1554
Жастарға жаңа мүмкіндік
Жастарға жаңа мүмкіндік
Жастар – қоғам дамуының қозғаушы күші. «Сен жастарыңды көрсет, мен болашағыңды айтайын» деген әл-Фарабидан жеткен тәмсіл ғасырлар бойы өз маңызын жоғалтпады. Бүгінгі жастың білімі, сенімі, көзқарасы, бағыты қандай болса, мемлекеттің болашағы сондай болмақ.
Қазақстан Тәуелсіздігін жариялағалы бергі жылдарда «Жастар саясаты» туралы заң бірнеше рет қабылданған. Алғаш 1991 жылғы 28 маусымда «Қазақ КСР-дегі мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңы бекітілген. Бұл экономиканың бір түрінен екінші түріне көшуді көрсететін нормативтік құқықтық акт болды. 1999 жылғы 28 тамызда Қазақстан Республикасының Жастар саясатының тұжырымдамасы бекітілді. Аталған құжатта жастардың адамгершілік-рухани дамуы, әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін жүзеге асыру, зияткерлік және физикалық дамуына жағдай жасау, еңбек, білім және денсаулық сақтау саласындағы құқықтарды қамтамасыз ету, халықаралық мәдени, экономикалық, ғылыми және білім беру процестеріне қатысу мәселелеріне басымдық берілген.
Жастар саясатын дамытуға тың серпін берген 2004 жылғы 7 шілдеде қабылданған «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңы болды. Осы құжат бойынша алғаш рет жастардың жас шегі 14 пен 29 жас аралығы деп белгіленді. Жаңа заң жастардың өсуіне оң ықпал етті. Атап айтсақ, жастарды жеке әлеуметтік-демографиялық топқа бөлуге, оларға белгілі бір әлеуметтік құқықтар мен мемлекеттік кепілдіктер беруге мүмкіндік берді.
2015 жылы аталған заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, аймақтардағы жастар ресурстық орталықтарының қызметін, республикалық және облыстық жастар форумдарын өткізуді реттейтін бірқатар нормативтік құқықтық құжаттар бекітілді.
Ал биыл қабылданған «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» жаңа заң бойынша жастар ұғымы 35 жасқа дейін ұлғайып, енді халықтың үштен бір бөлігі жастар санатына жататын болды. Осылайша, елімізде бұл санатқа кіретін азаматтардың саны бірден 6 миллионға дейін жетті. Жастар жасы ұлғайғандықтан, тағы 2 миллионнан астам азамат жеңілдігі бар мемлекеттік бағдарламалардың игілігін көре алады. Мысалы, жұмыспен қамтуға байланысты «Жастар практикасы», «Дипломмен – ауылға», «Серпін», «Жастар – ел тірегі», «Жасыл ел» мемлекеттік бағдарламалары енді 35 жасқа дейінгі азаматтар үшін де қолжетімді.
Жаңа заң аясында 3,3 миллионнан астам адамды, оның ішінде 2,3 млн жасты жұмысқа орналастыру жоспарланып отыр. Мемлекеттік жастар саясатын жетілдіруге бағытталған заң жобасына жастардың даму индексі және уақытша жұмысқа орналаспаған жастар (NEET санаты) ұғымы енгізіліп отыр.
Былтыр наурыз айынан бастап білім беру ұйымдарының түлектері үшін «Жастар практикасы» (6 айдан 12 айға дейін, 25-тен 30 АЕК-ке дейін) және «Алғашқы жұмыс орны» (12-ден 18 айға дейін, 20-дан 30 АЕК-ке дейін) ұйымдастырылып, аталған жобалардың ұзақтығы мен жалақысы ұлғайтылды. Мәселен, бұрынғы немесе жаңа мамандық бойынша тәжірибе болмаса да 35 жасқа дейінгілер «Жастар практикасына» қатыса алады. Яғни, NEET санатындағы жастардың мемлекеттік қолдау алуына мүмкіндік жасалды. Аталған іс-шаралар 177 мыңнан астам жасты жұмысқа (оның ішінде 107 мыңнан астамы тұрақты жұмыс орындарына) орналастыруға мүмкіндік берді.
Мәселен, «Бастау бизнес» жобасы аясында 70 мыңға жуық жас онлайн-оқытудан өтсе, «Жасыл ел» жобасы бойынша 2025 жылға дейін жыл сайын ақылы маусымдық жұмысқа 30 мың жас жұмылдырылатын болды. Осылайша, жас кәсіпкерлердің үлесін 20 пайызға дейін арттыру көзделіп отыр.
Биыл 1 қаңтардан бастап Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба аясында жастарға жеңілдікпен шағын несие берудің жаңа тетігі енгізілді. 21 жастан 35 жасқа дейінгі жастар үшін жылдық 2,5 пайыз жеңілдікпен 5 млн теңгеге дейін несие ала алады. Осы бастаманы іске асыруға бюджеттен 28 миллиард теңге қарастырылған және 2023 жылы 6 мыңға жуық шағын несие беру жоспарланып отыр. Мұндай несие өз ісін бастағысы келетін не кәсіпкерлікпен, оның ішінде тауарлар өндірумен немесе сатумен, жұмыстарды орындаумен және қызметтер көрсетумен, жеке қосалқы шаруашылықта өнім өндірумен айналысқысы келетіндерге тамаша мүмкіндік.
– Жастар – мемлекеттік құрылымдағы ең үлкен әлеуметтік топ. Басқаша айтқанда, болашақ демографиялық дивиденд. Бүгінгі жастардың басым бөлігі – Тәуелсіз Қазақстанда дүниеге келгендер. Әдетте, әлеуметтанушылар оларды Y, Z ұрпағы деп те қарастырады. Соңғы Z ұрпақ (1996-2012 ж.) саяси және экономикалық тұрақтылық жылдарында дүниеге келгендіктен қоғамдық, саяси, әлеуметтік, медиалық және ақпараттық шынайылыққа әлеуметтенген. Сәйкесінше, бұл олардың құндылықтарына да әсер етеді. Жалпы, жастар мәселесінің бүгінгі таңдағы өзектілігі – осы бағыттағы мемлекет саясатының маңыздылығын, бағдарын айқындап отыр. Менің бақылауымша, бүгінгі жастар қоғамдағы саяси процестерге белсене араласа бастады. Көріп отырғанымыздай, Қазақстанда жастардың мүмкіндіктері мол. Ол білім алу бағдарламалары болсын, кәсіби әлеуетін қолдауға бағытталған бағдарламалар болсын, кәсіпкерлік қабілеті мен мүмкіндігін шыңдауға бағытталған бағдарламалар болсын, жастарға жол ашық. Дегенмен біз жастардың мемлекеттік жастар саясатына көңілі толмай жататын тұстарына да куәміз. Ол – жұмыссыздық, баспана, кедейшілік, білім алудағы теңсіздік, жатақхана және әртүрлі девиантты мінез-құлықтардың орын алуы. Мұндай мәселелердің бар екенін білгенімізбен, шешудің жолын созыңқырап алатынымыз бар, – дейді әлеуметтанушы Алмагүл Мусина.
Сарапшы мамандар жүргізген сауалнама бойынша мемлекеттік жастар саясатын іске асыруда бірінші кезекте жұмыспен қамтуға (респонденттердің 31,1 пайызы), жас отбасыларды тұрғын үймен қамтамасыз етуге (29,7 пайызы), сондай-ақ жастардың мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың қолжетімділігі мен білім беру сапасын арттыру (15,6 пайыз) мәселелеріне назар аудару қажет.
– Қазақ жастары өзінің құқықтық және қаржылық сауатын күшейтуі керек. Екеуі бір-бірімен өзектес, сабақтас мәселелер. Өз құқығын білген адам талап ете алады. Жастар тұрғын үйге қатысты мемлекеттік бағдарламалар туралы көбірек білсе, қол жеткізу мүмкіндігі де артады. Ал қаржылық сауатты болса, төлем қабілетін негіздей алады. Алайда Қазақстан жастарының айлығы 100-150 мың теңге көлемінде болғандықтан, жастар мемлекеттік бағдарламаларға қатысуға келгенде ойланып қалады. Өйткені айлығы жетпейді, – деген болатын сенатор Нұртөре Жүсіп отандық телеарналардың бірінде сөйлеген сөзінде.
Жастардың басты уайымы – баспана. Қазақ жастарының 18 пайызында ғана жекеменшік үйі бар екен. Әрбір төртінші жас жалдамалы пәтерде, ал 52 пайызы ата-анасымен бірге тұрады. Баспана мәселесін шешу мақсатында жастарға арналған «Елорда жастары» мен «Алматы жастары» бағдарламалары жалғасын табатын болды. Бұл ипотекалық бағдарламалар 2025 жылға дейін барлық облыста іске қосылады. Жеңілдетілген несие бойынша үйді 25 жылға дейін алуға болады. Сондай-ақ 5 пайыздық ипотека алатын мамандықтар да бекітілді. Олар: денсаулық сақтау, білім, мәдениет, спорт, әлеуметтік сала, журналистер, полицейлер, құтқарушылар, коммуналдық қызметтер. Бұдан бөлек, Отбасы банкінде «Жас отбасы» ипотекалық бағдарламасы да қарастырылған.
Жастарға жағдай жасаған дұрыс. Бірақ қоғамда шамадан тыс мәпелеп, қорғаштау арқылы жастардың әлеуметтік жауапкершілігін төмендетіп алмаймыз ба деген де пікір бар.
– Мемлекеттің жастар саясатында айтылған мәселелерді білмеу, ол туралы ақпараттың болмауы көп жастың қолын байлайды. Осыдан келіп мен саясатқа риза емеспін, қолдамаймын деген көңіл күй пайда болады. Министрлік жастардың мемлекеттік қолдау шаралары туралы хабардар болу деңгейін арттыру 90 пайызға жетеді. Жалпы, жастарды қолдағанымыз жақсы, дегенмен мен үйрену, баулу дұрысырақ дер едім. Өйткені қолдау инфантилизмнің, масылдықтың пайда болуына түрткі болуы мүмкін. Ал жастарға белгілі бір дағдыларды беру, еңбекке баулу олардың азаматтық белсенділігін, жауапкершілігін оятады. Ал мемлекет саясаты туралы ақпаратты дұрыс тарату жергілікті жастар ұйымдары, билік органдарының құзыретінде. Яғни, аймақтық деңгейде мемлекеттік жастар саясаты аясында жүзеге асатын жобалар мен бағдарламалар туралы белсенді жұмыстар атқарылуы керек. Егер жергілікті жерлерде, аймақтарда мұндай жұмыс жүргізілмесе, жастардың нақты қажетіліктері мен сауалдары жауапсыз қала береді. Бұл тұйық шеңбер іспеттес, наразылық пен қанағатсыздықты өршіте береді, – деді әлеуметтанушы Алмагүл Мусина.
Сарапшының айтуынша, білім алудағы теңсіздікті жою, азайту, қадағалау мен реттеу де маңызды. Білім алудағы мұндай шектеулер кейінгі жас буынның әлеуетіне, әлеуметтенуіне, еңбек нарығындағы жылдамдығына, өмірлік мүмкіндіктеріне тікелей әсер етеді. Өйткені кез келген мемлекеттің болашағы сол ел жастарының біліміне, еңбекқорлығына, арман-мұратына байланысты.
