2258
АССАЛАУМАҒАЛЕЙКҮМ, ҮШ АРЫС!
АССАЛАУМАҒАЛЕЙКҮМ, ҮШ АРЫС!
Ілияс Жансүгіров. Сәкен Сейфуллин. Бейімбет Майлин. Олар – үшеу. Қазақ әдебиетінің барлық жанрына елеулі үлес қосқан тегеурінді тума таланттар. «Таспиықтың үзілген тасындай» бір жылы (1894 ж.) туған бұл үш құрдас – бір жылы (1938 ж.) нақақтан-нақақ атылып кетерін білмеген де, сезбеген де болар?! Иә, олардың пешенесіне 44 жылдық ғұмыр жазылыпты.
Туған халқымыз «үш арыс», «үш бәйтерек» деп мақтан тұтып, төбесіне көтерген болатын. Енді, міне, сол үш арыс араға сексен бір жыл салып, қазақтың бас қаласына тұғыр, егемендігіне еңселі ескерткіш болып келіп отыр. Бір заманда оларды совет үкіметі атып, есім-сойларын жермен-жексен қып, еңбектерін тарих санасынан өшірген-ді. Бірақ олардың ұлы рухтары сөнбей, өшпей, биік мұратқа жеткен туған халқының арман-тілегімен көктеп, еркіндік тұғырына жетті.
Қазақ әдебиетіне, мәдениетіне, өнеріне төңкеріс тудырған үшеудің басы туған ұлысының тағдыры таразыға тартылған алай-дүлей кезеңде табысып, ұлы мұрат жолында қосылыпты. Біреуі – Жетісу даласынан болса, екіншісі – Сарыарқаның кіндігінен. Ал үшіншісі – Тобылдың жағасында өсіп-өнген. Ілиястың да, Сәкеннің де, Бейімбеттің де қаламына тән қасиет – елдің мұңы мен халықтың аянышты халі. Сәкен заманында оқ бойы озық тұрып, 25 жасында-ақ үкімет басқарады. Билік тізгінін ұстағанда есіл ер ұзақ уақыт «киргиз» аталып келген елдің тарихи атауын қайтарып, арнайы қаулы шығартты. Міне, содан бері қаймана қазақ «Қазақ елі» аталады. Сол азамат үкімет басында отырғанда қазақ тілінің мәселесін көтеріп, кеңсе тіліне айналдырады. Бір жылдың ішінде ана тілінің мәртебесін көтеруге арналған бес көлемді мақала жазыпты. Ал Ілияс болса қазақтың этнографиясы мен ұлттық музыкасы, өнері мен мәдениеті туралы қаншама өзекті мәселелерді көтеріп, түйінін шешті. Әңгіме жанрының шебері Биағаңның сойылдай тілінен қазақтың жадағай тіршілігі, ауыр тұрмысы мен большевиктерден көрген қасіретін шынайы суреттеген публицистиканың ең озық үлгілері туды. Үш ердің шығармалары уақыт сынынан өткен, әлеуметтік маңызы зор, идеялық-көркемдік сапасы кемел мұраға айналды. Қалам қызметіне ерте араласқан бұл үштіктің әдеби-публицистикалық мұрасы – ұлттық әдебиетіміз бен журналистикамыздың баға жетпес мәдени мирасы.
Тәуелсіздік күні аясында салтанатты түрде шымылдығы түрілген еңселі ескерткіш-композицияның таныстырылымында Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгінов: «Ұлтымыздың тар жол, тайғақ кешкен жылдарын романының атауымен астарлап жеткізіп, қазақ атауын құжат жүзінде қайтарған Сәкен Сейфуллин мұрасының біздің руханиятымызда алатын орны ерекше. Бүгінде қаламызда музейі жұмыс істейді. Енді, міне, ескерткіші ашылып отыр. Бейімбет Майлин өзінің жазушылығымен қатар, елді сауаттылыққа үндеп, алғашқы «Қазақ» газетіне, «Айқап» журналына және басқа да басылымдарға тұрақты мәселелерді жазған журналистігімен де көп еңбек сіңірді. Драматургтығы бір төбе. Әңгімелері әлі күнге дейін өзектілігін жоймай, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселесінде пайдаланылып келеді. Ілияс Жансүгіров – қазақ фольклорын дамытқан тұлға. «Күйші», «Құлагер» поэмалары – тұнған тарих. «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаладағы келелі ойлардың негізінде дүниеге келген бұл туындыны «көптің қуанышы» деп білемін. Бұл ескерткіш өткенге құрмет қана емес, тарихымызға қойылған бірегей белгі, болашаққа деген кәміл сенім. Азат елдің астанасы – Нұр-Сұлтан қаласының төрінде тағдыры да бір, өмірі де ұқсас ұлтымыздың Ұлы перзенттеріне арналған ескерткіштің тұруы – заңдылық. Жас ұрпаққа үлгі-өнеге болады деген үміттемін», – деді. Шаһар басшысының айтуынша, қала мектептеріне үш арыстың есімдері берілмекші екен. «Қаламгер» аллеясында ашылған ескерткіштің таныстырылымына Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы Ұлықбек Есдәулет бастаған ақын-жазушылар, зиялы қауым өкілдері, үш арыстың артында қалған ұрпақтары келіп, үлкен қуанышты бірге бөлісті.
Ләззат Сейітжанова, Б.Майлиннің немересі:
– Бала кезімізден атамның бейнесі жүрегімізде сақталған. Мына ескерткіштегі сол бейнесі, әсіресе шашы, маңғаз отырысы, мінезі, қарапайымдылығы шынайы шығыпты. Сондай сабырлылықпен біздің өмірге қарап отырған күйі жасалған екен. Қала басшылығына алғысымызды айтамыз.
Жанар Жандосова, І. Жансүгірұлының немересі:
– Бір сөзбен айтқанда, ескерткіш-композиция өте керемет шыққан. Үшеуінің де мінезі, бейнесі ашылған. Бір ғана әттеген-айы – біздің атамыз өмірінде мүлде көзілдірік тақпаған-ды. Ол кісінің сән ретінде бір рет тағып, фотоға түскен сол бір суреті қазір кеңінен тарап кеткендіктен, жұрт ол кісіні көзілдірікпен елестетін сияқты. Осы ескерткіште де көзілдірікпен бейнеленген екен. Әйтпесе, ескерткіш әдеби ойлы, мазмұнды дүние.
Асылгүл Әбіш, С.Сейфуллиннің жиені:
– Ұлы даланың дарынды ұлдарының ескерткіштері елордаға орнады деген сөз – өткенге құрметпен қарағанымыз. Сәнді де кербез ағалардың жаймашуақ отырғаны жастарға өнеге боларына сенемін. Енді жыл сайын бұл кісілердің туған, қайтқан күндерінде осы жерге келіп жұбанамыз, еске аламыз. Бұл – рух символы.
P.S.
Ассалаумағалейкүм, үш арыс! Ерке Есілдің жағасына, Тәуелсіз қазақ ұлысының елордасына қош келдіңіздер! Жас өскінге айбат беріп, қайрат беріп тұра беріңіздер!
Жылдар жылжыған сайын үшеудің үні дабылды, екпінді естілсе керек...
Елдос НҮСІПҰЛЫ