Бір нәрсені жиі ұмыту эволюциялық тұрғыда пайдалы болып шықты
Бірдеңені ұмытып кету – күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігі. Сіз бір бөлмеге кіріп, неліктен келгеніңізді ұмытып қалуыңыз немесе көшеде кездескен адамның есімін есіңізге түсіре алмауыңыз мүмкін. Бірақ неге біз кейде заттарды ұмытып қаламыз? Бұл жай ғана нашар есте сақтау белгісі ме немесе оның қандай да бір артықшылықтары бар ма?
Зерттеулер көрсеткендей, адам миы қажет емес ақпаратты елемей, тек маңызды есте сақтауға ұмтылады. Мысалы, неміс психологы Герман Эббингауз ХІХ ғасырда адамдардың жаңа ақпаратты жылдам ұмытып қалатынын дәлелдеген. Жақында осы бағыттағы зерттеулер бұл тұжырымды қайта растады. Ми күн сайын ақпараттың ағынына тап болады, сондықтан қажетсіз нәрселерді естен шығару арқылы маңызды нәрселерді есте сақтау жеңілдейді.
Нобель сыйлығының лауреаты Эрик Кандел миымыздағы нейрондар арасындағы байланыстар әлсіреген кезде естеліктерді ұмытуға бейім болатынымызды түсіндіреді. Сонымен бірге, назарымызды бір нәрсеге аудару осы байланыстарды күшейтеді, сол арқылы ұзақ мерзімді есте сақтауға мүмкіндік береді. Сондықтан біз күнделікті өмірдегі маңызды емес деректерді ұмытып, өміріміздегі маңызды оқиғаларды есте сақтаймыз.
Эволюциялық тұрғыдан алғанда, ұмытшақтық адамдардың тіршілігіне де ықпал етті. Ата-бабаларымыз үшін жаңа қауіптер туралы естеліктерді есте сақтау өте маңызды болды. Бұл оларды қауіптен сақтандырып, өмір сүру мүмкіндігін арттырды. Зерттеушілер тіпті ұмытылған естеліктердің қайта жаңғыртылуы мүмкін екенін анықтады. Мысалы, грызуны белгілі бір дыбысты жағымсыз әсермен байланыстыра алды және уақыт өте келе осы естелікті қайта жандандырған.
«Тіл ұшында тұру» феномені деп аталатын жағдайды бәріміз бастан кешіреміз: адамның есімін ұмытып қалсақ та, оны біраз уақыттан кейін есімізге түсіруіміз мүмкін. Бұл құбылысты 1960 жылдары психологтар Роджер Браун мен Дэвид Макнил зерттеп, ұмытылған ақпараттың мида сақталғанын, тек уақытша қолжетімсіз екенін дәлелдеді.
Сонымен, ұмытудың бірнеше себебі бар: назар аудармау, ақпараттың ескеру мерзімінің аяқталуы немесе есте сақталудың жаңартылуы. Осының барлығы мидың тиімді жұмысын қамтамасыз етеді және адамның ұзақ мерзімді тіршілігіне ықпал етіп отырды.
Бұл жағдайды зерттеуге профессор Свен Ваннесте және психолог Элва Арулчелван, Тринити колледжінің (Дублин) мамандары өз үлестерін қосты.
