«ҚЫЗМЕТ – ҚОЛДЫҢ КIРI» ЕМЕС...

Сауытбек Абдрахманов… Белгiлi есiм. Жай ғана белгiлi емес, аты-жөнiн естiгенде-ақ жүрегiңе жылы шуақ ұялайтын, құрметпен қарайтын беделдi есiм. Бұл бедел биiгiне ол тек қызмет баспалдақтарымен ғана көтерiлмеген, шығармашылық тамаша талантымен, жанкештi ғалымдық еңбегiмен де жеткен. Бүгiнде «Сауытбек Абдрахманов» деген есiм – оның қолынан шыққан кез келген дүниенiң басынан «Сапа белгiсiндей» көрiнiп, өзiне шақырып, жақсы бiр дүниенi оқитыныңа сендiрiп тұратыны және ақиқат.Ендеше «Түркiстан» бетiнде осындай қаламдас ағамен неге сыр бөлiспеске!

– Аға, сіздің журналистика әлеміне бірден топ етіп түсе қалмағаныңыз белгілі. Бала Сауытбектің әуелгі арманы қандай еді? – Мектепте жүргенімде әдебиетке өте бейім болдым. Шығарма жұмыстарым аудандық байқауларға талай рет апарылған. Бізге жоғарғы класстарда әдебиеттен Меруерт Рысмаханова деген апайымыз сабақ берді. Тамаша ұстаз, асыл адам. Көркем шығармаларды жілігін шаға талдап сөйлеуші еді. Маған: «Сенен жақсы әдебиетші шығады», – дейтін. Айтқандай, ол кісі Өзекеңнің – Өзбекәлі Жәнібековтің балдызы. Физикадан Өзекеңнің тағы бір балдызы – Ғалия апай оқытқан. Өзекең КазПИ-ді бітірген бетте біздің Келеске жолдама бойынша барып, аудан орталығындағы «Ленин жолы» орта мектебінде тарихтан сабақ берген, мектепте көзге түсіп, аудандық комсомол комитетіне жұмысқа шақырылған, ауданның жастар ұйымын басқарған ғой. Сонда жүргенінде үйленген. Қысқасы, әуелде мен әдебиетші болуды армандаған едім. – Осы шаққа дейін талай қаламгер, публицист ағалардың қамқорлығын көрген де шығарсыз. Кімнің қолтаңбасы сіз үшін ерекше болды? – Жалпы, өмірде жолы болған адамдардың қатарына қосылсам керек. Оның бір себебі – жастайымнан қазақтың жақсысымен, жайсаңымен араласып-құраласуға мүмкіндік алғаным. Сегізінші класта оқып жүргенімде біздің мектепке келіп, кездесу өткізген ақын-жазушылардың арасында Зейнолла Серікқалиев те болған-ды. Маған әуелде қатты әсер еткен адам сол Зекең. Не айтары бар, нағыз азамат, шын мәніндегі сұлу адам еді. Кейін Алматыға келіп, оқуға түскенімде ол кісінің «Социалистік Қазақстанда» жұмыс істейтінін біліп, арнайы сәлем бере барғанмын. Көргеннен-ақ бауырына тартып, жылы сөйлесіп, тіпті редакцияның бір тапсырмасын да беріп жіберді. Сөйтіп, «Социалистік Қазақстанға» менің алғашқы мақалам студент атана салысымен, 1970 жылы 3 қыркүйекте жарияланған. Беттің ширек бөлігін алып жатқан, кәдімгідей көлемді мақала еді. Қазақстанның елу жылдық тойына арналған республикалық қолөнер көрмесі жайында болатын. «Лениншіл жастағы» Оралхан, Сағат ағаларымның көмегін де көп көрдім. Студенттік жылдарда жастар газетіне жазған мақалаларымның, рецензияларымның, дайындаған сұхбаттарымның шықпай қалғаны тұрмақ, кешігіп шыққандары да болған емес. Әсіресе Сәкеңнің жанашырлығы бөлекше-тін. Сөз танығыштығы таң қалдыратын. Бір барғанымда «Сендердің уақыттарың баршылық қой, киноны көп көретін шығарсың. Қазір қандай жақсы фильм жүріп жатыр?» деп сұраған. Білетінімді айтқанмын. Тағы барғанда тағы сұраған, тағы айтып бергенмін. Бір күні менің кеңесіммен көрген фильмі туралы пікірлесіп, сол картина жөнінде ойымды әбден айтқызды. Сөйтті де, «Сен фильмді жап-жақсы талдап отырсың, кинорецензия жаз бізге», – деді. Содан жазып кеттім. Бұл бірінші курстың бірінші семестрі еді. Жаза алатыныңды жазғаныңа қарап айырудың өзі оңай емес қой. Ал Сағат ағаның жай айтқан әңгіменің өзінен кино сияқты синкретті өнер жайында жаза алатыныңды айырғанына сондай тәнті боламын. Кино жайындағы жазғандарымның арқасында университеттің бесінші курсында жүргенде Кинокомитетке жұмысқа шақырылдым. Комитет төрағасы Камал Смайыловпен, комитеттің бас редакторы Қалтай Мұхамеджановпен, киностудияның бас редакторы Әбіш Кекілбаевпен өткізген сол бір жыл мен үшін ғажап мектеп болды. Күн сайын жаза жүріп, киногерлермен сөйлесе, ара-арасында киностудияда, Кино үйінде сөйлей жүріп, орысшам да әбден ұстарып қалды. Бұл жағынан қарағанда, ыңғайсыз болса да айтайын, сол жылдарда мемлекеттік мекемелерде іс жүргізудің тек орысша болатынының, мәжіліс, жиналыс атаулының бәрі тек орысша өтетінінің пайдасын да көрдім… Университетті бітірісімен «Социалистік Қазақстанға» шақырылдым. Редакцияға шақырған Сапар Байжанов туралы, бес жыл қарамағында жұмыс істеген Ақселеу ағам туралы «Егемен Қазақстанда» арнайы жазғанмын. Орталық комитеттегi жылдар, Өзекеңмен, Мырзатай, Әбіш, Қуаныш, Сейіт ағаларыммен жақын араласу менің елдік санамның қалыптасуына ше­шуші ықпал етті деудің артықтығы жоқ. Маған жақсылық жасаған, қамқорлық көр­сеткен адамдар жайында көп айта аламын. Олардың ішінен біреуді бөле айту бәленшенің жақсылығы көбірек, бәленшенікі сәл азырақ деген сияқты ыңғайсыз әңгіме болады. – Сіздің публицистикаңыздан бөлек, ғалымдығыңыздан да көзі қарақты оқырман хабардар. Ғылымға бет бұрғаныңыздың өзіндік себебі бар ма? – Жаңа Орталық комитетте Өзекеңмен, Мырзекеңмен, Әбекеңмен, Қуаныш, Сейіт ағалармен бірге жұмыс істегенімді айттым ғой. Мына сұраққа байланысты сөздің ыңғайы келіп тұрғанда академик Сейіт Қасқабасов жөнінде арнайы айтып қалғым келеді. Сейіт Асқарұлы менің әдебиеттанушы маман ретінде қалыптасуыма тікелей себепкер болған адам. Ол кісімен біз кейін Президент Аппаратында да бірге жұмыс істедік. Үй-ішімізбен араласып кеттік. Сөйлесе-сөйлесе жүріп, ғылыми жұмыспен айналысуым керектігін қайта-қайта айта берді. Тіпті қыр соңымнан қалмауға айналды. Ақмолаға көшіп келген бетте осындағы Еуразия университетінде өзі басқаратын ғылыми кеңесте тақырыбымды бекіттіріп, диссертацияны тапсыратын уақытқа дейін белгілеп берді. Апта сайын телефондап, мазаңды алады. Содан ғой кандидаттық диссертацияны атап өтуге арнап жайылған дастарқанда: «Мен бүгін ғылым кандидаты болғаныма емес, Қасқабасовтың қиқуынан құтылғаныма қуанып тұрмын. Қадалған жерінен кандидат шығармай қоймайды екен» деп әзілдеп жүргенім. Сөйтсем, біржола құтылмаған екенмін. Секең қиқуды екі жылдан кейін қайта бастады. Алты жылдай ауық-ауық мазалап, қадағалап жүріп, ақыры 2007 жылы докторлық диссертация қорғатып тынды. Сейіт Қасқабасов шын мәнінде керемет ғалым. Әлемдік деңгейдегі фольклоршы. Ғажап қамқор адам. Мені ғылымға алып келген, сіздің сөзбен айтқанда, бетімді бұрғызған осы Секең. Ана бір жылы кандидаттық қорғардың алдында философиядан минимум сынағын тапсыруға алдына барғанымда Жабайхан аға Әбділдиннің айтқан сөзі есімде. Ол кезде жасым қырықтың жетеуінде еді. Содан да ыңғайсызданыңқырап, «Қартайғанда кандидат болсақ па деп жатырмыз…» дегенімде Жабайхан Мүбәракұлы ғылым жолының өзіндік қадір-қасиетін «состояние поиска» деп екі-ақ сөзбен сипаттап еді. Иә, ғылымның ерекше тартымдылығы адамды үнемі ізденіс халінде ұстайтындығында. – Ғалым ретінде әуелі Пушкинді зерттеуден бастадыңыз. Пушкин әлемі сізді несімен қызықтырды? – Аполлон Григорьевтің айтқаны бар, «Пушкин – наше все» деп. «Барымыз да, нарымыз да – Пушкин» дегені ғой. Бүкіл әлем әдебиетінде Пушкиндей ерлік жасаған қаламгер аз, бәлкім, жоқ та шығар. Ол қандай ерлік? Орыс халқының өзінің тіліне өзінің сенімін оятқан ерлігі. Пушкиннің тұсындағы орыс қауымы орысша сөйлеуге намыстанатындай жағдайға жетіп қалған еді. Ұлттық элита түгелге жуық французша сөйлеуге ауыса бастаған еді. Пушкин өлеңдері, ертегілері, поэмалары, прозасы, «Евгений Онегин» романы орыс тілінің нағыз бай, нағыз көркем, нағыз қуатты, нағыз бейнелі, шын мәніндегі құдіретті тіл екенін орыстың өзіне дәлелдеді. Тілге сенімді ояту арқылы Пушкин елге сенімді оралтты. Бұл – ұлы ерлік. Пушкин – орыстың жан дүниесіне етене еніп кеткен ұғым. Орыс жұрты Пушкиннен дәйексөз алып жатқанын байқамайды да. Бағзыдағы бір әңгімені қозғарда сөзді «Дела давно минувших дней» деп бастайды, егде кісілер жастық шағын еске алса «Как наши годы-то летят!» деп күрсінеді, жағдаймен санаспайтын дарақылықты «пир во время чумы» деп шенейді, банкрот болған бизнесменді «у разбитого корыта» деп аяйды… Мұндай мысалдарды жалғастыра беру қиын емес. Және олай сөйлейтіндердің бәрі бірдей Пушкин шығармаларын оқығандар болып келмейді. Мені ең алдымен Пушкин танымал­ды­лығының феномені қызықтырды. Содан кейін Пушкиннің қазақ жанына жақындығының сыры қызықтырды. Егер бізде «Евгений Онегиннің» Абай нұсқасынан басқа төрт толық аудармасы болса, егер сол романның сарынымен төрт халықтық дастан жазылса, егер сол дастандардың біріндегі Татьянаны Тәтіш деп еркелеткен атау кейіннен қазақ қыздарының бір есіміне айналып кетсе… Пушкиннің қазақтың жанына жақындығы емей немене? Мені әсіресе «Евгений Онегиннің» Қуандық Шаңғытбаев жасаған аудармасы қатты тәнті етеді. Сондай ғажайып шығарманы ғажайып етіп жеткізе алатын туған тіліміздің ғажайыптығын дәлелдеуді мақсат тұттым. Ал, жалпы, Пушкин әлемі туралы бір сұрақтың жауабында түйіп айту өте қиын. Сөз орайын пайдаланып, Бәйкен аға Әшімовпен бір әңгімеде ол кісінің Пушкинді жанымдай жақсы көремін дегенін, Пушкинді оқымайынша, Пушкинді жаттамайынша адам орыс тілінің сырлы сазын толық сезіне алмайды деп те айтқанын еске сала кеткім келеді. – Қазақ жырының жауһарларын жинап, антология шығардыңыз. Зерттеу жұмыстарын жүргізіп жүріп, бұрын қазақ әдебиетінің антология­сына кірмей қалған тың есімдерді таптыңыз ба? – Бір адамды ғана айтайын. Ол – Мәжит Айтбаев. Бұл ақынның өлеңдер топтамасы антологияның газеттегі нұсқасында шыққан, бірақ кейіннен екі томдық кітап нұсқасына сыймай қалды. Газетке шығып, кітапқа кірмей қалған тағы біраз ақын бар. Мен Мәжит Айтбаев өлеңдерін елге алғаш алып келуші болғанымды мақтан тұтсам артықтық етпес деймін. Оның жайы былай. 1991 жылдың көктемінде, Президент Аппаратында жүргенімде Түркияға жолым түсті. Жоқ, Түркияға барудың сәті түсті дегенім дұрыс шығар. Анкараға бару Атырауға барумен бірдей болып кеткен қазіргідей кез емес, визаны Мәскеу беретін, Мәскеу арқылы ұшатын кеңестік кезең еді. Сол жолы Анкарада Ұядын Ақай деген ақсақалдың үйінен Қобызшы Қорқыт деген псевдониммен, латын әріптерімен басылған «Абылай хан» деген кітапты көріп, қиыла сұрап жүріп, ақыры қайтарда ксерокстен өткерілген көшірмесін алып қайтқанмын. «Социалистік Қазақстанда» бірге жұмыс істеген Уақап Қыдырханов ағамыз еларалық «Шалқар» газетінің бас редакторы болатын. Кітапты сол кісіге бердім. «Шалқар» «Абылай хан» жинағындағы дастанды, өлеңдерді жарты жыл бойы басты. Ақыры Қобызшы Қорқыттың соғыстың алдында біраз өлеңдерімен танылған ақын Мәжит Айтбаев екенін де анықтадық. «Жиырмасыншы ғасыр жырлайды» атты қос томдық антологияның басты ерекшелігі өлеңге таза поэзия сұлулығы тұрғысынан қарап құрастырылғаны дер едім. Оған кірмей қалған лайықты таланттар да баршылық. Оларды да осындай жолмен іріктеп, жеке-жеке алғысөзбен жариялау жоспарымда бар. – «Өркениетті ұлт ең алдымен мәдениетімен мақтанады» деген екенсіз. Қазақ мәдениетінің бүгінгі бағыт-бағдарына қалай баға берер едіңіз? – Негізінен, бір нәрсеге баға бергенде көңіл толмаушылық білдірген дұрыс деп саналады… Талапшылдығыңды, талғампаздығыңды танытасың дегендей. Әйтсе де, кезінде Мәдениет министрінің бірінші орынбасары қызметін атқарған, оған дейін партияның Орталық комитетінде мәдениет секторының меңгерушісі болған адам ретінде айтарым: қазір қазақ мәдениеті, сөз жоқ, өрлеп тұр. Алматыға бара қалғанда кейде театрларға билет таба алмай, бұрынғы таныстық арқылы басшыларымен байланысып жататынымыз болады. Бұл – үлкен көрсеткіш. Кейінгі жылдарда қаншама жаңа театр салынды. Біздің тұсымызда жаңа театр ғимаратын тұрғызу жөнінде тіпті әңгіме де етілмейтін. Ол кезде бар ойымыз қолдағы бар мәдени әлеуетті сақтап қалуға, өнердің деңгейін түсіріп алмауға ғана тірелетін. Ақыр аяғы осы жұрт оңды-солды сынап жататын жаңа әндердің өзін алайықшы. Олардың арасында небір тамашалары бар. Тек уақыт екпінімен жаңа әндер көп шығатын болғандықтан, солардың жақсыларының өзін кейін шыққан әндер басып, көміп, ысырып кете береді. Ал біздің студенттік жылдарымызда әр жаңа әннің шығуы өзінше бір оқиға болатын. Радиодан қайта-қайта беріліп, ән мәтінін дикторлар нақпа-нақ оқып, жаздыртып жүретін. Базар психологиясының ұлттық музыкаға әсер-ықпалы деген өте қызық тақырып. Сұраныс ұсыныс туғызатынын біз өнерден де көре бастадық. Бұрын қазақтың тойларында бидің бәрі басқа жұрттың әуендеріне биленетін. Қазір қалай? Соңғы он-он бес жылда халықтың әл-ауқаты жақсарып, той көбейіп еді, композиторлар да, әуесқой сазгерлер де би ырғағына негізделген ойнақы әуенді әндерді бірінен кейін бірін шығара бастады. Қазақ қазір өз музыкасына билеуге ауысып бара жатыр. Әрине, көп дүниенің көбігі болмай қоймайды, әйтсе де олардың арасында да жақсы дүниелер баршылық. – Сіз 70-ші жылдары, тіпті студент кезіңізде-ақ, кино өнері, театр мәселелері жөнінде қалам тербеген екенсіз. Бұған сізді не итермеледі? – Не айтуға болады? Жалпы, адам баласы табиғатынан өнерге жақын ғой. Бірінші курстан бастап-ақ кино туралы жаза бастағаным рас. Үшінші курста жүргенде Кинематографистер одағының кино сыны саласындағы сыйлығын алғаным да рас. Мені кино қайраткерлерінің ой-өріс кеңдігі алдымен қызықтырған сияқты. Олардың арасында оқыған-тоқығаны көп азаматтар басқа салалардан гөрі жиірек жолығады. Қай-қайсысымен сөйлесе қалсаң да талай жайға қанығасың. Өздерінің арасындағы ахуалдың ауаны да жақсы. Кино үйінің мінберінен бірін-бірі сойып салады да, жиналыс біткен соң құшақтасып барға бірге бара береді. Жазушылар арасындағы індеттердің талайының иісі де жоқ кинорежиссерлерде. Ол бір себеп болса, екінші себеп кинорецензия жанрына қалам тартатындардың жалпы аздығы, ал қазақша жазатындардың тіпті жоқтығы. – Өнердің бұл салаларының кеңестік кезеңдегі жай-күйі мен қазіргі уақыттағы көрінісін қалай бағалар едіңіз? – Кеңестік кезеңдегі өнердің қазіргіден басты ерекшелігі талаптың күштілігі болатын. Мысалға жаңағы ән жанрын алайық. Радиода да, Композиторлар одағында да көркемдік кеңестер жұмыс істейтін. Әр ән міндетті түрде көркемдік кеңесте қабылданғаннан кейін ғана эфирге немесе сахнаға шыға алады. Оны айналып өтудің ешқандай тетігі жоқ. Әрине, көркемдік кеңестің талғамына татығандардың бәрі жауһар еді дейін деп тұрғаным жоқ. Көркемдік кеңестердің әсіре сақтық жасайтын, сөйтіп жаңашыл, батыл дүниелерге кедергі келтіретін кездері де аз болмайтын. Асекеңнің – Асқар Сүлейменовтің «худсоветті» «көркеңес» деп аударатыны сондай қыжылдан. Бірақ, қалай дегенде де, көркемдік кеңестердің ашық халтураға жол бермейтіні анық еді. Қазір сол сүзгі жоқ. Студияға жаздыратын ақша табылса болды, кез-келген адамның дискісін шығару түкке тұрмайды. Әннің тонын, яғни өңін дұрыс келтірсеңіз жетіп жатыр, дауыс­ты көтеріп беру компьютердің қолында. Дегенмен, әр нәрсенің екі жағы бар. Қазіргі өнердегі санның көптігі де айналып келгенде сапаға апармай қоймайды. Екі жағы бар демекші, цензураның алынып тасталғанының да пайдасы мен зияны бірдей сияқты. Пайдасы белгілі ғой, ал зияны қандай? Зияны – көркемдік ізденістерді көмескілендіретіні. Бұрын Главлиттің қырағы көзінен өткізіп, айтамын дегенін айтып қалу үшін, дұрысы айта алу үшін жазушы да, драматург та неше түрлі астарлы айла-амалдарға барып, жанын жеп жататын. Сөйтіп жүргенде қатпар-қатпары қалың, подтекстке құрылған дүниелер жазылып, сахнаға қойылып, экранға шығарылып тұратын. Мұның өзі шеберлікті ұштай түсуге септесетін. – Мәдениет дегеніміз – театр, кино, әдебиет екені белгілі. Қазақ театрының мәселесі бір бөлек, қазақ киносының жыры бір бөлек. «Көш жүре түзеледі» десек те, бүгінгі қазақ киносы сіздің талғамыңыздан шыға ма? – Фильмдерді жібермей көріп, ұдайы қадағалап жүрмеген соң пікір білдіре қою да оңай емес. Талғамымнан шығады десең, жаңа айтқанымдай, талғамсыздығыңды танытып аласың. Әзілсіз сөйлер болсақ, қазақ киносы өрлеу үстінде екендігі ешқандай талас тудырмайды. Әсіресе, көркем фильмдердің деңгейі жоғарылағаны анық. Кинокомитетте жұмыс істегенде талай әдеби сценарий оқығанбыз. Сол кезде біздегі авторлардың талайы кәсіптің қарапайым тәсілдерін де меңгермеген болып келетін. Біразында «киноглаз» деген атымен табылмайтын. Режиссерлық сценарийлер де сол ыңғайда еді. Ал дұрысында болашақ фильм сол режиссерлық сценарийде анық сұлбаланып көрініп тұруға тиіс. Рене Клердің «Фильм дайын, енді тек түсіруі қалды» деген сөзі сондайдан айтылған. Ал қазіргі фильмдердің кәсібилігі анағұрлым жоғары. Содан кейін тағы мынандай жағдай бар. Өзімізде жасалғанның бәрін орынды болса да, орынсыз болса да, әйтеуір іске алғысыз етіп сынай беру де байқалады. Мысалы, «Абылай хан» жап-жақсы дүние болып шығып еді. Ол фильм біздің қазіргі жағдайымызда Тәуелсіздіктің қадірін білгізуге қызмет ете алатын еді. Соны тіпті түкке алғысыздай етіп сөйлеу сөздің салты болып кетті. Шетел прокатында табысты көрсетілмеді ғой деген айып тағылады. Дәл қазір қазақ киносында қандай шедевр шықса да біз батыс прокатын билеп-төстеп кете алмаймыз. Ол үшін «қазақ киносы» деген ұғым қалыптасуы керек әуелі. «О, мынау қазақ киносы екен ғой, барайын» деген көңіл-күйге көрерменді жеткізгенше талай жылдар кететінін түсінуге тиіспіз. – Ғалым ретінде айтыңызшы, қазақ ғылымында біз қаншалықты жаңалық жасап жүрміз? – «Қазақ ғылымы» деген сөздің өзі шартты. Жалпы, ұлттық ғылым болмайды. Мұны отандық ғылым деген мағынада айтып тұрған шығарсыз. Отандық ғылымға келсек, «Я вам не скажу за всю Одессу» дегендей, ел ғылымы туралы ешкім де толық қамтып айта алмайды деп ойлаймын. Өйткені, барлық саланы бірдей білетін адам қазір табылмайды. Тіпті өзіме етене жақын әдебиеттану саласына келгенде де шыққан еңбектерді түгел оқуға мұрша бола бермейді. Оның үстіне ғылымда жаңалық деген өте сирек жасалады. – Аударма мәселесі туралы не айтар едіңіз? Қазіргі көркем өнердің, көркем әдебиеттің аударылуы сіздің көңіліңізден шыға ма? – Бұл сұрағыңыз маған ұнап отыр. Өйткені, поэзия аудармасының теориясы мен поэтикасы жайында арнаулы еңбек жазған адам ретінде осы мәселе мені қатты толғандырады. Ана жылы, Ақпарат министрі қызметінде жүргенімде «Мәдени мұра» бағдарламасының аясында жүз томдық «Әлем әдебиеті» сериясының жарық көруін ойластырып, сол ұсынысты өткізгенім өзімді қанағат сезіміне бөлейді. Мен ол қызметке кіріскенге дейін министрлікте жалпы қазақ әдебиетінің таңдаулы жүз томдығын шығару жоспарланған екен. Тиісті қағазды тиісті жерге жеткізе жүріп, белгілі шығармаларды екі мың данамен тағы бір рет басып, олардың басылым санын көбейтіп қойғаннан басқа көп ұтарымыз болмайды, ал әлем әдебиетін қазақша жинақтап шықсақ, көптеген дүниелер жаңадан аударылса, бұл істен аударма өнері де, біздің тіліміз де ұтады деген ойды басшылық та құптады. Аударма ісі тоқыраңқырап тұрған тұста «Әлем әдебиеті» сериясының кітаптары жаңа көркем аудармалар жасауға мүмкіндік беріп отыр. Қазір сол «Мәдени мұра» бағдарламасының көркем әдебиет секциясына жетекшілік етемін. Сапа жөнінде не айтуға болады? Поэзия аудармасын егжей-тегжейлі қарай жүріп, өз басым жиырмасыншы ғасырда қазақ аудармасы жемісті жолдан өткеніне, әлем әдебиетінің ең бір інжу-маржандарын, аса күрделі туындыларын еркін де көркем кестелейтін деңгейге көтерілгеніне көз жеткіздім. Жалпы, аудармада төлтума мен телтума тайталасады, автор мен аудармашы жарысады деудің өзі аздық етеді. Біле білсек, аудармада тіл мен тіл жарысады. Тіл мен тілдің жарысы белгілі бір дәрежеде ел мен елдің де жарысы. Демек, аударма ұлтыңның ұлылығын, еліңнің елдігін дәлелдеудің бір жолы. – «Егемен Қазақстан» газетіне дейін бірқатар басылымдарда қызмет атқарған шығарсыз. Сіз үшін қай басылымның орны ерекше болды? – Ой қисыныңыз дұрыс. Жұмысты жаңа бастағанда елдің бас газетіне бірден келмеген шығар деп шамалайсыз ғой. Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарында Орталық комитеттің органына университеттен кейін қабылдану, расында да, өте сирек жағдай еді. Әйтсе де, солай болғаны рас. Ол үшін мен Сапар аға Байжановқа алдымен қарыздармын. – Қазақ журналистикасының көшін бастаған «Егемен Қазақстан» газетінің тізгінін ұстап отырсыз. Жалпы, бүгінгі қазақ журналистикасына қалай баға берер едіңіз? – Иә, бұл үлкен сенім. Ол сенім үшін мен, әрине, Елбасына разылығымды дәйім айта жүремін. Ал бүгінгі журналистика жайында айтсам, оның негізінен уақыт талабының үдесінен шығып келе жатқаны талас тудырмауға тиіс. Осы жиырма жылдың ішіндегі елде тындырылған барлық игі шаруаларда баспасөздің, телевидение мен радионың өзіндік үлесі бар екендігі анық. Қазақ журналистикасының қазақ менталитетінен туындап отырғаны өте жағымды жағдай. Есіл тасып, ел сасып дегендей болған қиын жылдардың өзінде де қазақ журналистикасы ұлттың ұлы мұраттарына адалдығын сақтап қалды. Елдегі тыныштыққа, татулыққа көп септігін тигізді. Біздің журналистиканың «Ахиллес өкшесі» – экономика. Алғашқы жылдарда базар экономикасына байланысты біраз қиындық орын алғанын түсіну қиын да емес еді. Дегенмен, уақыт өте келе экономиканың қиыр-шиырларына тереңдеу керек болған кезде осал тұстарымыз анық көрініп қалды. Біз өз газетімізде осы олқылықтың орнын толтыруға тырысамыз. Біраз ізденістеріміз де бар. Соның өзінде де экономика қазірше қазақ жұртшылығы үшін онша қызыға оқылмайтындай тақырып күйінде тұрғанын мойындауға тура келеді. – Мемлекеттік қызметтің де біраз дәмін таттыңыз. Журналистикаңызға, ғалымдығыңызға бұл қызметтің пайдасы болды ма? Зияны ше? – Зияны белгілі ғой – жазуға уақытың азая­­ды. Тіпті қалмайды десе де болады. Дегенмен, зиянынан пайдасы көп. Пайдасы – қай мәселеге де мемлекеттік тұрғыдан қарауға бейімдейтіні, кеңінен ойлауға үйрететіні. Әйтеуір, мен өз басым «Қызмет – қолдың кірі» деп мақалдататындардың қатарынан емеспін. Ана жылы Марат Тәжин туралы мақаламда мынандай ойды әзіл араластыра айтқаным бар. «Қызмет – қолдың кірі» деген мақалды әу баста бір қазақ қызметтен түсіп қалған басқа қазақты жұбату үшін ойлап тапқан немесе қызметке қолы жетпеген біреу өзін өзі жұбату үшін шығарған… Әйтпесе, лауазымды қызмет – елге қызмет етудің тетігін қолға ұстатын мүмкіндік. Ол мүмкіндікті қалай пайдаланатының өзіңе байланысты. – Алпыс жастың биігіне көтеріліп, қарбалас болып жатқан осы күндерде сұхбат беруге уақыт тапқаныңыз үшін рахмет айтамын. Алда да абырой биігінен табыла беріңіз.

Серіктес жаңалықтары