255
Невзат Уянык: Біздің мақсатымыз – халықтың бейбіт өмір сүруіне жағдай жасау
Невзат Уянык: Біздің мақсатымыз – халықтың бейбіт өмір сүруіне жағдай жасау
Түркия Республикасы биыл 9 қазанда Сирияның солтүстігіне қарай «Бейбітшілік қайнары» атты әскери операция бастаған еді. Тілшіміз аталған операцияның мән-мақсатына қатысты Түркия Республикасының Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Невзат Уяныктан сұхбат алған болатын.
– Түркия Президенті Режеп Тайып Ердоған бір сөзінде «мақсатымыз– Евфраттың шығысын бейбітшілік бұлағымен нәрлендіру, лаңкестерден босаған жерлерге 2 миллиондай ел қондыру» деген еді. Ұзамай 9 қазанда «Бейбітшілік қайнары (бұлағы)» атты операцияны бастап жібердіңіздер. Нақты себебін тарқатып айтып берсеңіз.
– Түркия биыл тоғызыншы жылға ұласқан Сириядағы тұрақсыздықты шешу үшін күш салып келе жатқан елдердің ең басында тұр. Астана үдерісіне де кепіл ел ретінде белсенді атсалысып келеміз. Бұл жерде бауырлас Қазақстанның, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бітімгер саясаты арқасында Астана үдерісі де Сириядағы тұрақтылықтың артуына үлес қосты. Қазақстанның «Жусан» операциясын да айрықша атап өту керек. Бұл жерде айтпағым, біздің мақсат – Сирияда тыныштық орнатуға бар күшімізді салу. Тоғыз жылдың ішінде туған жерлерінен босып, Түркияға бас сауғалаған 3 миллион 600 мың сириялық азаматты бауырымызға басып отырмыз. Олардың өмір сүруі үшін, белгілі бір кәсіпке ие болып, жалпы жұмыс, тіршілік жасауы, балаларының оқуы үшін барлық жағдайды жасап жатырмыз. Ал өкінішке қарай, Сириядағы соғыс пен бастарына төнген қауіп-қатерден қашқандардан босап қалған жерлерді, яғни дәл шекарамыздың арғы бетінде ДАИШ, PKK («Күрдістан жұмысшы партиясы») мен оның Сириядағы қанаттары YPG («Халықтық қорғаныс жасақтары») және PYD («Демократиялық бірлік партиясы») атты лаңкестік ұйымдар иеленіп, топтасып алған. Біз олардың террорлық шабуылдарынан да ең көп зардап шеккен елдердің біріміз. Олар біздің шекара аумағына жақын жерлердегі ауыл-аймақтарымызға шабуылдар жасап келді. Соңғы екі жылда 200-дей рет әуеден ракеталармен шабуыл жасалып, ондаған жерлесіміз көз жұмып, жүздегені жараланды. PYD/YPG террорлық ұйымдары Сирияда және сириялықтарға қарсы лаңкестік әрекеттерді де жүзеге асырды. Олардың балаларды әскерге алу, оппозицияны қорқыту, демографиялық құрылымды өзгерту және бақылауындағы аудандарда адамдарды қатарына мәжбүрлеп тарту сияқты адам құқығын бұзушылық фактілері тіркелген әрі дәлелденген. Жергілікті халыққа жаппай қысым көрсетуде. Сонымен қатар, біз қаупсіздік аумақ құрғалы отырған жерлерде тұрған халықтың үштен екісінен астамы араб ұлты өкілдері болатын, олар лаңкестердің елді мекендердегі зорлық-зомбылықтарынан қашып, 350 мыңнан астамы Түркияға келсе, өзгелері басқа жерлерге босып кетті. Әлбетте, біз көрші іргемізде болып жатқан мұндай қылмысқа қол қусырып, қарап отыра алмаймыз. Оларға қарсы белсенді күресуді дұрыс деп таптық. Сондықтан құрметті Президентіміз Режеп Тайып Ердоғанның Бас қолбасшы ретінде берген бұйрығы негізінде Түріктің қарулы күштері 9 қазанда «Бейбітшілік қайнары» атты әскери операциясын бастады. Ал лаңкестерден тазаланған шекарамыздан, яғни Евфрат өзенінен Ирактың шекарасына дейін 30 шақырымға дейінгі 444 км²-ден аса жерде қауіпсіз аумақ құрмақпыз. Ондағы мақсат – халықтың бейбіт өмір сүруіне жағдай жасап, бұрын осы жерлерден кеткен сириялық бауырларымыздың өз еріктерімен өз Отандарына, атамекендеріне оралып, тіршілігін жалғастыруына жан-жақты қолдау көрсетіп, жол ашу. Естеріңізде болса, 2017 және 2018 жылдары Евфраттың батысында жүзеге асқан «Евфрат қалқаны» мен «Зәйтүн бұтағы» операциялары арқасында 4000 км²-ден аса аумақты аталған лаңкестерден тазарттық. Ол жерлерден террор ұйымдары қысымынан, соғысынан, зорлық-зомбылығынан сүргін етілген 360 мыңнан аса сириялық бауырларымыз Түркияның қолдауымен өз ауылдарына қайта оралып, қалыпты өмірге көшті. Әкімдіктер өз жұмыстарын жасап, халық тіпті жергілікті мәслихаттарын құрып, тірліктерін жалғастыруда. Түркияның қоғамдық ұйымдары көмектесіп, БҰҰ органдарымен де бірлесіп, олардың өмірін, тұрмысын жақсартуға күш салып жатырмыз.
– Әскери операцияларыңыз халықаралық талаптарға, қарарларға қаншалықты сай келеді?
– Нені меңзегеніңізді түсіндім. Бұл бәзбіреулер айтып жүргендей біреудің жеріне көз тігу емес. Барлығы заңдық негізде жасалуда. «Бейбітшілік қайнары» басталарда мақсат-мұратымыз туралы БҰҰ Бас хатшысына, БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің іс басындағы төрағасына және НАТО-ның Бас хатшысына, серіктестерімізге алдын ала хабар бердік. Сонымен бірге, Сирия режиміне де Ыстамбұл қаласындағы Бас консульдығы арқылы дипломатиялық нота жөнелтіп, құлағдар еттік. Сонымен қатар, Түркия халықаралық құқық негізінде БҰҰ жарғысының 51-бабына сай өзін-өзі қорғау құқығын қолданды. Сонымен қатар, 1998 жылдың қазан айында Сирия үкіметімен бірге «Адана келісімін» жасаған болатынбыз. Онда Сирия жерінен Түркия аумағына қауіп төндіруі мүмкін террорлық қатер туындаса, алдын алу туралы тайға таңға басқандай жазылған. Міне, осындай нақты халықаралық құқықтық негіздерге сүйендік. Жалпы, ұлттық және шекаралық қауіпсіздігімізге қатер төнгендіктен, ол ғана емес, шекараның арғы бетіндегі Сирия халқының бірлігі мен тірлігіне қатер төндірген, жерінің саяси бөлшектелуіне қауіп төндірген бұл террорлық ұйымдарды тайраңдатып қойып, қарап отыра алмаймыз. Кез келген елдің осындай қадамға барарына сенімдімін.
– Мұны күрдтерге қарсы операция деп сипаттап жүргендер де баршылық...
– Өкінішке қарай, халықаралық аренада террорлық ұйымдарды қолдайтындар, солардың негізінде Сирия мен Таяу Шығыста өздерінің жасырын күн тәртіптерін қалыптастыруға тырысатын белгілі бір топтар бұл әскери операцияға қатысты қара пропаганда мен манипуляция жасауда. Түркия ол жерде бейбіт халықты өлтіріп жатқандай етіп ақпарат жариялап, күрдтерге қарсы операция деп жалған ақпараттар таратуда. Біріншіден, ең алдымен бұдан бұрын іске асырған операциялар кезіндегідей бейбіт тұрғындардың зардап шекпеуі үшін барлық тиісті шаралар қолға алынған. Ал күрдтерге қатысты мифтерге келер болсақ, бұл барып тұрған өтірік дүние. Себебі, күрдтер біздің бауырымыз, мың жылдан бері бірге өмір сүріп, бірлік-берекеде жасап келеміз. Түркияның ішінде болсын, Таяу Шығыста болсын күрдтер де өзге ұлттар сияқты біздің тағдыры ортақ бауырларымыз. Тіпті бұл операция олардың да қауіпсіздігін сақтауға бағытталған. Егер бұл науқан күрдтерге қарсы жасалған болса, тек PKK-ның зұлымдығынан, оның Сириядағы қанаттары саналатын YPG мен PYD зорлық-зомбылығынан туған жерден қашып, Түркияға келіп өмір сүріп жатқан 350 мың күрт ұлтының тағдарын кім, қалай түсіндіріп бере алады, айтыңызшы?
– Жаңа белгілі топтар деп қалдыңыз, сосын босқындар мәселесі де ушығып тұрғандай?
– Евфрат өзенінің шығысында лаңкестік ұйымдарға кейбір одақтас делініп жүрген елдер қару-жарақ жеткізіп беріп, Сирияны бөлшектеп, көзіміздің алдында терроршылардан құралған мемлекет құруға талпынды. Тіпті жылдар бойы бір террорлық ұйымды басқа бір террорлық ұйымға қарсы қолданған кейіп танытып, екіншісін заңды ұйым етіп көрсетіп келеді. Мұндай халықаралық құқыққа да сай келмейтін әрекеттерден, теріс пиғылдардан бас тартқан абзал. Керісінше Түркияның үндеуіне құлақ асқандары дұрыс деп ойлаймын. Ал босқындарға келер болсақ жағдай күрделі. Түркия 3 миллион 600 мың сириялыққа пана беріп отырғанын жоғырыда айттым. Оларды қолда бар мүмкіндігімізбен асырап отырмыз және бұл орайда халықаралық қауымдастықтан күткен қолдауды да көре алмадық. Ал кейбір Еуропа елдерінің Сириядан босып, Отанынан айырылған жүректері жаралы жандарға қатысты ұстанымдары адамгершілікке мүлде жатпайды. Олардың бар ойлары, біздің шекараларымызға келмесін, мүмкін болса, бізге мүлде жоламасын деп бастарын алып қашады. Түркия Сириямен шекаралас, солар айналыссын деп өздері қашқақтайды. Мұндай көзқарас адами түгілі халықаралық құқыққа да сәйкес келмейді ғой. Президентіміз Режеп Тайып Ердоған атап өткендей, Түркия өз мүмкіндіктерімен бүгінге дейін 40 миллиард АҚШ долларының мұғдарындағы қаржыны осы салаға жұмсады. Өкінішке қарай, біз халықаралық қоғамнан бос уәде, қызыл сөздің сыртында нақты бір қолдау көре алмадық.
– Өзіңіз атап өткен террорлық мемлекет құруға дейін жеткен ДАИШ террорлық ұйымдарына Түркияның бүйрегі бұрады дегендей де ақпарат тарады.
– Бізге террорлық ұйымдардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ. Барлығымен күресеміз. Түркия ДАИШ лаңкестік күштеріне қарсы да халықаралық коалиция шеңберінде ең белсенді түрде күресіп келе жатқан елдердің бірі. Қауіпсіздік күштеріміз де, Түрік Қарулы күштері де бұл мәселеге өте қатты мән береді. Атап айтқанда, Сирияда «Евфрат қалқаны мен «Зәйтүн бұтағы» операциялары кезінде 3 мың ДАИШ террористерінің көзін жойдық. Ал Иракта 4 мың мүшесін жоқ еттік. Бұл ретте, Түркиядан басқа белсенді күрескен өзге мемлекет жоқ деп нақты айта аламын. Біз мұны бүкіл әлемге де ашық айтып келеміз. Себебі, біз де ДАИШ лаңкестерінен зардап шеккен елдердің басында тұрмыз, олар қалаларымызды бомбалады, адамдарымызды да өлтірді. Сондықтан олар біздің ең басты дұшпандарымыздың арасында. Біз оларға қарсы күресімізді де бір сәт те тоқтатпаймыз.
– Бірер күн бұрын әскери операцияға қатысты АҚШ президентінің көмекшісі Майк Пенс Түркияға арнайы келіп, президенттеріңіз Режеп Тайып Ердоғанмен белгілі бір келісімге келгендей болды.
– Иә, бұл 120 сағаттық, яғни бес күндік бір кезең. Негізінен Америка мен біздің арамызда жасалған келісім, операцияны тоқтату деуге келмейді. Себебі, біз террорлық ұйымдардан ешқашан келісімге бармаймыз. Американың сұрауы бойынша құрылатын қауіпсіз аумақтардағы террорлық ұйым өкілдері қаруларын тастап, ондағы халықты өз жөніне қалдырып, өз бақылауларындағы өзге жерлерге кетуі үшін белгілі бір уақыт 120 сағатта, яғни бес күнді сол үшін бердік. Осы мезгіл біткен соң, операция жасалатын аумақта PKK мен оның Сириядағы қанаттары YPG және PYD сынды террорлық ұйым өкілдерінің бар екені нақтыланса, Президентіміз айтқандай операцияны тіптен күшейтеміз. Аймақ террорлық элементтерден тазаланғанға дейін, шекаралық қауіпсіздігіміз орнығып, Сирия халқы PYD/YPG және ДАИШ зұлматынан құтылғанға дейін операциямызды жалғастыра беруге ниеттіміз.
Сұхбаттасқан
Бейбіт Тоқтарбай