. Концерттік бағдарлама жасақтау үшін этностардың шығармашыл ұжымдары әрі олардың репертуарымен танысуым керек болды. Сол кезде ұлттық дәстүрлердің, ұлттық өнердің, фольклордың әркелкілігіне таңғалған мен қоғамдық жұмыспен айналысуға бел будым. 2006 жылы Украина президенті жанындағы Мемлекеттік басқарудың ұлттық академиясын бітіріп, мемлекеттік басқару ісі бойынша магистр дәрежесін алған болатынмын. Сөйтіп, шығармашылықпен қатар, этноұлттық саясаттағы қоғамдық жұмысымды бастап кеттім. Қазір мен Украина ұлттық қауымдастықтар кеңесі төрағасы орынбасарының міндетін атқарамын. Негізі, біз көпұлтты бір шаңырақ астына ұйыстыру үшін мемлекеттік деңгейде жұмыс істедік. Жанжалдың көбі түрлі ұлт өкілінің бір-бірін қабылдамауынан туындайды ғой. Біздің міндетіміз – олардың басын бір арнаға біріктіріп қана қоймай, азаматтарды қоғамдық, мәдени процестерге кіріктіру, ешкімнен кем емес екенін сезіндіру. Біз бірнеше вектор бойынша біраз шаруа атқардық. Барлық ұлт арасындағы байланысты нығайту үшін дөңгелек үстел басында жиі бас қостық. Оларды толғандырған мәселелер бойынша ұсыныс әзірлеп, Жоғарғы Радаға ұсындық. Ондағылар да ұйым басшыларын шақырып, оларға қатысты жобаны мақұлдамас бұрын кездесу өткізіп жүрді. Сосын азаматтардың тарихи Отанымен мәдени байланыс орнатуды мақсат еттік. Аз уақыт ішінде бұл бастамамыз өз жемісін беріп, олар бізге, біз оларға барып, түрлі іс-шара ұйымдастырдық. Одан бөлек, өзге ұлттардың шығармашылығын шыңдап, ел ішінде танылуына септігімізді тигіздік. Осылайша, ұлттық қауымдастық өкілдері Украина мәдениетіне әртүрлілік әкелді. Украина халқы өзге ұлт өкілдерін Қазақстан секілді әркез құшақ жая қарсы алады. Біз Қазақстанды барлық іс-шарада айтып жүреміз. Қазақтар мен украиндар арасындағы достықты да аузымыздан тастамай, айтып жүреміз. Қазақстан біз үшін – достық пен толеранттылықтың үлгісі.
Жоғарғы Рада өкілдері мен министрлік кабинетіндегілермен кездескенде әлеуметтік-саяси қатынастардың үлгісі ретінде Қазақстан халқы Ассамблеясының жұмысын әркез мысалға келтіреміз. Кейінгі бес жыл бізде іс-шаралар саны көбейді. Үкімет үнемі қолдап, әр бастамамызды қостап отырды. Киевтегі Украина ұлттық операсының сахнасында көптеген ұлттық мәдени фестивальдар ұйымдастырдық. Онда мен әрі режиссер әрі ұйымдастырушы болып жұмыс істедім. Біз туралы қазақстандық БАҚ-та көп ақпарат таратты. Бізде диаспораға арналған арнайы чат бар. Сонда Қазақстанда біз туралы жарияланған жаңалықтардың сілтемесін жіберіп, өзгелермен бөлісіп мәз боламыз. Жалпы, маған Қазақстандағы ақпарат алаңының қалай жұмыс істейтіні ұнайды. Мысалы, Таразда «Отандастар» қоры ұйымдастырған «Қасиетті қазақ елі» халықаралық өнер фестивалі кезінде 15-ке жуық БАҚ өкіліне сұхбат бердім. Шынымды айтсам, бұл фестиваль туралы осыншалық көлемде ақпарат таратады деп күтпедім. Телевизиялық түсірілім болмағаны өкінішті. Десе де, «Отандастар» қорының басшылығы ол жерде өз атын әйгілеу емес, әр елде өмір сүретін қазақтардың басын бір шаңырақ астына біріктіруді ойласа керек. Тіпті, жүлде қорына да көп қаражат жұмсалғаны көрініп тұр. Түсіне білген адамға мұның мағынасы зор. Қатысушылардың мойнына тек медальді іле салмай, діттеп жүрген жобаларын ары қарай іске асыру үшін қаржылай көмек бергені – құптарлық іс. Ол ақшаға ән жазып, көрме ұйымдастыруға болады немесе мата сатып алып, жаңа киім тігуге болады. Қарап тұрсаң, шығармашыл әлеуеті бар адам ол ақшаға көп нәрсе жасай алады. Тараз демекші, Таразды Киевке қатты ұқсаттым. Киев секілді жасыл желек жамылған, тарихи қала екенін байқадым. Ұйымдастырушылар барлығын жоғары деңгейде өткізіп, бізді ерекше қарсы алды. Тараздағы барлық тарихи орынға ат басын тіреп, керемет кештерді бірге өткіздік. Қазақша ән шырқадық, өзге тілде де ән айтылды. Түсінгенім, қазақтар өзге елде тұрса да, жан дүниесі «қазақ» деп сайрап тұрады екен. Меніңше, бұл – туған кезде берілетін, сосын оны бойында өмір бойы «ұстап жүретін» генетикалық код.
– Тараздағы фестивальда қазақша ән айтып, көпшіліктің қошеметіне бөлендіңіз. Репертуарыңызда қазақша тағы қандай әндер бар? Орындағыңыз келіп жүрген ән бар ма?
– «Атамекен» әні – менің орындауымдағы қазақша бірінші ән. Оны репертуарыма 2007 жылы қостым. Әрі бұл – әкемнің сүйікті әні. Әкем «Инеш, бері келші. Роза ән айтып жатыр! Қарашы!» дегенде экранға «жабыса» кетіп, ұйып тыңдайтынмын. Жалпы, маған Роза Рымбаеваның ашық-жарқын дауысы, әнді орындау стилі қатты ұнайды. Бірақ мен «Атамекен» әнін басқа интерпретацияда әзірлеп шығардым. Роза Рымбаеваның орындауындағы бұл ән Қазақстанда екінші гимн секілді қабылданады ғой. Ал мен күрделі вокал кіріктіріп, мүлде басқаша «кейіпте» орындадым. Жалпы, бұл жұмысыммен мақтанамын. Тыңдаған қазақтың көбі «Қандай қызық интерпретация?» деп таңғалып жүр. Қазылар алқасы да жоғары бағасын берді. Тағы бір сүйсініп тыңдайтын қазақстандық әнші – «Мюзиколадағы» Карина Абдуллина. Каринаның орындауындағы «Арман жолдар» әнін өте-мөте ұнайды. Онымен танысқым келіп жүр. Бір қызығы, біздегі әртістердің түгелі ел астанасы Киевте тұрады. Сол секілді мен де қазақстандық әртістер бас қалада тұратын шығар деп ойласам, олай емес екен. Мәдени өмір астанада емес, Алматыда қайнап жатыр екен. Ал елордаға тұрақтаған мен әлі өз ортамды таппадым. Бірақ бұл да реттеледі деп үміттенемін. Бірақ Мәдениет және спорт министрлігіндегілерге «Қазақстанда жат жерде емес, өз елінде жүргендей сезінсін» деп маған көмектесіп жүргеніне алғыс айтамын. Қазір бір өсімдікті тамырымен қоса қазып алып, басқа орынға отырғызғанда «гүлдене ме екен, әлде солып қала ма?» деп бақылаймыз ғой. Менде де тура сондай жағдай. Мен үшін бұл – жаңа тәжірибе. Бірнеше ай бұрын барлығын тастап, елге келемін деп ойлаған емеспін. Дей тұрғанмен, бұл менің бұрыннан барлығына айтып жүрген арманым еді. Жоғарыда айтып өткенімдей, көп жыл бойы Қазақстанның Украинадағы елшігілімен тығыз жұмыс істедім. Қазір де байланыстамын. Бүгінде менің қазақстандық әншілердің шығармашылығымен танысуға мүмкіндігім бар. Оларды жанды дауыста тыңдап, қазақ тілінің байлығын «сезінгім» келеді. Өкініштісі сол, бұған дейін қазақ тілін үйренуге мүмкіндік болмады. Украинада қазақтар аз тұрады. Кезінде көп болғанымен, егемен ел атанған соң көбі Қазақстанға қайтып кеткен. Сондықтан бізде тіл үйренетіндей орта жоқ. Сосын әкем бізге үнемі келетін туыстарымен ғана қазақша сөйлесетін. Ол кісі туыстары келгенде тоқтамай қазақша сөйлеп, Украинада өзіне жетіспеген ана тілінің «үнін» естіп, ерекше күйге бөленетін. Егер әу бастан анам екеуі өзара қазақ тілінде сөйлескенде қазақша сөздерді бала кезден құлағыма «құйып» өсетін едім. Қазір қазақ тілін үйрену туралы ойланып жүрмін. Бірақ Қазақстанда шетелдегідей өзге ұлт өкілдері үшін арнайы жасақталған тілдік курс бар-жоғын білмеймін. Десе де, қыркүйек айынан бастап осы іспен айналыспақшымын. Себебі осындай ортада жүріп, тілді үйренбеу күнә деп санаймын. Оның үстіне, Қазақстан – менің тарихи Отаным. Бізде төлқұжатта қай ұлттан тарайтының көрсетілмейді, тек азаматтығы көрсетілетін графа бар. Бірақ этникалық белгілер бойынша, мен – қазақ қызымын. Украинада түркі халықтарының өкілдері бір-бірін жақын тартып, жиі араласады. Кейде мені Қырым татарлары өз ұлтынан деп ойлап, өз әпкесіндей көріп, ыстық ықыласын білдіріп жатады. Мен этникалық қазақ – сұм соғыс пен саяси репрессиялар салдарынан әрі туған елінен жер аударылған өзге ұлт өкілдерін туған бауырындай көрген ұлы қазақ халқының өкілі екенімді мақтан тұтамын!
– Қазақстандағы туыстарыңызбен байланыс үзіле қоймаған болар?
– Әлбетте! Біз – көппіз. Менен өзге Айтқали есімді немере ағам Украинада тұрады. Туыстарымның көбі Қазақстанның оңтүстігінде тұрады. Бәрі үйіне қонаққа шақырып жатыр. Бұйырса, аптап ыстық басылған соң барып қайтамын деп жоспарлап отырмын. Негізі, әкем туыстарына өте қамқор болды. Оларға көп көмегі тиді. Немере әпкем Қолқанат бізбен тұрғанда қазақтың ұлттық тағамдарын әзірлейтін. Ол маған қазақша ертегі айтып беретін, сондай-ақ маған сәнді көйлектер тігіп беретін. Үйге келген сайын туыстардың құрт, шайға қосып ішетін тары әкелетіні есімде қалыпты. Бізде екі жақ екі айда бір сәлем-сауқат жіберіп тұратын. Біз оларға үнді шайын, орамал, түрлі мата беріп жіберетінбіз. Себебі туыстарымның көбі тігіншілікпен айналысатын. Ал олар бізге қазақы өрнектері бар жібек мата, одан қалса табан балығын салып жіберетін (күліп). Мен сәлем-сауқат келетін күндерді асыға күтетін едім. Өйткені ол күні үйде мерекелік көңіл күй, атмосфера орнайтын. Бір күні мектептен келсем, әкем еденде заттарды жинастырып отыр екен. Қақ алдында кішкентай ағаш жәшік, ал ол жәшіктің қасында таудай үйілген заттар тұр. Кішкентай жәшікке осыншама затты сыйғызу мүмкін емес деп ойлап, бөлмеме кіріп кеттім. 20 минуттан кейін қайта келсем әкем барлық затты қыздың жүгіндей жиып, әлгі жәшікке сыйғызып жіберіпті. Әкемнің жүкті олай буу өнері маған беріледі деп ойламаппын (күліп). Қазір мен гастрольге шығатын кезде көп затты бір шабаданға тап-тұйнақтай етіп жинап, сыйғызамын.
– Елге келгеніңізге аз уақыт болса да, осында болып жатқан мәдени іс-шараларға қатысып жүр екенсіз.
– Менің мұнда келуім Қазақстан мен Польша, Украина арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың 30 жылдық мерекесімен тұспа-тұс келді. Екі елдің диаспорасы бұл даталы мерекені бірге өткізу туралы шешім қабылдап, алдымен Мемлекеттік академиялық филармонияның концерт залында симфониялық оркестрдің сүйемелдеуімен керемет концерт өткіздік. Мен онда украин халқының халық әні «Червона рута» мен поляктардың атақты «Колорове ярмарки» атты әнін орындадым. Содан соң екі күн бұрын поляк және украин халқының мәдениет күндеріне қатыстым. Қазір шығармашылық, педагогикалық процестен ажырап қалғаным жоқ. Десе де, Қазақстанда өзіндік ізімді қалдырып, осындағы шығармашыл ортаға өз үлесімді қосқым келеді. Онлайн форматта дәріс өткізуге де мүмкіндігім бар. Егер шақыру түсіп жатса, университетке де барып, бар білгенімді бөлісермін.
– Уақыт тауып, сұхбат бергеніңізге рақмет!
Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
